Managen met Mozes

Hoogleraar theologie Marcel Poorthuis schreef Managen met Mozes, omdat Mozes ons veel leert over leiderschap. Een interview.

Hoe kwam u op dit onderwerp?

‘’Er zijn eigenlijk twee aanleidingen. Wij zitten hier als theologen te midden van economen en juristen. En dan ga je nadenken: wat bezielt die mensen eigenlijk, waar zijn zij mee bezig? En ook: wat kan theologie bijdragen aan de vragen die zij hebben? De tweede aanleiding is Frits Goldschmeding, de topman van Randstad uitzendbureaus. Hij heeft een schitterende driemaster. Een paar keer per jaar nodigt hij economen, theologen en filosofen uit om op de boot bij elkaar te komen en te reflecteren op thema’s als vertrouwen of schuld. Het boek is een reflectie op en confrontatie met de wereld van anderen. Je leest en hoort hoe mensen bezig zijn in bedrijven. Je krijgt dan als theoloog gevoel voor de wezenlijke vragen die daar een rol spelen en die soms door economen en managers zelf niet worden gezien. Zo groeit een interdisciplinaire visie.’’

Wat voegt Mozes toe aan de economie?

“’Ik geef een voorbeeld. Een bekende management goeroe stelt dat arbeid erg belangrijk is voor mensen. We ontlenen er onze zelfwaardering aan. En dat is natuurlijk waar. In de Bijbel daarentegen gaat het bij arbeid vaak om bevrijding van slavernij. Arbeid wordt daar gebruikt om mensen van hun identiteit te beroven. Lichaam en geest worden onderdrukt. Zo beschouwd kan je kritisch zijn. We zegt het eigenlijk, dat we onze zelfwaardering ontlenen aan arbeid? Dat is geen vrome Bijbelpraat van lang geleden. Vrouwenhandel en kinderarbeid in de kledingindustrie zijn allemaal van deze tijd. Ik wil niet zeggen dat we lui moeten zijn, maar wel dat je heel kritisch moet zijn op het  zó centraal stellen van arbeid. Denk bijvoorbeeld aan mensen die geen werk hebben. Moeten die dan zonder zelfrespect rondlopen, mag de samenleving hen profiteurs noemen? En vrije tijd, gesymboliseerd in de rustdag, is méér dan het opladen voor alweer arbeid. De mens is geen elektrische auto!’’

 Waarom koos u expliciet voor Mozes om deze thema’s te bespreken?

‘’Mozes stond voor de onmogelijke taak om mensen die angst hadden voor de vrijheid en liever terug wilden naar de vertrouwde slavernij,  mee te krijgen in een nieuwe ethiek van de Tien Geboden die ons vormt tot vrije, verantwoordelijke mensen. Mozes maakte bij die poging ook fouten. Hij is degene met de ideeën, maar kan het niet overbrengen naar het volk. Hij verwacht te veel en leeft veertig dagen letterlijk met zijn hoofd in de wolken. De mensen kunnen hem niet volgen. Dat zie je ook vaker in ondernemingen. Je ziet dan een persoon met de ideeën, maar die weet niet hoe hij of zij mensen mee kan krijgen. Je hebt dan iemand anders nodig die het op de werkvloer kan vertellen. En voor Mozes is dat zijn broer Aaron. Je ziet dus de noodzaak van een verdeling van de charismatische leider aan de ene kant en aan de andere kant iemand anders die goed met mensen kan omgaan.’’

Vaak zien we geloofsovertuiging als een privézaak die gescheiden moet blijven van je werk. Hoe ziet u dat?

“Als we het hebben over economie dan bestaat er eigenlijk geen economisch denken dat niet impliciet een mensbeeld hanteert en onuitgesproken ideeën heeft over de samenleving, ook al is er de pretentie van ‘objectiviteit’. Er zijn altijd impliciete keuzes. Een ervan heb ik net al genoemd, namelijk de visie op arbeid. Als je er kritisch naar kijkt, zijn theologie, filosofie en antropologie onmisbaar om over de mens na te denken. Ga je als econoom onafhankelijk je eigen weg met de veronderstelling dat je werkt met objectieve wetten, dan mis je dit hele verhaal en ben je onbewust ideologisch bezig. Daar zie ik dus het belang van levensbeschouwing. De economie wil nog weleens graag denken dat iedereen alleen op eigen voordeel uit is, want dat creëert een concurrentiemaatschappij waar dan op mysterieuze wijze een goede samenleving uit voort zou komen. Dat model is helemaal niet te handhaven. Dat zijn vragen die ook in de economie gesteld moeten worden.’’

Hoe overtuigt u ongelovigen met dit boek?

‘’Volgens mij overstijgt dit verhaal de tweedeling tussen gelovigen en ongelovigen. Waar het gewoon om gaat, is de herkenning en erkenning van de menselijke vragen waar wij mee worstelen. Of het nu Socrates is of Mozes, je hebt ze allebei nodig”.

Maar ik kan me voorstellen dat iemand die bijvoorbeeld niet in de Bijbel gelooft, niet snel de moeite neemt een boek over Mozes te lezen.

‘’Ja, maar dat komt natuurlijk door de cultuur waarin wij ons bevinden. Die verwijdert zich steeds meer van belangrijke spirituele bronnen. En dat vind ik niet zo verstandig. Of mensen nou gelovig zijn of niet, je zult je toch moeten buigen over de spirituele bronnen van onze cultuur. Die hebben onze cultuur ook diepgaand bepaald. Bijvoorbeeld de vraag naar werkelijk gezag en hoe dat te onderscheiden is van macht, is van alle tijden en de spirituele bronnen geven daar ook antwoord op.’’

U noemt in uw boek ook het probleem van jonge mensen met een burn-out. Wat zegt Mozes daarover?

‘’Met de Tien Geboden introduceert Mozes ook de rustdag. Die geldt als tegengif tegen de slavernij. De rustdag is eigenlijk nog steeds een van de grootste geschenken van de Bijbel aan de mensheid. In onze tijd zie je de 24/7 economie. Je zou je dus weer moeten afvragen of je mensen niet ondergeschikt maakt aan het economisch regime. Dat geldt zelfs hier op de universiteit. Studenten horen ook te leren dat zij recht hebben op vrije tijd zonder opgejaagd te worden. Vrije tijd hoort geen louter ‘bijtanken’ te zijn om daarna harder verder te gaan. Vrije tijd is ook iets heel eigens. Het is onaantastbaar en in de kern dient het beschermd te worden tegen exploitatie. Een universiteit hoort niet alleen maar te spreken over prestaties, maar ook over je ontwikkeling tot een waarachtig mens-zijn.’

En wat adviseert u toekomstige ondernemers met Mozes?

“Een autoritaire leider is echt passé denk ik. Communicatie wordt steeds belangrijker, vooral culturele communicatie. Je moet leren begrijpen hoe je met andere culturen kunt omgaan. Ik denk ook aan duurzaamheid. Ondernemers en politici die na hun carrière aan de slag gaan met duurzaamheid en mensenrechten, die hebben we genoeg: het lijkt een beetje op die generaal die ná zijn pensioen in de vredesbeweging gaat werken. Het gaat er echter om werk en ethiek met elkaar te verbinden. Je kan hiervoor allerlei spirituele bronnen aanboren, maar ik denk wel dat onze eigen christelijke bronnen voor veel jongeren verstopt zitten terwijl ze wel degelijk veel te bieden hebben.

Het boek Managen met Mozes is te bestellen via stichting Pardes.

_Advertentie.