De nieuwe rector moet goed kunnen luisteren

De universiteit is op zoek naar een nieuwe rector. De wensenlijstjes van Tilburgse wetenschappers komen boven tafel. Ze willen een rector die goed kan luisteren, beslissingen durft te nemen en mensen samenbrengt. En het mag ook wel eens een vrouw zijn.

Een kleine twee maanden geleden werd bekend dat rector magnificus Emile Aarts, na goed overleg met het stichtingsbestuur, heeft besloten geen tweede termijn in te gaan. Dat is ongebruikelijk, en het betekent dat de universiteit op relatief korte termijn een opvolger moet vinden. Die moet namelijk al in juni 2019 van start gaan. Vrijdag 20 december gaat de universiteitsraad in gesprek met het stichtingsbestuur om vast te stellen aan welk profiel de opvolger moet voldoen. Univers sprak met wetenschappers van verschillende faculteiten, om vast te stellen wat voor rector de universiteit nodig heeft.

Een slingerbeweging

“Je hebt altijd de beweging dat mensen het omgekeerde willen van de vorige rector,” zegt universitair hoofddocent economie en lid van universiteitsraadfractie TiU-International Bert Willems. Met Emile Aarts, destijds decaan aan de faculteit Wiskunde en Informatica van de Technische Universiteit Eindhoven, haalde de universiteit per 1 juni 2015 iemand van buiten. Dat was opmerkelijk, want nog niet eerder gebeurd. Wat Willems betreft moet de beste kandidaat gevonden worden, maar er zijn al een aantal decanen aangesteld die van buiten de universiteit en het vakgebied komen. “Het lijkt me daarom goed om een rector te hebben die van binnen komt.” Hoogleraar klinische psychologie Marrie Bekker vindt dat minder belangrijk. “Als iemand zich maar snel en gedetailleerd in onze universiteit kan verdiepen. Je moet wel het hele TiU-palet kunnen vertegenwoordigen.”

“Met ambitie is niets mis”

Meer dan zijn voorganger Philip Eijlander is Emile Aarts een ondernemende rector met veel plannen en vergezichten. Maatschappelijke impact moet deze universiteit maken, er moeten twintigduizend studenten komen, er kwam vaart in de oprichting van JADS en het is de bedoeling flink te snoeien in de wildgroei aan onderzoeksinstituten. Willen wetenschappers dóór met alle projecten, of mag het weer wat rustiger aan? “Met ambitie is niets mis,” zegt Marrie Bekker. Natuurlijk moeten doelen haalbaar zijn, zegt ze, om te voorkomen dat mensen opbranden, maar vooral kunnen ze mensen prikkelen en samenbrengen. En dat komt goed van pas, in deze competitieve tijden. “Je moet tot op zekere hoogte mee in de vaart der volkeren.”

Onrust

Het universitaire volk moet wel meewillen met de vaart. “Hier werk je met hoogopgeleide mensen,” zegt Bert Willems. “Die moet je overtuigen, anders krijg je niet veel gedaan. Maar als je goed kan uitleggen waarom je een beslissing neemt, denk ik dat je iedereen wel meekrijgt.” Hoogleraar cultures in interaction Juliette Schaafsma denkt dat het soms goed kan zijn om een organisatie in beweging te zetten. Tegelijkertijd kan het ook voor veel onrust zorgen. “En dat in een organisatie waar al veel druk op mensen staat.”

“De fout is te denken dat een rector veel moet doen”

Een rector moet vooral opkomen voor de academische kwaliteit en het succes van studenten, denkt Willems. En niet met een volkomen nieuwe visie komen. “Het moet iemand zijn die als een goede huisvader- of moeder op de winkel past.” Schaafsma voegt daaraantoe: “De fout is te denken dat een rector veel moet doen. Niet het hele onderzoeksprofiel of de structuur van de universiteit hoeft veranderd te worden.” Ze heeft liever wat rust in de tent.

Groeien

Tilburg University heeft grote plannen, maar beroept zich er ook op kleinschalig te zijn. Volgens Schaafsma gaat dit niet samen. “Niet op deze campus, met deze collegezalen, met het aantal mensen dat we ervoor hebben.” Ze denkt dat het bovendien niet verstandig is. “Je hoeft niet groot te zijn, je moet goed zijn. We moeten goed onderzoek doen en goed onderwijs geven en de ondersteuning binnen de universiteit moet op orde zijn.” Hoogleraar theorie en methode van wetgeving Rob van Gestel roept op tot Brabantse bescheidenheid, hard werken en niet te koop lopen met kwaliteiten. “Anderen zeggen wel dat je goed bent.”

