Hoe gevoelens en ervaringen je persoonlijheid beïnvloeden
We denken vaak dat je persoonlijkheid iets is dat vaststaat. ‘Gewoon jezelf zijn’, wordt er gezegd tegen iemand die iets spannends of belangrijks moet doen. Maar dat ‘zelf’ kan gedurende je leven nog wel degelijk veranderen, zo blijkt uit promotieonderzoek van Jeroen Borghuis. Onder andere door de constante invloed van dagelijkse gevoelens en sociale interacties.
Borghuis maakte voor zijn onderzoek gebruik van de RADAR dataset, waarin gegevens zijn verzameld van Nederlandse jongeren, hun broers en zussen, hun moeders en hun beste vrienden. In een tijdsbestek van zeven jaar vulden zij vragenlijsten in over onder meer hun persoonlijkheid en dagelijkse ervaringen. De totale steekproefgrootte bestaat uit 2.230 adolescenten en 483 moeders.
Allereerst, wat is persoonlijkheid eigenlijk?
“Bij persoonlijkheid hebben we het over stabiele patronen van gedragingen, gedachtes en gevoelens die een mens kunnen kenmerken en waarin we onderling heel erg kunnen verschillen. De een is extravert, uitbundig en warm terwijl een ander juist gesloten, stil en teruggetrokken is.Het gaat over de termen die we gebruiken om onszelf of een ander te omschrijven. Dat zijn duizenden woorden die door Amerikaanse onderzoekers zijn geclusterd in de Big Five van eigenschappen: extraversie, vriendelijkheid, zorgvuldigheid, emotionele stabiliteit en openheid. Veel persoonlijkheidstesten gaan uit van deze verdeling. De Big Five was ook de basis van mijn eigen onderzoek.”
Uit jouw onderzoek bleek dat het karakter van jongeren steeds stabieler wordt naarmate ze ouder worden?
“Als je twaalf bent dan kan er nog best veel veranderen. Stel ik maak op een bepaald moment een foto van een klas met twaalfjarigen, waarbij alle klasgenoten op volgorde zijn gezet op basis van de hoe hoog of laag ze scoren op een bepaalde eigenschap. Laten we zeggen extraversie. De meest verlegen jongere staat links en de meest uitbundige staat rechts.
Die foto kan er een jaar later qua volgorde behoorlijk anders uitzien. Veel jongeren zullen enkele plekken naar links of rechts zijn verschoven omdat ze veranderd zijn in hun persoonlijkheid.
De foto’s zullen in de jaren daarna echter steeds minder veranderen. Vanaf de leeftijd van zeventien jaar verschuiven de jongeren bijvoorbeeld nog slechts maximaal één of twee plekken per jaar.”De Big Five van eigenschappen
Extraversie: mensen die hier hoog op scoren zijn sociaal, uitbundig, warm, assertief en energiek, mensen die hier laag op scoren zijn juist stil, gesloten, schuchter en teruggetrokken.
Vriendelijkheid: geeft de mate aan waarin mensen aardig, behulpzaam, sympathiek en empathisch zijn.
Zorgvuldigheid: hier gaat het erom in hoeverre iemand ordelijk, systematisch, nauwkeurig, netjes en gedisciplineerd is.
Emotionele stabiliteit: beschrijft de mate waarin mensen de neiging hebben om negatieve emoties te ervaren. Mensen die laag scoren zijn neurotisch: ze maken zich vaak zorgen, zijn snel geraakt, nerveus en angstig.
Openheid: reflecteert de mate waarin mensen nieuwsgierig, vernieuwend, intellectueel, fantasierijk, artistiek en creatief zijn.
Wanneer we het over een bekende hebben komen er vaak zinnen voorbij als ‘dat is typisch Anneke’ of ‘dat vind ik helemaal niet passen bij Rachid’. Alsof karakter iets is dat vaststaat. Klopt dat?
“Dat is wel wat we vroeger dachten, dat je persoonlijkheid – zeker na je dertigste – eigenlijk niet meer verandert. Toch klopt dat niet helemaal, zo blijkt nu ook weer uit mijn onderzoek. Het is meestal niet zo dat je karakter gigantisch zal veranderen tijdens je leven. Dat je bijvoorbeeld als vijftienjarige puber behoorlijk angstig bent en als senior angstloos door het leven gaat. Maar het kan wel zo zijn dat je een stuk minder angstig wordt na verloop van jaren. Natuurlijk kan je dit voorbeeld ook invullen met andere eigenschappen zoals creativiteit, zorgvuldigheid of behulpzaamheid.”
Welke rol spelen genen bij persoonlijkheidsvorming en wat is de invloed van opvoeding?
“We weten uit onderzoek dat persoonlijkheidseigenschappen sterk worden beïnvloed door onze genen. De verschillen tussen mensen kunnen we hiermee voor ongeveer vijftig procent verklaren.
Wat die andere helft verklaart, dat is eigenlijk de grote vraag. Je denkt al snel aan opvoeding. Maar oproeien in hetzelfde gezin verklaart weinig, blijkt uit tweelingenonderzoek.
“Het is niet zo dat broers en zussen meer op elkaar gaan lijken als ze in hetzelfde gezin opgroeien.”
Eeneiige tweelingen die samen opgroeien lijken in qua persoonlijkheid, zoals de Big Five eigenschappen, evenveel op elkaar als eeneiige tweelingen die allebei aan een andere kant van de wereld zijn opgegroeid. Het is dus niet zo dat broers en zussen meer op elkaar gaan lijken als ze in hetzelfde gezin opgroeien. Factoren die voor broers en zussen in hetzelfde gezin gelijk zijn, zoals opgroeien in arm gezin, met een depressieve moeder of in een huis vol boeken, hebben dus kennelijk geen invloed op de ontwikkeling van onze persoonlijkheid.
