De samenleving vooruit helpen

Tilburg University wil kennis inzetten om de maatschappij vooruit te helpen. Programmaleiders Ton Wilthagen, Dick den Hertog en Margriet Sitskoorn schrijven waarom en hoe ze dat willen doen.

In 2007 bracht voormalig Harvard-decaan Harry Lewis een boek uit met de titel Excellence without a soul. Lewis bekritiseerde het streven van universiteiten naar excellentie zonder dat zij studenten opleiden in het nemen van verantwoordelijkheid voor de maatschappij. In Nederland is de laatste jaren erkend, door het ministerie van OC&W en kennisinstituten als NWO en KNAW, dat universiteiten naast kennisoverdracht aan studenten en het verrichten van onderzoek ook een derde verantwoordelijkheid hebben. Deze verantwoordelijkheid werd aanvankelijk omschreven als kennisvalorisatie en wordt intussen aangeduid als (het streven naar) impact. Impact is een breder begrip dan valorisatie en is niet beperkt tot economische waardecreatie in relatie tot het bedrijfsleven, in de vorm van bijvoorbeeld patenten. In de Nationale Wetenschapsagenda is het streven naar impact wel een doel, dat is alvast een prestatie van formaat.

Niettemin blijft de houding tot deze derde kerntaak vaak nog te halfhartig. Niet alleen op de universitaire werkvloer, waar de social sciences paradoxaal genoeg achterblijven bij de bètawetenschappen. En beleidsmakers krabbelen regelmatig terug en realiseren zich nog onvoldoende dat het niet om een óf-óf situatie gaat: inzetten op impact neemt niet de inzet op fundamentele kennisontwikkeling en excellentie weg. Sterker nog: zonder kennisontwikkeling geen impact en impact draagt ook nog eens bij aan kennisontwikkeling. Wil impact definitief worden beschouwd als een derde pijler en verantwoordelijkheid van universiteiten en de universitaire organisatie, dan moet glashelder worden gemaakt waarom dat nodig is, hoe universiteiten naar impact kunnen streven en wat ze dan precies doen en bereiken.

‘Het is ondenkbaar dat universiteiten niet helpen bij de nieuwe menselijke agenda’

Eerst het waarom. Doordat maatschappelijke transformaties en transities in elkaar grijpen, is de onzekerheid over de toekomst groot en de voorspelbaarheid beperkt. Toch is duidelijk dat we het als mensen en mensheid voor een belangrijk deel zelf in de hand hebben wat de uitkomsten zullen zijn. Zullen ongelijkheid, ongezondheid, armoede en deprivatie toenemen, zal de welvaart afnemen, verdeeldheid groeien en de leefomgeving achteruit gaan? We moeten beseffen dat deze uitkomsten niet willekeurig mensen zullen raken, maar juist de mensen die nu al in zwakkere posities verkeren wat betreft inkomen, competenties en leefomstandigheden. Kunnen we deze onwenselijke gevolgen pareren en juist de kwaliteit van leven en samenleven significant verhogen? De vraag is wat de nieuwe ‘Human Agenda’ is, zoals de historicus Harari het formuleert in Homo Deus, nu we over zoveel nieuwe technologie kunnen beschikken. ‘What will we do with all that power?’ Het is ondenkbaar dat kennisinstellingen als universiteiten in deze context louter een rol spelen in kennisontwikkeling en niet helpen om tot een menselijke agenda met handelingsperspectief en resultaat te komen.

Hoe dan te werk gaan? Universiteiten hebben veel kennis, maar de wijsheid niet in pacht. Co-creatie met maatschappelijke partners, bedrijven maar ook instellingen en NGO’s, internationaal, nationaal en regionaal en vanzelfsprekend burgers, is om die reden een belangrijk uitgangspunt voor wat betreft het genereren van impact. Co-creatie begint met het gezamenlijk in kaart brengen en definiëren van problemen. In co-creatieprocessen zijn gelijkwaardigheid van de deelnemers, wederkerigheid, openheid en vertrouwen essentieel. Grensverleggende, strategische, multidisciplinaire vraagstukken waarmee de samenleving zich geconfronteerd ziet, laten zich niet vangen in kortdurend, disciplinair contractonderzoek. Langetermijnprogramma’s, die van meet af aan worden gemonitord en waarvan de impact op basis van degelijke indicatoren in kaart wordt gebracht, zijn cruciaal.

De vraag wát een universiteit dan het beste kan doen, hangt af van de specifieke competenties van deze universiteit, waarop een impactprofiel en -programma kunnen worden gebaseerd. Onze universiteit is deze maand 90 jaar jong en heeft het afgelopen jaar gewerkt aan het inrichten van een impactprogramma. Daartoe is ons bestaande motto ‘Understanding Society’ aangevuld met het credo ‘Advancing Society’. We kiezen de komende jaren voor drie uitdagende en kansrijke thema’s om de impactagenda vorm te geven: ‘Empowering van de veerkrachtige samenleving’, ‘Versterken van gezondheid en welzijn van mensen’ en ‘Waarde creëren met behulp van data’. Thema’s die aansluiten bij de al genoemde Nationale Wetenschapsagenda. Digitalisering – zowel als kans als bedreiging – speelt een belangrijke rol in alle drie de thema’s.

Verantwoord

Het op deze wijze nastreven van Advancing Society zal ook onze studenten, jonge onderzoekers en alumni inspireren. Met het impact-programma willen we vanuit Tilburg University ambivalenties, onzekerheden, paradoxen en uitdagingen omzetten in kansen en vooruitgang. Dat doen we op wetenschappelijk verantwoorde wijze, integer, onafhankelijk, professioneel en gebaseerd op excellent onderzoek en excellente kennis. We versterken de verbinding binnen de wetenschap en tussen de wetenschap en de samenleving. En dat doen we met bezieling – Science with a Soul.

Deze opinie verscheen eerder in het Brabants Dagblad. Het volledige essay is hier te lezen.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.