Petje af

Wie wel eens een plechtigheid aan onze universiteit heeft bijgewoond, zoals de verdediging van een proefschrift, heeft onvermijdelijk aan het begin daarvan een stoet professoren de aula in zien marcheren: het zogeheten cortège. Het cortège draagt een toga en een muts.

Een cortège. Foto: Ben Bergmans, 2010

Een soort Franse baret om precies te zijn (en cortège is Frans voor stoet). In de jaren ’70 en ’80 waren er baldadige hoogleraren die deze kleren niet wilden dragen, maar van een dergelijk anti-establishment sentiment is volgens het Wageningse universiteitsblad tegenwoordig geen sprake meer.

Toch zie ik ook nu nog professoren aan onze universiteit die het minder nauw nemen met tradities. En dan vooral vrouwelijke hoogleraren. Gelukkig vormen zij maar 20 procent van alle professoren. Toch vind ik het verontrustend. Want als we over 100 jaar 35 procent (mogelijk recalcitrante) vrouwelijke hoogleraren hebben, dan zal de ongehoorzaamheid onder hoogleraren dus óók met 75 procent gestegen zijn. Dankzij ons solide glazen plafond hebben we nog wel even om dit probleem op te lossen, maar toch: je kunt dit gedrag maar beter in de kiem smoren. 

Nu denk je misschien: waar heeft ze het nou weer over? Nou, over die muts. Want hoewel professoren allemaal met die baret de zaal in marcheren, worden academische ceremonies in Tilburg (en bij mijn weten: alleen in Tilburg) geopend met de volgende zin: “May I kindly ask the gentlemen professors to take off their hat?”. Zie bijvoorbeeld dit filmpje (op 32:02). Let ook op professor Sharma uit India, die tussen twee vrouwen (onder wie één professor) staat en in opperste verwarring van links naar rechts kijkt, om uiteindelijk toch maar zijn baret af te nemen. De vrouwelijke professor naast hem hield in dit geval haar baret op (zie verderop in het filmpje) maar zoals ik al zei: ik zie steeds vaker opstandige vrouwelijke professoren die hun baret wél afzetten. 

“Waarom moeten vrouwen aan onze universiteit hun baret ophouden en mannen niet?”

De eerste keer dat ik dit tafereel zag, voelde ik me net zo verward als professor Sharma uit India. Waarom moeten vrouwen aan onze universiteit hun baret ophouden en mannen niet? Dat wist een collega mij haarfijn uit te leggen: mannelijke hoogleraren ontvangen hun kennis van god, de vrouwen krijgen hun kennis van hun mannelijke collega’s. En bij het ontvangen van bovenaardse wijsheid zit zo’n baret maar in de weg. Bij mij viel toen veel op zijn plaats. Dit verklaart waarom er minder vrouwelijke hoogleraar zijn: de kans op succes neemt behoorlijk af als je geen goddelijke souffleur hebt. Niet eerlijk, maar het heeft in ieder geval niets te maken met de cultuur aan universiteiten. Dat is dan weer fijn. 

Overigens moest een onderzoeker van de theologische faculteit hard lachen om het verhaal van mijn collega. Hij gaf aan dat dit berust op een foutieve interpretatie van de geschriften van Paulus. Het Tilburgse gebruik verwijst in werkelijkheid naar het feit dat mannen in de kerk hun hoed afnemen. Dat mijn collega het mis heeft, neem ik meteen aan, hij is niet al te snugger. Daarom vind ik het ook zo zorgwekkend dat ik mijn goddelijke kennis via deze mannelijke stoorzender ontvang. 

“Mannelijke hoogleraren ontvangen hun kennis kennelijk van god, de vrouwen van hun mannelijke collega’s”

Helaas, toen ik laatst mijn begeleiders voor kritiek op mijn proefschrift doorverwees naar de Heer/die mannelijke collega, leken zij weinig onder de indruk. Toch ís het zorgelijk. Vrouwen die hun kennis van mannelijke collega’s krijgen, dat lijkt me een vorm van plagiaat. En plagiaat wil je niet in de wetenschap. Het zou daarom het beste zijn als vrouwelijke hoogleraren voortaan ook gewoon hun kennis van god ontvingen. Om te zorgen dat ook zij een direct lijntje met de almachtige hebben, stel ik voor om academische plechtigheden voortaan met de volgende zin te openen: “May I kindly ask the gentlemen professors to take off their hat and the lady professors to put on their intergalactic antenna devices?” Ik dacht zelf aan zoiets, al zal professor Sharma uit India daar misschien ook van opkijken. Een andere, minder opvallende optie die in elk geval de ceremonie gender-neutraler zou maken, is om bovenin de baret van de mannen een gat te knippen dat vrije toegang verschaft voor kennis van bovenaf (zoiets).

En wat als mijn collega van de theologen nou gelijk heeft en god zijn kennis met geen enkele hoogleraar deelt? Tja… het gebed afschaffen is misschien een brug te ver, maar wellicht is het een idee om deze specifieke baret-traditie eens te overdenken. Want dit soort onzin, dat is toch niet meer helemaal van deze tijd. Dus: iedereen voortaan gewoon gelijk. Petje af.

Update 20-11-2019, 17:25

Na publicatie van deze column kreeg ik een aardige reactie, die ik jullie niet wil onthouden. De werkelijke reden voor de Tilburgse baretten-traditie zou niet kerkelijk of vrouwonvriendelijke zijn, maar een vorm van decorum. Kortom, enkel mannen die ook werk van hun kapsel willen maken, worden mogelijk door deze traditie achtergesteld:

Het verzoek aan alleen de heren om hun baret af te nemen, komt voort uit de etiquette of decorum. De kern van het decorum is ‘het rekening houden met gevoelens en gebruiken van anderen’ in een samenleving. Omdat dames hun hoed in sommige gevallen met een speld aan hun kapsel vastmaakten, werd het als onbeleefd ervaren om dit van een dame te verlangen. Daarbij heeft een dame dan vaak geen spiegel voorhanden om het kapsel na het afnemen van hoed of baret te fatsoeneren. Ook tijdens bijvoorbeeld de Troonrede houden dames hun hoeden om die reden vaak op.

Stijn van Kruijsdijk, projectleider corporate evenementen

_Advertentie.