Wat studenten kunnen leren van hun morele helden

Eens in de zoveel tijd staan er mensen op die miljoenen anderen inspireren. De geweldloze Mahatma Gandhi, de onverschrokken Rosa Parks of meer recent de moedige Greta Thunberg. Wie zijn de morele helden van onze studenten en wat kunnen zij van hen leren? Die vraag staat komend studiejaar centraal in een bijzonder TiU-project.

Alabama 1955: Rosa Parks werd gearresteerd omdat ze weigerde om haar stoel in een openbare bus op te geven aan een blanke man. Beeld Flickr / GPA Photo Archive

‘Een collega maakt een duidelijk seksistische grap in een meeting. Hoe reageer je? En hoe zou je morele voorbeeld reageren?’ Over dit soort vraagstukken buigen tweede- en derdejaars studenten psychologie en bedrijfseconomie zich het komende semester.

Het idee: door bewuster na te denken over de deugden van je morele held leer je ook iets over je eigen handelen en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Een les die goed past in het onderwijsprofiel van Tilburg University, waarin naast de ontwikkeling van kennis en kunde ook karaktergroei centraal staat.

Maar het driejarige project met de lange titel ‘De rol van morele voorbeeldinterventies in academische karaktergroei’, behelst meer dan onderwijs alleen. Studenten kunnen ook meedoen aan een onderzoek dat deel uitmaakt van een grote internationale studie naar leiderschap en karakter, gefinancierd door de John Templeton Foundation. Univers sprak met politiek filosoof en projectleider Bart Engelen (TSHD) en junior researcher Renée Zonneveld (TSB).

De titel van het project is een hele mond vol. Wat bedoelen jullie met morele voorbeelden en interventies?

Bart Engelen: “Een moreel voorbeeld is iemand naar wie je opkijkt op moreel vlak. Je kunt opkijken naar sporters vanwege hun atletische capaciteiten, maar je kunt ook bewondering hebben voor mensen die heel goed zijn in het ethische domein. Je hebt een aantal klassieken, zoals Nelson Mandela, Rosa Parks of tegenwoordig Greta Thunberg. Maar ook een ouder, zus of vriend kun je bewonderen om hoe die in het leven staat of omgaat met moeilijke situaties.

“We spreken ook wel van morele helden. Geen superhelden, geen bovenmenselijke types, maar mensen die bewonderingswaardig gedrag vertonen en bijvoorbeeld heel moedig, standvastig of medelevend zijn. Het hoeven geen heiligen of perfecte mensen te zijn.”

Welke rol spelen deze helden in de colleges?

Renée Zonneveld: “Tijdens de werkcolleges zullen de studenten hun eigen morele voorbeeld kiezen. Vervolgens laten we ze daar verder over nadenken. Waarom heb ik voor deze persoon gekozen? Wat zijn de normen en waarden die ik zo goed vind? Kan ik zijn of haar gedrag in mijn eigen leven implementeren?

Renée Zonneveld

“Ook zullen studenten onderling in discussie gaan: wat komt overeen en waarin verschillen we bij onze keuze van morele helden? Door daar met elkaar over te praten ontstaat er meer bewustzijn van hoe je zelf in het leven staat.”

Engelen: “En dat is ook de reden waarom we studenten zelf een voorbeeld laten kiezen en niet zeggen: ‘Hier is Nelson Mandela, pas hem toe in je eigen leven.’ Dat nodigt studenten onvoldoende uit om zelf na te denken over het ethische gehalte van hun eigen handelingen, normen en waarden. Als je bewuster nadenkt over wie jijzelf bewondert, dan kan die persoon op de een of andere manier van betekenis zijn, bijvoorbeeld als je voor een dilemma staat.”

Zonneveld: “Bovendien is niemand honderd procent goed. Dus het is goed om ook op zoek te gaan naar zaken die je misschien beter niet kunt overnemen van je held.”

Dan het begrip karakter, de derde pijler in het Tilburgse Onderwijsprofiel (TEP). Wat wordt daaronder verstaan?

Engelen: “Een karakter is een geïntegreerd geheel aan stabiele persoonlijkheidstrekken. De neiging om consistent op een bepaalde manier te handelen. In de ethiek noemen we positieve karaktertrekken ook wel deugden. Zoals eerlijkheid, dat is een onderdeel van je karakter. Je bent een eerlijk persoon, dus wanneer je dingen doet of met andere mensen praat ben je geneigd om de waarheid te vertellen.”

Zonneveld: “Het gaat vooral om de positieve eigenschappen die een mens kan hebben, zoals moed, bescheidenheid, eerlijkheid of dankbaarheid. Sociale karaktertrekken waarvan we het prettig vinden als mensen die bezitten.”

Maar is karakter dan altijd iets positiefs? Je kunt toch ook negatieve karaktertrekken hebben?

Engelen: “Dat kan, in de literatuur staan tegenover de deugden, de ondeugden. Je kunt ook een door en door slecht karakter hebben. Maar als wij een karakter willen laten groeien, dan natuurlijk in de goede richting. De ondeugden kun je ook stimuleren, maar dat is hier niet de bedoeling.”

Waarom is karaktervorming een taak voor de universiteit?