Vertrouwen

Luisteren, dat is een sleutelwoord dat de wetenschappers noemen. Een rector moet vooral goed kunnen luisteren. Oren en ogen hebben voor wat er leeft. Zo mogen studenten sinds dit jaar hun scripties, papers en opdrachten digitaal inleveren. Om een schriftelijk exemplaar mogen docenten niet vragen. “Dit is volstrekt gespeend van realiteitszin,” zegt Schaafsma. Docenten kunnen geen honderden opdrachten op een scherm beoordelen, dat is onoverzichtelijk, en hoe moeten ze dan feedback geven?

Zo’n plan wordt niet door de rector alleen bedacht of uitgerold, dit idee kwam al in 2014 uit de koker van studentenfractie SAM. Maar het is volgens Schaafsma symptomatisch voor een kloof die er op de universiteit is tussen beleidsmakers en uitvoerders, en het gebrek aan vertrouwen dat eruit spreekt. “Docenten geven het onderwijs. Je mag erop vertrouwen dat ze weten wat ze doen, wat erbij komt kijken, wat je op welke momenten van studenten kan vragen.” Rob van Gestel voegt daaraantoe: “Probeer wetenschappers te faciliteren, in plaats van te ‘(be)sturen’ met regels, prestatieafspraken of de geldbuidel. Intrinsieke motivatie, daar gaat het om in de wetenschap.”

“Probeer wetenschappers te faciliteren, in plaats van te besturen”

Van overkoepelende, sturende thema’s aan de universiteit is Schaafsma geen voorstander. “Je dwingt mensen in een bepaalde richting te denken, terwijl de vernieuwing komt van mensen die buiten de gebaande paden lopen.” Als de beroepscodes helder zijn, kunnen onderzoekers vrij gelaten worden, zegt Schaafsma. “Je mag ervan uitgaan dat zij weten wat er leeft in hun vakgebied en wat interessant onderzoek is.” Daar wijst Rob van Gestel ook op. Zijn keuze gaat uit naar een rector die “veel minder de grillen van de markt en de geldvertrekkers de onderzoeksagenda laat bepalen.”

Een authentieke persoonlijkheid

Alleen om luisteren en ja-knikken gaat het niet, de wetenschappers verwachten wel wat van een rector. Bert Willems ziet graag een rector “met moreel gezag, die beslissingen durft te nemen.” En een bestuurder die “goed is in het werven en behouden van goede mensen, want daar hangt het succes van de universiteit vanaf.” Juliette Schaafsma heeft het over een wetenschappelijke aanvoerder “die de kernwaarden van wetenschap en onderwijs goed snapt.” Rob van Gestel wil iemand die ervoor zorgt “dat de wetenschappelijke integriteit daadwerkelijk gewaarborgd wordt, en iemand die snapt dat je alleen loyaliteit van je mensen krijgt als je hen enige zekerheid verschaft en serieus neemt.” Marrie Bekker ziet graag “een inspirerende, authentieke persoonlijkheid die niet door ego gestuurd wordt. Iemand die creatief kan denken, in plaats van de gebruikelijke politiek correcte riedeltjes af te steken.”

Een vrouw

Nog één puntje van lange wensenlijsten. Het geslacht. “Een vrouw zou mooi zijn,” zegt Schaafsma. Bekker stelt dat er sowieso meer aandacht moet komen voor de positie van vrouwen aan de universiteit. Ondanks initiatieven zoals het Philip Eijlander Diversity Program, blijven vrouwen in vooral de hogere posities achter. En een vrouw, als rector, in Tilburg? Het lijkt haar een goed idee, maar ze ziet het niet snel gebeuren. Er is een ingesleten voorkeur voor mannelijke leiders, een gender bias. Het vertonen van een stoere leiderschapsstijl tijdens een sollicitatiegesprek spreekt mannen bijvoorbeeld aan. En laat benoemingscommissies nou net gedomineerd worden door mannen. Wat Rob van Gestel betreft gaat de procedure sowieso op de schop. Hij wil geen “collectieve praatsessies”, waar door groepsdynamiek de sterkste in de groep zijn stempel op de beslissing drukt. Liever ziet hij kandidaat rectoren bij verschillende medewerkers langsgaan, die vervolgens individueel hun bevindingen rapporteren.

Komen er uiteindelijk een goede vrouw én een goede man bovendrijven, die even geschikt zijn? “Dan is het beleid van de universiteit dat er een vrouw gekozen wordt,” zegt Marrie Bekker. De tijd tikt ondertussen door, en het is vijf voor twaalf. Niet alleen moet er in juni 2019 iemand zitten, de universiteit viert maanden daarna haar 92^e verjaardag. Tel daar de gebruikelijke twee termijnen van vier jaar bij op en het is 2027, het jaar dat de universiteit honderd jaar bestaat. Gaat Tilburg University de geschiedenisboeken in als bastion waar de ambtsketen niet één keer om de nek van een vrouw hing, of als de plek waar het op de valreep toch gebeurde? Welk besluit er ook genomen wordt, het zal historisch zijn.

_Advertentie.