Vaderlandsliefde bestaat niet

Het Wilhelmus wordt verplichte kost voor scholieren. En ze moeten ook nog eens naar het RIjksmuseum en de Tweede Kamer. De nieuwe coalitie zet in op liefde voor het vaderland, maar dat is volgens onderzoeker filosofie Roshnee Ossewaarde niet zonder gevaar.

Sommige politici lijken te denken dat een verplicht uitje naar het Rijksmuseum en de Tweede Kamer en het zingen van het Wilhelmus vaderlandsliefde zullen kweken. Ook verplichte kennis van de Grondwet en van de Nederlandse geschiedenis worden gezien als maatregelen om goede burgers te scheppen.

De situatie is zonder meer zorgwekkend en vraagt om politiek handelen. Het gebrek aan nationale cohesie, wederzijds begrip en verdraagzaamheid heeft zich tot aan de politieke elite toe getoond.

“Vaderlandsliefde kan tot grote en wrede daden leiden”

Maar bij een medicijn moet je ook een bijsluiter leveren, waarin de bijwerkingen vermeld worden. Ongewenste effecten worden duidelijk door sommige CDA’ers ontkend, wanneer deze beweren dat ‘gezonde vaderlandsliefde’ geen gevaarlijk nationalisme vormt.

Zij hebben het mis. De voorwaarden voor een gezonde – dus nooit totale – toewijding aan een land zijn namelijk afwezig, dankzij het politiek handelen van afgelopen decennia.

Mensen zijn in staat te doden omwille van wat zij liefhebben. Ze willen hun geliefden verdedigen, maar soms zijn ze ook niet in staat te onderscheiden tussen liefde aan de ene kant en haat, jaloezie en angst aan de andere kant. De crime passionel is hier een voorbeeld van.

Het wordt nog gevaarlijker wanneer er sprake is van liefde voor een natie, een vaderland. Veroveringen, segregaties en massamoorden zijn vaak genoeg door zogenaamde liefde voor het vaderland gelegitimeerd. Vaderlandsliefde kan tot grote en wrede daden leiden.

Hoe kunnen politici dan beweren dat zij in staat zijn aan deze valkuilen te ontkomen? Goede bedoelingen en ontroerende woorden zijn geen garantie voor goede uitkomsten.

Een gezonde liefde veronderstelt gezonde, evenwichtige mensen. Een gezonde toewijding aan een land veronderstelt gezonde mensen, dat wil zeggen: ‘hele’ mensen, die één zijn van ziel, hart en geest. Die niet van de natiestaat afhankelijk zijn voor hun identiteit en de zin van hun leven, die de staat niet nodig hebben om hun waardigheid te ervaren en bewijzen.

Wanneer dit gezonde zelfbeeld afwezig is, ontstaat wat de Amerikaanse theoloog Reinhold Niebuhr een collectief egoïsme noemde. Vaderlandsliefde wordt dan niets anders dan zelfzuchtigheid op collectief niveau. Dit is vele malen erger dan individuele zelfzuchtigheid. Mensen onderling zijn wel in staat elkaar lief te hebben. Zij kunnen naar elkaar toe groeien naarmate zij elkaar beter leren kennen. Misverstanden, ruzies en verzoeningen horen erbij.

Een natie is echter geen mens en daarom is er sprake van eenrichtingsverkeer – een projectie van wat men ‘liefde’ noemt, op iets vaags wat vaderland heet. En doordat er geen wederzijdse relatie is, is er ook geen correctie van waanbeelden en verkeerde emoties, zoals angst en onzekerheid.

“Het oude trucje wordt toegepast: zondebokken voor de eigen ellende zoeken”

Gezien de wankele toestand waarin Nederland en de meeste Europese landen verkeren, is dat collectieve egoïsme onvermijdelijk.

Het is dus heel normaal dat sommigen vrezen dat door de immigranten – vooral die uit andere dan de joods-christelijke en seculier-liberale tradities – hun leed zal toenemen: minder leefruimte, minder banen, meer overlast.

Er is sprake van leed, leegte en ressentiment. Daarom wordt het oude trucje toegepast: zondebokken voor de eigen ellende zoeken. Het feit dat immigranten als bedreiging worden gezien, is een teken van interne verscheurdheid, de prijs van jarenlang (neo)liberaal laissez-faire-beleid, waarin economische en technologische vooruitgang de nadruk kreeg. Dit beleid bevordert materialisme, ontkent de noodzaak van spirituele vorming van (jonge) mensen en heeft geleid tot angstige mensen, die niet goed weten waartoe zij geroepen zijn. Deze existentiële onzekerheid, een belangrijk thema bij Niebuhr, leidt tot het zoeken van zondebokken.

Ik wil daarmee niet zeggen dat allen die naar Nederland willen, weerloze slachtoffers zijn. Er zullen ook gebroken mensen binnenkomen. Er zijn misdadigers en vrouwenhaters onder immigranten. Deze engerds zijn echter ook te vinden onder de ‘inheemse’ Nederlanders.

“Wie een zinvol leven leidt, zal een ander het leven niet misgunnen”

Wat beiden gemeen hebben, is dat zij ontwortelde wezens zijn, die nooit heel zijn geworden, en naar alle waarschijnlijkheid niet de kans zullen hebben om te helen.

Ze hebben geen thuis, geen plek van geborgenheid, waar zij gevoed worden door de liefde en gecorrigeerd worden wanneer zij menen dat hun verscheurde wil de wet is. In plaats van een gevaarlijke vaderlandsliefde te preken, zou het veel wijzer zijn een thuis voor iedereen mogelijk te maken. Dit kan door leef-en werkomgevingen menselijker en zinvoller te maken. Wie een zinvol leven leidt, zal een ander het leven niet misgunnen.

Liefde of toewijding wordt niet geleerd uit boeken of door musea te bezoeken, maar in de daadwerkelijke toewijding aan onze naasten, die ons niet altijd lief zijn.

Politieke keuzes

De fysieke mogelijkheid om het beste van onszelf te laten zien, moet door politieke keuzes bewerkstelligd worden.

Het is bijvoorbeeld een politieke keuze om eerder in heelheid bevorderend onderwijs te investeren dan in robots.

Politieke moed is nodig om de normen van maatschappelijk succes en falen te veranderen.

_Advertentie.