‘De bijbel van het feminisme’ door mannenogen. In gesprek met filosoof Ruud Welten over De Tweede Sekse

‘De bijbel van het feminisme’ door mannenogen. In gesprek met filosoof Ruud Welten over De Tweede Sekse

De achterstelling van vrouwen is een probleem van de hele samenleving, niet alleen van de vrouwen zelf. Filosoof Ruud Welten las voor het eerst De Tweede Sekse van Simone de Beauvoir, en vindt dat meer mannen dat zouden moeten doen. “Na het lezen had ik een gevoel van schaamte, maar ik voelde me ook verantwoordelijk.”

Ruud Welten. Beeld Ton Toemen

De Tweede Sekse (1949) van de Franse filosoof en schrijver Simone de Beauvoir (1908-1986) wordt weleens ‘de bijbel van de vrouwenemancipatie’ genoemd. In ruim achthonderd pagina’s toont De Beauvoir aan dat vrouwen niet als vrouw worden geboren, maar vrouw worden omdat de maatschappij ze zo ziet. Aannames over wat mannen en vrouwen zouden zijn dwingen de vrouw in een ondergeschikte, tweede rol.

Vandaag de dag vermijden de meeste mannen de vuistdikke pil, vanwege de zweem van feminisme die eraan kleeft. Dat constateerde universitair hoofddocent filosofie Ruud Welten van Tilburg University, die de uitdaging aanging. Hij las De Tweede Sekse vanuit mannelijk perspectief. Zijn analyse noteerde hij in zijn laatste boek: Wie is er bang voor Simone de Beauvoir

Waarom wil een man de bijbel van het feminisme lezen?

“Eigenlijk is het best vreemd dat het boek zo wordt genoemd. De woorden ‘feminisme’ en ‘emancipatie’ komen er nauwelijks in voor. De Beauvoir weigerde zich aanvankelijk zelf een feminist te noemen, dat vond ze ouderwets. Iets uit de vorige eeuw, de negentiende dus.

“Als docent filosofie ben ik veel bezig met het existentialisme, de denkstroming waartoe De Beauvoir behoorde en waar ze veel aan heeft bijgedragen. Ik geef college over het werk van Jean-Paul Sartre, een van haar partners. De Tweede Sekse had ik te lang ongelezen gelaten, op een gegeven moment ontkwam ik er niet meer aan.” 

Het boek is een twintigste-eeuwse klassieker. Ik heb het gelezen, en vond het behoorlijk pittig. Hoe ervoer jij het lezen?

“Nieuwe lezers raad ik aan bij het tweede deel te beginnen, want daar wordt het pas echt spannend. Het eerste deel is lang en vermoeiend. Dat komt omdat de oorspronkelijke, Franse editie in twee delen werd uitgegeven, met ruim een half jaar tussen de verschijningsdatums. De Nederlandse vertaling is trouwens niet zo goed, dat helpt niet mee.

“Wat ik goed vind aan het boek is de multidisciplinaire insteek. De Beauvoir schrijft op een manier die ongebruikelijk was voor haar tijd: ze benadert de onvrijheid van de vrouw vanuit de biologie, de literatuur, de geschiedenis en de psychoanalyse. Dat neemt niet weg dat De Tweede Sekse een heel ongemakkelijk boek is om te lezen. Zowel voor mannen als voor vrouwen. Vrouwen die het boek lezen in de hoop op positieve bevestiging komen bedrogen uit, en De Beauvoir is ook hard voor mannen.

“Haar boodschap is namelijk dat de westerse maatschappij is georganiseerd naar een verschil tussen man en vrouw. En dat zorgt voor een systematische onderdrukking, waardoor het voor de vrouw moeilijk is vrij door de maatschappij te bewegen. Met vrij bedoel ik: vrij van door mythes ingegeven verwachtingen. Ook daarom is De Tweede Sekse geen feministisch boek: De Beauvoir beschrijft geen vrouwenprobleem, maar een maatschappelijk probleem.”

In je boek maak je de vergelijking met een koning, die de meute die uit is op zijn hoofd niet zal steunen. Waarom is de maatschappelijke tweede plaats van vrouwen dan toch ook een mannenprobleem?

