Gezichtsdiscriminatie: ‘Op Airbnb kijk ik bewust niet naar de foto van de host’

Een mooi en betrouwbaar gezicht kan deuren openen. Terwijl diezelfde deuren dichtslaan in het gelaat van degene die we als onaantrekkelijk of onbetrouwbaar bestempelen. Gezichtsdiscriminatie, betitelt TiU-onderzoeker Bastian Jaeger dit onrecht. Een groot maar nog relatief onbekend maatschappelijk probleem.

Je hebt het niet voor het uitkiezen. Niet of je als man, vrouw, wit of zwart ter wereld komt. En ook niet of je een fraai of minder fraai gezicht krijgt toebedeeld. Dat je kleur en geslacht van invloed zijn op je kansen in de maatschappij is evident. Maar dat ook je gezichtskenmerken een grote rol spelen, veel minder. Het kan zelfs een zaak zijn van leven of dood.

“Gezichtsdiscriminatie vindt plaats in situaties waarin mensen een complexe beslissing moeten maken met betrekking tot een ander.” Is iemand bijvoorbeeld betrouwbaar, of juist niet? “Er is dan geen duidelijk antwoord, maar we zien wel hoe die ander eruitziet”, vertelt onderzoeker Bastian Jaeger. Tijdens zijn promotieonderzoek onderzocht hij de mechanismen achter gezichtsdiscriminatie en mogelijke oplossingen voor dit probleem.

“Wat me het meest zorgen baart, is dat uiterlijk ook een rol speelt in het rechtssysteem. Mensen die er minder aantrekkelijk of betrouwbaar uitzien, worden vaker schuldig bevonden aan verschillende misdrijven. Zelfs bij de beslissing over de doodstraf, laten rechters en jury’s zich beïnvloeden door het uiterlijk van de beklaagde. Dit is een extreem voorbeeld, maar het laat zien hoe zwaarwegend eerste indrukken kunnen zijn.”

De onbetrouwbare eerste indruk

Ons oordeel over een ander ontstaat meteen na de eerste aanblik, legt Jaeger uit. “Zodra je iemands gezicht ziet, en dan bedoel ik binnen 50 milliseconden, vorm je een impressie. Je constateert gender, leeftijd, kleur, maar ook hoe betrouwbaar en competent je iemand vindt.”

Aantrekkelijkheid speelt een grote rol bij die eerste indruk. Zo denken we dat knappe mensen socialer, slimmer en eerlijker zijn. Waar we volgens Jaeger vooral gevoelig voor zijn, is of een gezicht emotionele expressie laat zien. “We pikken heel snel emotionele signalen op bij de ander. Kijkt iemand nors dan schatten we in dat die waarschijnlijk boos is en zullen we niet snel toenadering zoeken. Terwijl we bij een lachend gezicht denken dat we te maken hebben met een aardig en sociaal persoon.”

We zien zelfs emotie in gezichten die helemaal geen emotie uitdrukken. “Wanneer je mondhoeken van nature wat meer naar beneden staan en je hebt prominente, fronsende wenkbrauwen, dan denken mensen al snel dat je onaardig bent of zelfs onbetrouwbaar. Is je neutrale gezicht het tegenovergestelde, dus mondhoeken omhoog en grote open ogen, dan denken we: ‘Hey die wil ik wel beter leren kennen!’”

Bovendien denken we op basis van iemands uiterlijk te kunnen beoordelen wat voor vlees we in de kuip hebben, vertelt Jaeger. “We geloven nog steeds dat persoonlijkheid wordt weerspiegeld in iemands gelaatstrekken. Deze pseudowetenschap, ook wel fysiognomie genoemd, was erg populair in de 19^e eeuw. Terwijl onderzoek keer op keer laat zien dat we er helemaal niet goed in zijn om bijvoorbeeld de betrouwbare en bekwame types uit een reeks gezichten te filteren.”

We legden deelnemers misdrijfcasussen voor en vroegen wie het had gedaan. Vrijwel iedereen koos voor de onbetrouwbare gezichten

Kortom: we vormen razendsnel indrukken waarop we vertrouwen, ook al zijn ze niet nauwkeurig. En dus stemmen we eerder op een knap en betrouwbaar-uitziend persoon. Couch-surfen we het liefst bij een aantrekkelijke host en krijgt de sollicitant met die leuke kop de gewilde baan.

Focus op het slachtoffer

Onderzoek naar dit fenomeen focust zich vooral op de vraag: wat gebeurt er in het hoofd van mensen wanneer ze hun eerste indruk vormen? De benadeelde, het slachtoffer, is daarin van ondergeschikt belang. Jaeger: “Juist daarom kies ik voor de term discriminatie, want bij discriminatieonderzoek richten we ons op het slachtoffer. Door die term te gebruiken benadruk je dat er een probleem is, waar een oplossing voor moet komen.”

En dus testte hij een aantal interventies die ontwikkeld zijn om raciale en gender-discriminatie tegen te gaan. Zoals een methode waarbij mensen vooraf informatie krijgen over gezichtsdiscriminatie en ervaren dat ook zij deze bias hebben. En een interventie waarbij participanten ruim de tijd krijgen om goed over hun keuze na te denken, zodat ze niet zo makkelijk terugvallen op hun eerste indruk en dus op stereotypes.

Geen van de interventies ging gezichtsdiscriminatie tegen

“We legden deelnemers misdrijfcasussen voor en vroegen wie het had gedaan. Vrijwel iedereen koos voor de onbetrouwbare gezichten. Geen van de interventies ging gezichtsdiscriminatie tegen. Dat is natuurlijk best teleurstellend, maar ook interessant. Het laat zien hoe hardnekkig vooroordelen zijn. En hoe moeilijk we er vanaf komen.”

Vooroordelen actief bestrijden

Vooralsnog geeft Jaeger, inmiddels universitair docent bij TSB, de hoop niet op. “De interventies die ik tijdens mijn promotietraject heb onderzocht waren kortdurend en niet erg intensief. Nu ben ik bezig met het opzetten van alternatieven waarin mensen veel diepgaander onderwijs krijgen over dit onderwerp.”

Uiteindelijk hoopt hij met een concrete strategie te komen die kan worden ingezet om dit soort vooroordelen te tackelen. “Bijvoorbeeld door mensen die anderen beoordelen, zoals HR-medewerkers. Of verantwoordelijken voor sociale platforms zoals Airbnb, waar iemands foto vaak een grote rol speelt bij het aantal boekingen.”

Ondanks zijn kennis over gezichtsdiscriminatie is Jaeger zijn eigen vooringenomenheid nog niet helemaal de baas. Lachend: “Ik ben er vrij zeker van dat mijn eerste indrukken regelmatig mijn gedrag beïnvloeden. Simpelweg omdat ik me er niet altijd van bewust ben. Maar er zijn situaties waarin ik ze actief bestrijd. Op Airbnb kijk ik bewust niet naar de foto van de host, omdat ik uit eigen onderzoek weet dat die helemaal niks zegt over vriendelijkheid en gastvrijheid.”