Klaas Sijtsma: ‘We gaan de anderhalvemeter-universiteit inrichten’

Als interim-rector wilde Klaas Sijtsma de universiteit tijd geven om een opvolger te vinden voor de langere termijn. Maar wat een tussenjaar zou zijn, werd door de coronacrisis een slag om de universiteit digitaal overeind te houden. En fysiek weer op te starten. “We moeten verder, op de een of andere manier.”

Klaas Sijtsma. Beeld Ton Toemen

Eigenlijk paste het niet in zijn planning. Na zes jaar decaan te zijn van de faculteit sociale- en gedragswetenschappen was Klaas Sijtsma wel even klaar met besturen. Na een sabbatical wilde hij weer volledig als hoogleraar terugkeren in de faculteit.

Maar het collegejaar 2019-2020 naderde, en de universiteit verkeerde in een kleine crisis. Er was geen rector. Emile Aarts was vertrokken en de universiteit kon maar geen geschikte opvolger vinden. Sijtsma werd voorzichtig gepolst. Zag hij het ambt zitten? In eerste instantie hield hij de boot af, maar uiteindelijk zei hij toe om als interim-rector aan de slag te gaan.

Waarom wilde u interim-rector worden?
“De universiteit kon na het aftreden van de vorige rector niet meteen een opvolger vinden. Ik wilde de organisatie helpen door deze lastige periode te komen, voor de overbruggingsperiode van een jaar.”

Past u op de winkel of heeft u een actievere rol?
“Op de winkel passen is geen optie. Tilburg University is een organisatie met een begroting van 250 miljoen, we hebben meer dan 18.000 studenten en er werken 4.000 mensen, waarvan 2.500 in loondienst. Aan de lopende band moet je dossiers oppakken, problemen oplossen, reageren op de buitenwereld, initiatieven nemen. Iets minder doen zou enorme schade toebrengen aan de organisatie.”

Laat u sommige zaken niet open voor uw opvolger Wim van de Donk?
“Dat kan niet. Zo’n grote organisatie is continu in beweging. De realiteit spoelt over je heen. Als rector run je, met de voorzitter en vicevoorzitter, bestuurlijk een organisatie. Daar heb je een zevendaagse werkweek aan.”

Kan de universiteit eigenlijk wel als bedrijf gerund worden? Het lijkt alsof het steeds meer gaat om geld, in plaats van om de inhoud van onderzoek en onderwijs.
“Ik loop sinds 1981 mee en heb aan vier universiteiten gewerkt. De universiteit is altijd een bedrijf geweest. Iedereen die zegt dat het vroeger anders was, is dat vergeten.

“Alles was ineens anders, en iedereen leek dat te begrijpen”

“Het lijkt soms misschien alsof het altijd over geld gaat, maar dat is overal zo in de samenleving. Mensen willen meer dan er betaald kan worden. Dat heeft niks te maken met de inhoud van onderzoek en onderwijs.”

Dat de realiteit over u heen spoelt, heeft de coronacrisis wel bewezen. Hoe houdt u het hoofd boven water?
“Alles was ineens anders, en iedereen leek dat te begrijpen. Na een paar weken liep alles eigenlijk weer. Het is een grote demonstratie van flexibiliteit, aanpassingsvermogen en overlevingsdrang van onze medewerkers en studenten. Daar wil ik iedereen voor bedanken en complimenten voor maken. We moeten verder, op de een of andere manier. In zo’n omgeving is het als rector niet moeilijk om het hoofd boven water te houden.”

Het is een bijzonder overbruggingsjaar geworden. Hoe kijkt u terug op uw rectoraat?
“Voor terugkijken is het nog wat vroeg. Wim van de Donk treedt aan op 1 oktober, en ik draag de ambtsketen over tijdens de Dies Natalis op 19 november. Dat is pas over een half jaar. Maar ik kan alvast wel zeggen dat het een bijzondere periode is. Heel extreem. Al heb ik niet de neiging daar bij stil te staan, omdat dit iedereen treft.”

