Buiten de groep

Buitengesloten worden kan mensen tot waanzin drijven. Psychologe Dongning Ren onderzoekt de gevolgen van deze pestvorm. “De schutters van school shootings hebben allemaal een gemeenschappelijke deler: isolement.”

Van jongs af aan zijn we kritisch bij het kiezen van onze vrienden. Door een strenge selectie ontstaan er kliekjes waar we onze vrije tijd aan besteden. En toch voelt niet iedereen zich welkom binnen de groep of bij bepaalde personen. Ze luisteren niet naar je verhaal, slaan je over bij toffe uitjes of geven geen gehoor over WhatsApp. Of het nu bewust of onbewust gebeurt, buitensluiten is een vorm van pesten. Dongning Ren, docent psychologie aan de Universiteit van Tilburg, doet onderzoek naar deze onderschatte treitervorm. “Buitensluiten is er altijd al geweest en ontwikkelt zich nog steeds. Wat het zo gevaarlijk maakt, is dat je het zowel actief als passief kunt gebruiken en je er geen grip op hebt.”

Bij kinderen is buitensluiten nog wel te herkennen. Pietje mag niet meedoen met touwtje springen en Marietje krijgt geen kerstkaart van Teun. Overduidelijke en bewuste keuzes die je denkt als volwassene te hebben afgeleerd. Helaas, we zijn geen steek veranderd. Een ander buitensluiten zit ‘m namelijk al in het ontwijken van iemands blik of geen gedag over je lippen krijgen. Het kan iemand meer kwetsen dan je denkt en het onderschatten hiervan maakt je theoretisch gezien een pestkop. Volgens Ren is het belangrijk dat we ons bewust worden van dit gedrag. “Door de onzichtbaarheidsfactor is het lastig iemand van buitensluiten te beschuldigen. Als we het zelf niet eens doorhebben, dan is het voor omstanders al helemaal lastig om dit aan te voelen en in te grijpen.”

Eeuwenoude emoties

Het is niet zo vreemd dat we zo gefixeerd zijn op het ‘erbij horen’. Wij, sociale kuddedieren, kunnen namelijk niet overleven zonder andere metgezellen. In de tijd van grotten en muurschilderingen was het van levensbelang in gezelschap van anderen te verkeren. Al bij minimale afwijzingen verwijst de steek in je hart naar de oermens die niet mee mocht om bessen te plukken, of een slok water minder kreeg dan de rest.

Dit gedrag zie je niet alleen bij mensen, ook dieren kunnen niet zonder troep, zwerm of school. Het komt voort uit overlevingsdrift; de kans dat je je staande houdt bij een bedreiging of gevaarlijke situatie is groter wanneer je een front vormt. Eeuwenoude emoties die nog steeds vastgeroest zitten in ons systeem. Maar wat ervaar je dan precies wanneer je wordt buitengesloten?

Drie stadia

Zodra je wordt blootgesteld aan buitensluitend gedrag, voel je een bepaalde pijn. Je zit dan in de Reflexive Stage. “Je gaat twijfelen aan jezelf en hoe zinvol je bestaan is. Dit kan zich uiten in woede en verdriet, wat een aanloop is naar het tweede stadium,” legt Ren uit. Dan kom je terecht in de Reflective stage. “Afhankelijk van de persoon en context kun je op verschillende manieren met de situatie omgaan. Je kunt opstandig ertegen ingaan, wat wordt gezien als asociaal gedrag. Je kunt ook de andere kant op kantelen. Een poeslieve ja-knikker worden die alles voor een andere doet. Of scenario drie: je trekt je terug en isoleert jezelf. Dit is misschien wel het slechtste scenario waarin een mens kan belandden.”

Als het gevoel van eenzaamheid aanhoudt, dan belandden we bij het laatste stadium: Resignation Stage. “Je distantieert je van de buitenwereld, vervreemd je van je omgeving, voelt je hulpeloos en vindt jezelf niets waard. Je hebt het gevoel bij geen enkele kudde te passen, waardoor depressieve gevoelens de kop opsteken. Dit is een onmenselijke situatie waar weinig tot niet over wordt gesproken en waarin een persoon blijft hangen in een neerwaartse spiraal van eigen gedachten.”

Gruwelijke gevolgen

Deze gevoelens en gedachten kunnen een mens tot waanzin drijven. Een van de voorbeelden die Ren noemt zijn de schietpartijen op scholen in de Verenigde Staten. “De schutters van school shootings hebben allemaal een gemeenschappelijke deler: isolement. Deze tieners laten zien wat langdurig buitensluiten met de gedachtegang van een mens kan doen als hij of zij buiten de kudde valt. Het is ook wetenschappelijk bewezen dat het minder pijn doet als iemand je beledigt, bedriegt of uitscheldt dan als iemand je negeert. Silent treatment is the worst way to hurt somebody.”

