Waarom we verveling moeten koesteren, juist in coronatijd

Terwijl virologen zich buigen over de bestrijding van COVID-19, zijn thuiszitters bezig met het bestrijden van een heel ander probleem: verveling. Maar juist in deze crisistijd kan verveling ons helpen, zegt vervelingswetenschapper en TiU-alumnus Wijnand van Tilburg. 

Illustratie: Angelina Bambina / Shutterstock

Het coronavirus dwingt tot verveling, want achter vrijwel elke sociale bezigheid schuilt besmettingsgevaar. De straten zijn leeg, de bioscopen zijn dicht en de terrassen liggen er verlaten bij in de voorjaarszon. Ondertussen stroomt het internet vol met quarantaine-hacks en tips om het noodgedwongen thuiszitten iets draaglijker te maken.

We vervelen ons niet graag, zegt sociaal psycholoog Wijnand van Tilburg. “Het is onprettig, en soms zelfs schadelijk. Extreme of langdurige verveling kan samengaan met depressie en andere psychische klachten”, vertelt hij via Skype. “Toch is het negatieve beeld dat we van verveling hebben niet helemaal terecht. Verveling heeft namelijk ook voordelen.”

Zinloosheid

Van Tilburg doet al meer dan tien jaar onderzoek naar verveling. Hij schreef er als psychologiestudent aan Tilburg University een masterscriptie over, promoveerde erop in Ierland en is tegenwoordig als vervelingswetenschapper verbonden aan de universiteit van Essex in Engeland.

Verveling is mogelijk een overblijfsel uit onze evolutie. In ieder geval heeft het een belangrijke functie: “Verveling treedt op als een bezigheid, of juist een gebrek aan bezigheid, als zinloos wordt ervaren. Het is een prikkel die mensen aanspoort om te stoppen met nutteloos gedrag en actief op zoek te gaan naar een alternatieve bezigheid die wel zinnig is.”

Anderen helpen

Saaie momenten motiveren ons om iets zinvols te doen. Maar wat is dat precies, iets zinvols?

Wijnand van Tilburg

Mensen zijn sociale wezens. En als die sociale wezens zich vervelen, zegt Van Tilburg, lijken ze op zoek te gaan naar bezigheden die het groepsgevoel versterken. “In experimenten zien we bijvoorbeeld dat proefpersonen die we een saaie taak laten uitvoeren, zoals het overschrijven van wetenschappelijke referenties, meer bereid zijn om anderen te helpen.”

Dat is in het lab. De vraag is: kan verveling ook in de context van de coronacrisis sociaal gedrag stimuleren? Van Tilburg denkt van wel. “Vooral online zie je dat heel veel mensen hulp aanbieden, initiatieven starten en verbroederende berichten delen. Natuurlijk doen ze dat in de eerste plaats uit empathie, niet uit verveling. Maar verveling zou wel een factor kunnen zijn die eraan bijdraagt dat mensen elkaar de helpende hand bieden in deze moeilijke tijd.”

Verveling kan verbroederen, zegt Van Tilburg. Maar er is ook een schaduwzijde. “Verveelde mensen vertonen niet altijd positief gedrag om hun groepsgevoel te versterken. Verveling kan ertoe leiden dat mensen grotere verschillen zien tussen ‘wij’ en ‘zij’ en zich negatiever opstellen ten aanzien van anderen die buiten de groep vallen. Als dat gebeurt, kan verveling juist polarisatie en discriminatie aanwakkeren.”

Herinneringen ophalen

Het gevaar bestaat dat verveling in tijden van het coronavirus niet verbroedert, maar uiteendrijft. Hoe gaan we dat tegen? Het is belangrijk dat er positieve alternatieven beschikbaar zijn als de verveling toeslaat, aldus Van Tilburg. “Mensen zijn pragmatisch. Ze kiezen de mogelijkheden die binnen hun bereik liggen. Als ze geen positieve bezigheden kunnen vinden die ze als zinvol ervaren, dan zal verveling sneller leiden tot negatief gedrag.”

“Verveling kan verbroederen, maar ook polarisatie aanwakkeren”

Nu het sociale leven vrijwel helemaal is stilgelegd en mensen zoveel mogelijk thuisblijven, lijken de mogelijkheden om iets zinvols te doen beperkt. Toch zijn er volgens Van Tilburg genoeg manieren om constructief met onze verveling om te gaan. 

“Uit ons onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat het ophalen en delen van nostalgische herinneringen een manier is om een gevoel van zinloosheid tegen te gaan. Herinneringen met elkaar ophalen kan ook heel goed in tijden van thuisisolatie, zeker met de technologie die we tot onze beschikking hebben.”

Verbroedering door social media

Die technologie – internet, smartphones, laptops – kan wel eens onze belangrijkste bondgenoot zijn in quarantainetijd. Vooral social media, denkt Van Tilburg, kunnen de positieve effecten van verveling versterken. “Sociale media kunnen op dit moment wellicht een bron van verbinding zijn, waar mensen makkelijk met elkaar kunnen samenkomen.”

Zo zijn er talloze Facebookgroepen voor thuiszitters die iets willen betekenen voor kwetsbare mensen die het door de pandemie zwaar hebben, en werd een oproep om te applaudisseren voor zorgmedewerkers deze week massaal gedeeld onder de hashtag #klapcoronadewerelduit. “Dat zijn mooie voorbeelden van zinvolle activiteiten die mensen samenbrengen in tijden van verveling.”

Verveling in coronatijd

Ook Van Tilburg zit op dit moment thuis, maar vervelen doet hij zich niet. Voor vervelingswetenschappers zijn het allesbehalve saaie tijden. “Een situatie als deze, waarin verveling op zo’n grote schaal optreedt, is vrij uniek. Dat heb ik in mijn tijd op aarde nog nooit meegemaakt.”

“Verveling is iets heel alledaags, maar er is verbazingwekkend weinig onderzoek naar gedaan. Er is nog veel dat we niet weten”, zegt hij. De komende weken en maanden wil hij dan ook goed benutten. “We zijn de mogelijkheden aan het bekijken om een studie op te zetten naar verveling binnen de context van het coronavirus. We willen onder meer onderzoeken of er bepaalde activiteiten zijn die helpen constructief om te gaan met de verveling die nu zo massaal optreedt.”

“Dat verveling op zo’n grote schaal optreedt, is vrij uniek”

Van Tilburg is ook benieuwd of de coronacrisis ons weerbaarder kan maken tegen de negatieve effecten van verveling. “We weten dat er individuele verschillen zijn in hoe gemakkelijk mensen omgaan met verveling. Wat we niet weten, is hoe dat zich ontwikkelt over tijd. Het zou kunnen dat na de coronacrisis mensen een stuk beter met verveling om weten te gaan.”

Vragen genoeg, dus. Het vergt alleen wel wat meer creativiteit om experimenten op te zetten in tijden van het coronavirus. “Proefpersonen bereiken is bijvoorbeeld lastig, want onderzoek kan op dit moment niet face-to-face plaatsvinden”, aldus Van Tilburg. “Er zijn zeker uitdagingen. Maar vergeleken met de uitdagingen waar de wereld voor staat door de coronapandemie, vallen die wel mee.”

_Advertentie.