Hoe was de omschakeling naar het thuiswerken voor u?
“Heel abrupt. We hebben op een maandag in het college definitief besloten dat de hele universiteit thuis ging werken. We zijn met het college en de decanen op dinsdag nog op de campus geweest om dingen af te handelen.

“Het is niet de bedoeling dat we met z’n allen gezellig bij elkaar gaan zitten en doen alsof er niks aan de hand is”

“Die vrijdag, 13 maart, stond de oratie van Dorien Kooij gepland. Ik zat thuis en dacht, als het doorgaat ben ik er, maar hoe moet dat dan? Ze heeft zelf de knoop doorgehakt en vanaf dat moment is alles in razend tempo afgezegd.”

Halverwege juni worden de maatregelen voor het hoger onderwijs verder versoepeld. Wat gaat dat betekenen voor het leven op de campus?
“Vanaf 15 juni mogen we weer dingen op de campus organiseren op kleine schaal en op anderhalve meter afstand. Er mag weer wat, maar het is niet de bedoeling dat we met z’n allen gezellig bij elkaar gaan zitten en doen alsof er niks aan de hand is. Het personeel moet nog steeds zoveel mogelijk thuiswerken.”

Worden er in het collegejaar 2020-2021 colleges gegeven op de campus?
“We gaan de anderhalvemeter-universiteit inrichten. We willen zoveel mogelijk op de campus organiseren, weer een echte universiteit worden. Studenten willen we op de campus hebben. Daar wordt het onderwijs levendig van, en zo komt het studentenleven ook sneller op gang. Dat is ontzettend belangrijk.

“Daarnaast hebben we met alle universiteiten afgesproken dat we vanaf 1 september al het onderwijs online gaan aanbieden, zodat we kunnen garanderen dat alle studenten onderwijs kunnen volgen en tentamen kunnen maken. We gaan het online onderwijs ook professionaliseren. Dat kost een paar centen, maar het is voor het goede doel.”

Door de maatregelen kunnen niet alle colleges op de campus gegeven worden. Wat kan er straks wel?
“We hebben een aantal berekeningen gemaakt, en dat valt verschrikkelijk tegen. Onze grootste collegezaal in CUBE telt 600 stoelen, daar kan je nog 88 studenten kwijt. Hoorcolleges gaat dus niet, je moet denken aan werkcolleges en practica.

Klaas Sijtsma. Beeld Ton Toemen

“Je kan zeggen dat iedereen een beetje college krijgt op de campus, of dat je bepaalde groepen studenten prioriteit geeft. Volgens mij is iedereen het er wel over eens dat eerstejaars bachelor studenten speciale aandacht nodig hebben. Zij zijn helemaal nieuw en kennen de universiteit niet. ”

Hoe moet dit praktisch allemaal geregeld worden? Het lijkt een logistieke nachtmerrie.
“Wat ons ontzettend hindert is dat studenten niet tijdens de spits mogen reizen, maar alleen tussen 11.00 en 15.00u en na 20.00u. Daar kan je creatief mee omgaan, maar het blijft erg ingewikkeld. Universiteiten oefenen druk uit op de overheid voor ruimere criteria.

“Ook kunnen we studenten oproepen om zoveel mogelijk met de fiets te komen, of met de auto. Je kan zelfs beargumenteren dat er op Station Tilburg Universiteit weinig andere mensen uitstappen, dat zij niet veel last van ons hebben.”

Sommige studenten kunnen thuis door omstandigheden geen tentamen maken. Kunnen zij de komende tijd terecht op de campus?
“Alle studenten die problemen hebben moeten zich zo snel mogelijk melden. Doe dit niet een dag voor je tentamen, maar twee of drie weken daarvoor. Hoe eerder je bent, hoe groter de kans dat er iets geregeld kan worden. Maar kijk ook wat je zelf kan doen. Misschien kan je een laptop lenen, of in een minder rumoerige omgeving gaan zitten.”

En studenten die thuis geen online tentamen willen maken, omdat ze proctoring een schending van hun privacy vinden?
“Ook zij kunnen zich melden. Ik snap dat studenten zeggen dat ze het problematisch vinden. En dat ze een opt-out regeling willen die onder alle omstandigheden de optimale condities biedt. Maar dan zitten we weer in de normale samenleving.

