Een halve eeuw Fiscaal Instituut Tilburg – over aimabele lui en ‘amorele’ mensen
Elke maand plaatst projectleider Academisch Erfgoed Pieter Siebers kenmerkende gebeurtenissen, personen, gebouwen of objecten in historisch perspectief. Deze keer: een halve eeuw Fiscaal Instituut Tilburg.
Past een term als ‘amoreel’ bij een eerbiedwaardig instituut, op het gebied van belastingen, dat vijftig jaar bestaat? Nee, zou je zeggen, sprekend over het Fiscaal Instituut Tilburg, dat in 1968 werd opgericht. Het FIT heeft zijn wortels in het vak belastingrecht, vanaf 1931 verzorgd op de toenmalige Roomsch Katholieke Hoogeschool door hoogleraar Mathieu Smeets (1896-1984), naamgever van de nog steeds bestaande Smeetskring.
Na een aantal decennia waarin belastingrecht een keuzevak was, startte in 1951 een tweejarige postdoctorale opleiding tot belastingkundige en toen in 1968 de wettelijke mogelijkheid ontstond om ook doctorale studies aan te bieden, was de geboorte van het FIT nabij. Onderzoek op het gebied van fiscaal recht en openbare financiën maakte van meet af deel uit van de doelstelling. Het FIT kreeg eigen huisvesting en een eigen bibliotheek, maar de leden bleven verbonden aan ‘hun’ faculteit. Die positie wordt door hoogleraar Peter Essers in de recent verschenen jublileumbundel positief gekwalificeerd, omdat het de betrokkenheid bij facultaire of universitaire kwesties stimuleert.
Economen zijn rare mensen
De geschiedenis van het Fiscaal Instituut Tilburg is nu geboekstaafd in een ruim 250 tellend pagina’s boek. Geen E-book, maar een klassieke publicatie, goeddeels in het Nederlands, over materie die sommigen als wat dor ervaren: de belastingen. Echter, het belang ervan blijkt vrijwel dagelijks in tijden van rappe verandering en grenzeloosheid, met steeds meer vragen ook over de moraal en ethiek achter het heffen dan wel betalen van belastingen, waar dan ook ter wereld. Een wereld die steeds moeilijker te doorgronden is en steeds vaker gedrag vertoont dat in juridische zin wellicht te verantwoorden is, maar in morele zin twijfelachtig is. Die moraliteit (of amoraliteit) komt een aantal keren aan de orde in deze publicatie, bijvoorbeeld waar het gaat om het belang van principes en ethische vorming in het Tilburgse onderwijs, of om de afnemende terughoudendheid bij het commerciëler wordende notariaat.
In meer hilarische zin citeert Jan van der Geld zijn collega hoogleraar (uit de beginjaren), de econoom Jan van Dijck: “Economen zijn rare, amorele mensen die in de belangrijkste zaken in een mens zijn leven niet of maar beperkt geïnteresseerd zijn. Zo zien zij de geslachtsdaad als een hoogst oneconomische wijze om een kleine hoeveelheid vloeistof over een zo groot mogelijke afstand te verplaatsen.” Het is de vraag of zo’n lichtvoetigheid in het #me too tijdperk nog door de beugel zou kunnen, maar Van Dijck had vast tot de top der beste docenten behoord, als die in zijn tijd had bestaan.
Geschiedschrijving op kleine schaal
Het Fiscaal Instituut Tilburg is bij mijn weten het enige onderzoeksinstituut aan deze instelling dat zich de moeite heeft getroost de eigen geschiedenis wat uitvoeriger vast te leggen. De bundel bevalt in het bijzonder door de nodige aandacht die wordt besteed aan de rol en de opvattingen van een aantal iconische hoogleraren uit de beginjaren (de aimabele Smeets, de humoristische Van Dijck, de belangstellende Geppaart) én aan het primaire proces.
In historische publicaties over universiteiten wil het accent nog wel eens liggen op de institutionele, bestuurlijke en organisatorische aspecten. Die zijn interessant, maar wie wil weten hoe onderwijs en onderzoek zich hebben ontwikkeld, welke paradigma’s daar golden, hoe de samenwerking met derden vorm kreeg, vindt meer aanknopingspunten in bundels als deze.
Het FIT is een gerespecteerd voorbeeld gebleken van duurzame, interfacultaire samenwerking, in dit geval tussen belastingrecht en openbare financiën. In de halve eeuw van bestaan is een enorm netwerk ontwikkeld, zonder dat de wetenschappelijke onafhankelijkheid betwist werd. De aard van het netwerk blijkt uit het grote aantal FIT-medewerkers dat verbonden is aan de praktijk, zoals de Belastingdienst, het Ministerie van Financiën, de rechterlijke macht en belastingadvieskantoren. Het blijkt ook uit de lijst van sponsoren en samenwerkingsverbanden achter in de jubileumbundel, die het werk is van de leden van FIT zelf. Het is een goed en toegankelijk voorbeeld van geschiedschrijving op kleinere schaal, dat hopelijk meerdere instituten tot voorbeeld zal dienen.
Jubileumbundel Fiscaal Instituut Tilburg 50, onder redactie van de hoogleraren Van Vijfeijken, Stevens en Dusarduijn.Pieter Siebers is kunsthistoricus en verantwoordelijk voor het academisch erfgoed van Tilburg University. Hij is verbonden aan de divisie Executive Services en schreef onder de meer de Kleine encyclopedie – Tilburg University 1927-2017, waarin heden en verleden van de instelling worden belicht. Hij ontwikkelt momenteel een erfgoedportaal, dat toegang zal bieden tot onder meer de archieven en collecties van de instelling.
Advertentie.