De conclusie van dit tweelingenonderzoek is dat genen heel belangrijk zijn in het bepalen van de persoonlijkheid, maar het verklaart niet alles. Ook eeneiige tweelingen die opgroeien in hetzelfde gezin verschillen van elkaar en hebben voor een deel een eigen unieke persoonlijkheid. Wij willen graag weten welke dingen behalve genen invloed hebben op persoonlijkheidseigenschappen.”
Je onderzocht onder andere of de persoonlijkheidseigenschappen van broers en zussen of goede vrienden van invloed zijn.
“Klopt. Het antwoord is nee. De persoonlijkheidsontwikkeling van adolescenten hing niet samen met de Big Five persoonlijkheidseigenschappen van hun beste vrienden en broers en zussen. Adolescenten met een vriend, broer of zus die hoog scoorden op bijvoorbeeld emotionele stabiliteit, ontwikkelden zich niet anders op deze eigenschap dan die met een vriend, broer of zus die laag scoorden op deze eigenschap. Ook gingen hun persoonlijkheidseigenschappen niet steeds meer op elkaar lijken.“
Je ontdekte ook dat de dingen die we meemaken en ervaren van invloed zijn op onze persoonlijkheid.
“Uit mijn onderzoek blijkt dat dagelijkse gevoelens en ervaringen van invloed zijn op hoe je karakter zich gedurende je leven ontwikkelt. Veel psychologen gaan er vanuit dat je karaktereigenschappen van invloed zijn op hoe je dagelijkse gebeurtenissen – zoals tegenslag of conflict – ervaart.
Maar of die beïnvloeding ook andersom plaatsvindt, dus dat alledaagse ervaringen van invloed zijn op de ontwikkeling van je persoonlijkheid is veel minder onderzocht.
Uit mijn onderzoek onder een groep moeders – die jarenlang regelmatig aangaven hoe zij zich voelden en of ze bijvoorbeeld conflicten hadden – bleek dat de moeders die in het dagelijks leven relatief veel positieve emoties en relatiekwaliteit ervaarden, sterker toenamen in de Big Five – persoonlijkheidseigenschappen dan moeders die veel minder positieve emoties en relatiekwaliteit ervaarden.
Als we moeders op de foto zouden zetten op volgorde van bijvoorbeeld vriendelijkheid/agreeableness, dan zouden de moeders die in het dagelijkse leven vaak blij waren en veel liefdevolle interacties hadden met hun partner en kind, een jaar later vaker een stapje naar rechts zijn verschoven. Terwijl moeders die minder prettige ervaringen hadden in hun dagelijkse leven vaker een stapje naar links zijn verschoven.
“Of alledaagse ervaringen van invloed zijn op persoonlijkheidsontwikkeling is veel minder onderzocht.”
Onder de groep adolescenten vond ik bewijs van wederzijdse beïnvloeding tussen de persoonlijkheidseigenschap ‘emotionele stabiliteit’ en het ervaren van negatieve gevoelens. In het kort komt het erop neer dat wanneer een jongere op een bepaald meetmoment aangaf minder emotioneel stabiel te zijn, hij of zij in de maanden erna aangaf meer negatieve gevoelens dan gebruikelijk te ervaren.
Wanneer een jongere in een bepaald jaar aangaf meer negatieve gevoelens te ervaren dan normaal, werd zijn of haar emotionele stabiliteit-score ook weer lager dan gebruikelijk. Een sneeuwbaleffect dus.”
Dus een negatieve ervaring, bijvoorbeeld een scheiding of ruzie, is niet alleen vervelend op dat moment, maar kan tot blijvende schade leiden?
“Inderdaad, wanneer je vaker bang, boos of verdrietig bent, kan dat je karakter beïnvloeden. Waardoor je nog vaker deze negatieve emoties zult ervaren.”
Welke lessen kunnen we hieruit trekken?
“Veel mensen willen graag toenemen in hun niveau van extraversie, vriendelijkheid, zorgvuldigheid, emotionele stabiliteit en extraversie. Deze persoonlijkheidseigenschappen zijn immers van invloed op allerlei aspecten van ons leven, zoals hoe gelukkig, gezond en productief we zijn.
Heel kort door de bocht zou ik op basis van mijn onderzoeksresultaten kunnen zeggen: zorg dat je in het dagelijks leven vaker blij, en minder vaak bang, boos of verdrietig bent.”
De vraag is dan natuurlijk: hoe doe je dat?
“Zorg ervoor dat je meer liefdevolle interacties hebt en minder ruzies. Dat is niet alleen prettig op dat moment, maar het heeft ook positieve gevolgen voor je persoonlijkheid op de langere termijn.
Kijk daarom eens kritisch of die baan of relatie nog wel bij je past. Misschien leidt de situatie waarin je zit uiteindelijk tot meer schade dan je zelf denkt. Je hebt misschien niet op álles in het leven zelf invloed, maar op sommige zaken wel. Dus: pluk de dag.”Proefschrift: Personality Trait Development in the Context of Daily Experiences and Close Social Relationships
Promovendus: Jeroen Borghuis (Waalwijk, 1986) studeerde Integrale Veiligheid aan de Avans Hogeschool (2004-08), de (pre-) master Sociologie (2008-10) en de researchmaster Social and Behavioral Sciences (2012-14) aan Tilburg University. Borghuis werkt nu als statistisch onderzoeker bij het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in Den Haag.
Promotores: Jaap Denissen en Klaas Sijtsma
Advertentie.