“Dat de universiteit groeit is een zegen”

“En dat is nou net het probleem. We zitten in een crisissituatie. We proberen alles voor studenten te doen, voor zover dat mogelijk is. Maar als studenten volharden in een bepaald bezwaar, kan het zo zijn dat er uiteindelijk niet veel meer overblijft dan wachten tot alles weer normaal is.”

Ook als de campus in de toekomst weer helemaal in gebruik genomen mag worden, is er een tekort aan werkplekken. Tilburg University groeit al jaren, waardoor het piept en kraakt. Docenten moeten steeds meer studenten bedienen. Moeten de groeiambities niet eens kritisch heroverwogen worden?
“Dat we groeien is een zegen. Stel je voor dat alle universiteiten groeien en wij niet. Als dat een paar jaar op een rij gebeurt, heb je een groot probleem. Maar dat we zo hard groeien, hebben we zelf niet in de hand. Er zijn veel studenten op de markt en je bent verplicht ze op te nemen.

“Het aantal studenten in Nederland groeit al sinds halverwege de jaren zestig. De middelen die we van de overheid krijgen groeien sinds de jaren tachtig echter niet mee in hetzelfde tempo. We zouden wat meer willen, maar dat wil iedereen.”

Maar de universiteit kiest er nadrukkelijk voor om te groeien naar twintigduizend studenten. De afgelopen jaren was er een forse groei van 13.000 naar 18.000 studenten.
“Dat klopt, maar de financiering van de overheid is hierop afgestemd. Het gaat om het aantal studenten dat je in het eerste jaar binnen hebt en het aantal diploma’s dat je aflevert. Het beleid is dat faculteiten deze extra middelen inzetten om docenten aan te stellen. En dat doen ze ook.”

Wat zegt u tegen docenten die bezwijken onder de toegenomen werkdruk?
“Wij hebben veel aandacht voor werkdruk. Daarom zeggen we tegen faculteiten dat het geld dat binnenkomt met nieuwe studenten, uitgegeven moet worden aan onderwijs. Maar mensen ervaren dit heel anders. Er zijn natuurlijk collega’s die liever met onderzoek bezig zijn. Ook hun aandacht moet meer op het onderwijs gericht worden. Anderen geven graag les.

“Een universiteit zonder studenten bestaat niet”

“Ik kan me voorstellen dat niet iedereen voor 400 of 500 studenten college wil geven. Laat dat vooral doen door de mensen die het leuk vinden en geef anderen kleinere groepen. Waar mensen echt in de problemen komen omdat ze het werk niet aankunnen, ligt er een taak voor de faculteit om daar aandacht aan te besteden.”

Eerder riep u wetenschappers op om prioriteit te geven aan het onderwijs. Komt er weer meer ruimte voor onderzoek?
“Ik vind dat onderwijs onze hoogste prioriteit moet hebben. Een universiteit zonder studenten bestaat niet. Als het onderwijs goed loopt, kan je weer aan andere dingen gaan denken. Maar volgens mij snapt iedereen dat wel. ”

Wat gebeurt er met onderzoekers die door de coronacrisis vastlopen, bijvoorbeeld omdat ze geen data kunnen verzamelen?
“Veel onderzoek is stil komen te liggen. Het is nog te vroeg om te zeggen wat je daar precies mee moet doen. Sommige onderzoeken kan je verleggen, mensen gaan daar al heel creatief en flexibel mee om. Maar er blijven mensen die in de knoei komen. Daar gaan we geval voor geval naar kijken. Een werkgroep is er al twee maanden mee bezig en het wordt landelijk opgepakt. We zijn deze mensen niet vergeten. ”

Wordt de universiteit zelf hard geraakt door de coronacrisis?
“Voorlopig maken we ons niet veel zorgen, de financiële positie van de universiteit is op orde. De vooraanmeldingen lopen goed. Ondanks de coronacrisis willen mensen gewoon studeren en een goed diploma halen. Tegelijkertijd staan we aan het begin van een flinke economische recessie. Hoe dat gaat uitpakken weet niemand.”

_Advertentie.