Hoe de pandemie een strijd om internationale instituten laat losbarsten

Hoewel in Nederland de nodige versoepelingen van de lockdown plaatsvinden, houdt het coronavirus de wereld nog steeds in zijn greep. Daarbij lijkt het virus flink wat invloed te hebben op de internationale verhoudingen. De ogen zijn vooral gericht op de oplopende spanning tussen de Verenigde Staten en China.

Beeld Pixabay

Van een verschuiving van de globale macht is geen sprake, volgens de aan TiU verbonden hoogleraar Internationaal Recht Nikolas Rajkovic. “Wat er nu plaatsvindt is een machtsstrijd over de internationale instituten en over de manier waarop die instituten de mondiale economie organiseren.”

“We zitten in een overgang. Na de Koude Oorlog en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie ontstond een unipolaire wereldorde waarin de VS de dienst uitmaakten. De Verenigde Staten speelden een centrale rol in het vormgeven van internationale instituties. Aan die situatie komt een einde omdat China een enorm belangrijke rol heeft gekregen in internationale productie en handel. We verschuiven nu richting een multipolaire wereldorde.” De VS zijn niet meer alleen aan zet.

Catalysator

De coronapandemie versnelt dat proces. Dat is volgens Rajkovic nog het best te zien bij de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO). “Recent boycotte de VS een bijeenkomst van de WGO. Er zijn echter steeds meer staten die het instituut willen versterken. Als je kijkt naar het mandaat van de WGO, is dat namelijk niet erg uitgebreid. De fundamenten van de organisatie gaan over een heel gelimiteerd aantal ziektes – het coronavirus valt eigenlijk niet eens onder de bevoegdheden van de WGO. Maar die strijd om de WGO te beïnvloeden vindt nu door de coronacrisis vrij openlijk plaats.”

Rajkovic heeft zijn bedenkingen bij de werkwijze van de VS. “Je zou verwachten dat iemand die de belangen van de VS verdedigt, juist probeert meer invloed te krijgen. Je terugtrekken uit de WGO is het slechtste wat je kan doen omdat je andere landen vrij spel geeft om jouw plaats in te nemen. De Amerikanen lijken een bepaald doel te willen bereiken, maar wat dat doel moet zijn is niet duidelijk.”

Niet alleen propaganda

De wispelturigheid van de VS onder Trump, heeft bovendien ook gevolgen voor Europa. “Het model van de liberale democratie is vervuild geraakt. En dat uit zich in een Nigel Farage in het Verenigd Koninkrijk, Trump in de VS en Bolsonaro in Brazilië. Waar deze mannen van profiteren is dat ze zeggen dat het liberale democratische model slechts een regeringsvorm is die een internationale elite in het zadel houdt. En dat is niet eens alleen maar propaganda, het is ook het resultaat van de ongelijkheid die datzelfde systeem heeft geproduceerd.”

‘De liberale democratie houdt de internationale elite in het zadel’

De uitdaging die dit met zich meebrengt ligt volgens Rajkovic in de ontwikkeling van een nieuw progressief model. “We moeten een model ontwikkelen dat zich bekommert om burgerparticipatie, dat burgers in hun kracht zet, en een model dat zich ontfermt over economische gelijkheid. Als het gaat over het virus hoor je vaak ‘we need to flatten the curve’ – die analogie is ook van toepassing op de socio-economische situatie waarin we ons bevinden. Ook de curve van ongelijkheid moet een stuk platter.”

De val van Fukuyama

Politici die de ongelijkheid willen aanpakken kunnen vooralsnog echter op onvoldoende steun rekenen bij verkiezingen. “Wat me bij Jeremy Corbyn maar vooral bij Bernie Sanders opviel was de angst voor nieuwe ideeën bij het electoraat. Het lijkt erop dat we in de val gelokt zijn door Francis Fukuyama’s ‘einde van de geschiedenis’.

“Fukuyama dacht dat met de val van de Sovjet-Unie het model van liberale democratie het definitieve bestuursmodel was van de mensheid, een model dat niet meer hoefde te veranderen. De liberale democratie heeft echter op essentiële punten niet goed gefunctioneerd. Toch denken nog veel mensen dat ze aan het einde van de geschiedenis leven. Dat is niet zo, we zitten er middenin.”

“We leven niet aan het einde van de geschiedenis, we zitten er middenin”

De huidige ontwikkelingen in de VS onderschrijven dat. “De politieke instabiliteit van de Verenigde Staten is het voornaamste gevaar voor de globale veiligheid. Dat was het ook voor de protesten en rellen van start gingen. Veel mensen zagen de risicofactoren niet, maar die waren er wel. Een plotselinge werkloosheidsgraad van vijfentwintig procent, een sterftecijfer door het coronavirus van meer dan 100.000 en zwarte Amerikanen die in veel grotere getalen sterven aan het virus dan witte Amerikanen. Rassenspanningen op historische hoogte, enorme inkomensongelijkheid, een opruiende president.”

Hoe penibel de situatie ook is in de VS, weinig commentatoren lijken zich voldoende druk te maken volgens Rajkovic. “In elke andere staat ter wereld zouden het ernstige voortekenen zijn van een civiel conflict. Ik vind het opmerkelijk dat er zo weinig alarmbellen afgingen. Nu is het helaas allemaal duidelijk zichtbaar. Bovendien is het een verkiezingsjaar. Het zou allemaal nog een stuk erger kunnen worden. Het ziet er niet goed uit.”

Nieuwe Koude Oorlog

Waar Fukuyama zijn theorie ontspon na het einde van de Koude Oorlog, denkt Rajkovic niet dat we aan de vooravond staan van een nieuwe Koude Oorlog. “Dat is een oude metafoor”, zegt de hoogleraar. “Het probleem met oude metaforen is dat ze het denkbeeld onderschrijven dat de geschiedenis zich herhaalt. Maar ik denk niet dat dat zo is. Ik denk dat wat we nu zien, een strijd is tussen de Trump-regering en de Chinese Communistische Partij over het herschrijven van de internationale institutionele regels.”

“Van een koude oorlog kunnen we niet spreken omdat beide economieën veel te veel van elkaar afhankelijk zijn”, zegt Rajkovic, “op een manier waarop de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten dat niet waren. Wat echter gevaarlijker is, juist omdat er complexe economische banden bestaan tussen de twee machten, is dat er bij een conflict meer slachtoffers vallen. Mocht er een conflict ontstaan tussen China en de VS, dan heeft dat onoverzienbare gevolgen voor de wijze waarop de globale economie kan functioneren.”

‘De geschiedenis herhaalt zich niet’

Dat gevaar wordt geïllustreerd door de coronapandemie. “De oplopende spanning tussen China en de VS is ongetwijfeld een factor geweest in het ontstaan van de pandemie. En die strijd duurt voort. Dat hoor je als de Amerikanen zeggen dat de Chinezen ze niet gewaarschuwd hebben. Dat is onderdeel van een geopolitiek spel. Want als ik eind januari het medische tijdschrift The Lancet onder ogen krijg, waarin gewaarschuwd wordt dat het coronavirus mogelijk overdraagbaar is van mens op mens, dan vraag ik me af hoe de Trump-regering daar niet vanaf wist.”

_Advertentie.