Hebben we nog een schandaal nodig?

Hoogleraar Rob van Gestel (Tilburg Law School) waarschuwt in deze opinie voor de gevaren van maatschappelijke impact als het ultieme doel van wetenschapsbeleid.

Het is betreurenswaardig dat er binnen de UvT niet kritischer wordt gekeken naar de huidige nadruk op ‘maatschappelijke impact’ en ‘co-creatie’ van onderzoek tussen wetenschap en bedrijfsleven. De belangstelling hiervoor lijkt namelijk gepaard te gaan met toenemende top down-sturing van onderzoeksagenda’s. Er gaat in Tilburg geen maand voorbij of je wordt opgeroepen om aan te haken bij “data science”, alsof er niet anders meer bestaat.

Willem Levelt – de man die wij destijds nog verstandig genoeg vonden om het onderzoek naar de Stapel affaire te leiden – heeft de bezwaren hiertegen goed verwoord in zeven stellingen ten aanzien van de Wetenschapsvisie 2025. Ik geef ze verkort weer:

1. Het is een hardnekkige misvatting dat wetenschap van bovenaf gestuurd kan worden, maar dat is wel de inzet van Wetenschapsvisie 2025. Valorisatie dient aan het begin te staan van de kennisketen, zo lezen wij. Deze misvatting zal ernstige gevolgen hebben voor de Nederlandse wetenschapsbeoefening en haar maatschappelijke nut.

2. Het Nederlandse bedrijfsleven besteedt, enkele voorbeeldige uitzonderingen daargelaten, in vergelijking met andere ontwikkelde landen weinig geld aan research. Met onze overheid is het niet veel beter gesteld. Met de Wetenschapsvisie 2025 zal het bedrijfsleven, na het topsectorenbeleid, opnieuw beslag gaan leggen op relatief schaarse overheidsmiddelen voor wetenschappelijk onderzoek. Dat betreft zowel middelen in de eerste geldstroom, vooral promotiepremies, als in de tweede geldstroom.

3. De nationale wetenschapsagenda gaat bepalen op welke onderzoeksthema’s wetenschappers zich moeten gaan richten. Onderzoekfondsen worden toegekend aan grote conglomeraten die door “stakeholders” worden bestuurd. Hoe, waar en bij wie die fondsen op de wetenschappelijke werkvloer terecht komen, zal zich aan het oog onttrekken. De nu al schaarse middelen voor individueel ingediend vrij onderzoek, dat zoals het hoort onderhevig is aan internationale peer review, zal verder worden beperkt.

4. Behoud van Nederlands beste talent en het aantrekken van buitenlandse expertise zal hieronder lijden. Zelfs in die vrije ruimte moet valorisatie aan het begin van de kennisketen gaan staan. NWO moet dit zwaarder laten wegen en bij voorkeur fondsen toekennen aan onderzoekers die al “gerealiseerde valorisatie” kunnen aantonen. Dit zal wetenschappers in de voorhoede afschrikken. Zij laten zich leiden door de intrinsieke dynamiek van hun onderzoeksobject, niet door wat “men” nuttig vindt.

5. Het valorisatie-uitgangspunt zal een nieuwe type schending van wetenschappelijke integriteit in de hand werken: niet meer het verzinnen van data, maar het verzinnen van (vergezochte) valorisatie.

6. De enige werkelijke valorisatie van wetenschapsbeoefening is de ontwikkeling en het doorgeven van kennis. De geschiedenis heeft ons enerzijds geleerd dat dit creatieve proces, waarbij serendipiteit een grote rol speelt, niet van buitenaf stuurbaar is. Zij heeft ons anderzijds geleerd dat vaker wel dan niet de bruikbaarheid van wetenschappelijke bevindingen onvoorspelbaar is. Daarom is het vrije, fundamentele onderzoek de hartslag van onze maatschappij.

7. De Wetenschapsvisie 2025 ademt diep wantrouwen tegen het wetenschappelijke onderzoek en zijn beoefenaars. In plaats van ruimte te scheppen voor divers, innovatief, van onderop gestuurd onderzoek, worden onze wetenschappers van bovenaf aangestuurd en ingeperkt. Ik zou het graag afdoen als de ‘politieke waan van de dag’ als het niet zo schadelijk was voor onze samenleving.

Zoek de verschillen met de huidige strategische plannen van de universiteit op het punt van maatschappelijke impact, co-creatie en valorisatie van onderzoek! Hopelijk hebben we niet eerst weer een schandaal nodig, zoals recentelijk bij het WODC-onderzoek, om enigszins bij zinnen te komen.

 

Rob van Gestel, hoogleraar Theorie en methode van wetgeving, Tilburg Law School 

rob-van-gestel

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.