“Daarnaast zijn mensen slecht in het oppikken van andermans emoties. Een schaafwond op de knie is te zien waardoor je er ook naar vraagt en troost biedt. Als je iemand vertelt dat je je buitengesloten voelt, zijn we geneigd het minder serieus te nemen en denken we vaak dat iemand zich niet zo moet aanstellen.” Emoties zijn wat dat betreft minder bloederig en je kunt er geen pleister op plakken. Dat maakt het volgens Ren lastig. Het is moeilijk om deze vorm van pesten te documenteren, je hebt geen bewijs. Een woordenwisseling heeft vaak getuigen en een vechtpartij laat lichamelijke sporen achter.

“Buitensluiten gebeurt overal en valt niet te reguleren. Studenten en docenten zijn hier geen uitzondering op. We zijn hoogsensitief voor (on)verwelkomend gedrag. De een pikt het sneller op dan de ander en iedereen krijgt er een ander gevoel bij. Sommigen heftiger dan een ander. ”

Workshops

Tijdens haar PhD onderzoek in Amerika, organiseerde Ren workshops voor ouders en docenten. In groepen van drie kregen zij een script en speelden deze na. Het script liet één persoon buiten beeld. Na een speeltijd van vijf minuten, bespraken ze hoe ze zich voelden: degene die buitenspel stond, voelde zich gekwetst en nutteloos. Ondanks dat de andere spelers zich strikt aan het script hielden, stuitten zij ook op een onbehagelijk gevoel. “Het is niet wetenschappelijk bewezen dat deze aanpak helpt, maar ik geloof wel dat deze benadering werkt. Je maakt mensen bewust van het gevoel dat je krijgt als je iemand buitensluit of als je zelf wordt buitengesloten. Dit schept alertheid.”

Ren begeleidt nu zelf een PhD-student die onderzoekt of mensen over buitensluiten praten. En zo ja, hoe ze het gesprek beginnen en wat ze precies zeggen. “Ik denk dat mensen het moeilijk vinden om hierover te praten. Als ze dit al doen zullen ze dit bespreken met iemand die zij vertrouwen en die hen ondersteunt. Door niet over het gevoel van buitensluiten te praten, wordt er gedacht dat de kans groter is dat je geaccepteerd wordt. Mensen beoordelen degene die wordt buitengesloten negatief, mede om te voorkomen dat zij ook uit de groep worden geknikkerd.” Ook kijken Ren en de promovenda hoe de ander reageert. Neemt iemand je serieus als je dit probleem deelt? Zo hopen ze te ontdekken hoe je buitensluiten kunt detecteren en voorkomen.Zes tips van Dongning Ren

Je kunt de pijn verzachten met drugs, alcohol of comfort food. Wetenschappelijk gezien werkt het wel, maar het is volgens Ren zeer zeker af te raden. “Als een mens pijn heeft, is dit een waarschuwing van het lichaam. Dit werkt niet alleen bij fysieke pijn, maar ook mentale pijn. Het heeft dus geen zin om de pijn te verzachten. Je moet de oorzaak van de pijn opzoeken en oplossen.” Hier zijn zes tips die volgens de pestexpert helpen om met buitensluiten om te gaan:

1. Blijf de situatie niet herhalen in je hoofd maar zoek afleiding. Het heeft geen zin om onder de douche de meest fantastische comebacks te verzinnen, want je kunt ze toch niet meer zeggen.
2. Of het alleen een trend is of niet, het is wetenschappelijk bewezen dat mindfulness werkt. Deze aandachttraining zal je tot rust brengen en laten realiseren en accepteren welke relaties wel en niet gezond voor je zijn.
3. Neem een hond. Deze sensitieve viervoeter kan jou helpen door eenzame en pijnlijke tijden.
4. Zoek social support. Zorg dat je je omgeeft met mensen die je op je gemak stellen en waar jij je welkom voelt. Als je foto’s van of met hen hebt, stal ze uit op je bureau.
5. Het maakt niet uit waar je in gelooft, maar religie kan je ook door zware tijden helpen. Bid desnoods tot je een ons weegt, maar het werkt.
6. Schrijf over een bepaalde kwaliteit van jezelf; Ik ben goed in… om deze en deze reden. Een confidence boost is nooit verkeerd.

_Advertentie.