Engelen: “Het zou wel heel mager zijn wanneer we studenten alleen kennis en kunde meegeven ter voorbereiding op de arbeidsmarkt. Wat je dan zegt is: ‘Hier is een hoop kennis, we trainen een aantal vaardigheden en that’s it. Succes ermee.’ Dan heb je wel een heel instrumentele visie op wat de universiteit moet doen.

“Het zou wel heel mager zijn wanneer we studenten alleen kennis en kunde meegeven”

“We willen dat studenten, en dan spreek ik denk ik voor de hele universiteit, onafhankelijke en kritische denkers worden. Dat ze verantwoordelijk durven te zijn voor hun eigen denkprocessen en dat ze de gevolgen dragen voor hun eigen handelen en daarvoor durven op te komen. Dat kan je karakter noemen: bepaalde attitudes die je probeert te stimuleren bij studenten.”

Wordt er op het diploma iets vermeld over het karakter van een student?

Engelen: “De universiteit heeft karakter een aantal jaren geleden naar voren geschoven in het onderwijsprofiel, dat begint nu vorm te krijgen door het te implementeren in de vakken. In die vakken toetsen we wel in hoeverre studenten bepaalde vaardigheden en attitudes verwerven, maar het is natuurlijk niet zo dat je als student een cijfer krijgt voor ‘intellectuele onafhankelijkheid’. Of en hoe we karaktergroei gaan meten, en hoe we dit op een diploma zetten, dat zijn vragen voor de komende jaren.”

Naast het geven van onderwijs over dit onderwerp doen jullie ook onderzoek naar karaktervorming onder studenten

Zonneveld: “Klopt, psychologie- en bedrijfseconomiestudenten die de vakken volgen waar we werken rond morele voorbeelden kunnen zich ook opgeven voor onze studie. Ze krijgen dan een aantal extra werkcolleges, vullen vragenlijsten in en er staat ook een schrijfopdracht op het programma. Als beloning kunnen ze proefpersoon-uren of een financiële vergoeding ontvangen.”

Engelen: “Bij de bedrijfseconomiestudenten is de studie bijvoorbeeld geïntegreerd in het vak Bedrijfsethiek. Daar staat ‘moreel goed handelen’ binnen een bedrijf centraal. Bij studenten die aan ons onderzoek mee willen doen kunnen we ondertussen meten wat het volgen van de colleges over deze thematiek en het doen van schrijfopdrachten met hen doet.”

Wat voor effect verwachten jullie te zien?

Engelen: “We willen een aantal hiaten vullen in de bestaande literatuur over dit onderwerp. Er heerst consensus over het feit dat nadenken over je morele voorbeeld je ook doet nadenken over wie je bent als persoon en wat jij belangrijk vindt in het leven. Maar er bestaat nog niet veel inzicht over hoe dat precies werkt. Op welke manier dat tot ander gedrag leidt. En tot een beter karakter.

Bart Engelen

“Ons project zoomt vooral in op de rol van emoties, zoals bewondering. In het licht van de Black Lives Matter-protestbeweging kan je Rosa Parks als voorbeeld nemen en naar haar opkijken, maar wat gebeurt er wanneer je naar iemand opkijkt? Word je daardoor ‘energized’ waardoor je zelf ook actief durft te worden? Of overheerst een andere emotionele reactie?

“Parks was terecht kwaad over het onrecht in haar tijd, voel jij ook die verontwaardiging? Door te meten hoe het emotionele leven van onze proefpersonen eruitziet, hopen we te kunnen zien welke zaken er veranderen door de tijd.”

Tot slot, wie zijn jullie eigen morele helden?

Zonneveld: “Bij mij gaat het niet om een super bekend persoon, maar om een YouTube groep: The Mischief Managers. Een groepje Harry Potter-fans die een plek op YouTube creëren die heel erg inclusief is voor transgendermensen en andere mensen in de LGBTQ-gemeenschap. Voor mij zijn het morele voorbeelden omdat ze zelf zo open zijn over hun eigen normen en waarden en andere mensen daarin kunnen meenemen en helpen.”

Engelen: “Voor mij is Pater Damiaan, een Belgische priester die ook werd verkozen tot grootste Belg, een morele held. Hij vertrok naar het eilandje Molokai om voor leprapatiënten te zorgen. Uiteindelijk werd hij zelf ook ziek en overleed daar. Hij is een iconisch voorbeeld van iemand die heel consequent zijn waarden naleefde ten koste van zijn eigen belangen.

“Een meer alledaags voorbeeld is mijn moeder. Zij zorgde jarenlang voor mijn zieke en inmiddels overleden vader. Ik heb er bewondering voor hoe zij, ook in heel moeilijke tijden, steevast de kracht vond om positief te blijven.”Meedoen aan het onderzoek? Meld je aan voor de pilotstudie
Studenten die geïnteresseerd zijn in dit onderzoek kunnen zich nu al aanmelden voor de pilotstudie. De pilot is een korte versie van het onderzoek waarbij je wel de vragenlijsten invult, maar geen colleges volgt en schrijfopdrachten maakt. Aanmelden of meer informatie via: https://uvt-psy.sona-systems.com/

Voor Nederlandstalige studenten: De Rol van Voorbeeld Interventies voor Academische Karaktergroei

Voor Internationale studenten: The Role of Emotions in Exemplar Interventions for Academic Character Building

_Advertentie.