“We hebben het hier over een probleem van onze cultuur, niet over een probleem voor vrouwen alleen. Daarom moeten we beter ons best doen. Niet zozeer omwille van feministische redenen, maar omwille van onze gezamenlijke cultuur. Want de mythes over mannelijkheid en vrouwelijkheid bepalen de manier waarop we over onszelf nadenken. We leggen onszelf volledig vast in rolpatronen en doen dat nog vrijwillig ook. Hoe onvrij de cultuur is, kun je onder meer zien in onze taal.

Het nieuwe boek van Ruud Welten

“De vrouw moet over zichzelf nadenken in een taal die door en door mannelijk is, waardoor ze van zichzelf vervreemd raakt. Het is ook nogal wat als je voortdurend over jezelf moet praten in een taal die je is opgedrongen door een mannensamenleving. Denk aan het woord ‘master’, de universitaire graad. We doen alsof dat genderneutrale woorden zijn, terwijl ze volledig zijn doorspekt van een sekseverschil waarin het mannelijke de hoogste waarde heeft.

“Het model voor een succesvol mens in onze samenleving is nog altijd dat van een man, van degene die het voor het zeggen heeft en binnen zijn eigen hegemonie het kader bepaalt. De Beauvoir toont aan dat taal en cultuur mannelijk zijn, zo verworden door eeuwenlange tradities en religieuze invloeden. God en zijn zoon zijn allebei mannen. Die mythe, dus de manier waarop we over vrouwen denken en hoe we de verschillen tussen mannen en vrouwen in taal vormgeven, kunnen we veranderen.”

De boodschap van De Beauvoir is dus nog steeds actueel.

“Volgens mij heeft de #MeToo-beweging dat wel aangetoond. Die golf van gedeelde ervaringen over machtsmisbruik heeft aangetoond dat er nog altijd een heel plat, ordinair man-vrouwverschil bestaat, waarin de man domineert. #MeToo staat voor: mij is ook iets overkomen wat ik tot nu toe heb verzwegen. Het toonde aan dat het geen incidenten betreft, maar dat onze samenleving wordt georganiseerd naar het mannelijke driftleven.

“En dat terwijl we in onze tijd geneigd zijn om het niet meer te hebben over man-vrouwverschillen. Die poetsen we weg, door te zeggen dat problematische verhoudingen tussen mannen en vrouwen opgelost worden met vrouwenquota en diversiteitsworkshops. Dat laat het probleem alleen maar uit het zicht verdwijnen, maar lost het niet op.”

Lezen jouw studenten De Tweede Sekse ook?

De studenten van nu kunnen er meer mee dan die van een aantal jaar geleden. Zij herkennen zich in dat wat De Beauvoir beschrijft: het probleem van een samenleving die onvrij is omdat de vrouw systematisch op de tweede plaats wordt gezet. En met name dat systematische stoort hen, de manier waarop de vrouw zich nog altijd bewust moet verhouden tot haar vrouwelijkheid, terwijl de man dat niet hoeft.

“Kijk naar de term ‘vrouwenliteratuur’. Als vrouwen de boeken van andere vrouwen lezen, zeggen ze het erbij: ik lees ‘vrouwenliteratuur’. Voor vrouwen die vrouwelijke filosofen lezen geldt hetzelfde, zij zeggen: “Ik ben geïnteresseerd in de filosofische werken van vrouwen.” Je zult nooit een man horen zeggen: “Ik houd me bezig met mannelijke filosofen, of mannelijke wetenschap.” Als een man spreekt, spreekt hij vanuit een onterechte opvatting dat hij neutrale termen bezigt.”

Wat heeft het lezen van het boek je gebracht?

“Een schaamtegevoel, en daardoor ook een bepaalde verantwoordelijkheid. Niet alleen als man, maar ook als docent. Ook in de onderwijscurricula is onze cultuur erg mannelijk: de filosofiecanon bestaat grotendeels uit Grote Mannen. De mythe dat de geschiedenis door mannen is vormgegeven is gevaarlijk. Door dat te blijven herhalen en niet je best te doen de canon uit te breiden, krijg je een selffulfilling prophecy.

“Het is een goed begin om in de colleges net zo goed naar de vrouwen te kijken die in de wetenschappen en de kunsten belangrijke bijdragen hebben geleverd, al moet je er harder naar zoeken. We kunnen niet doorgaan alsof er niks aan de hand is, want dan zullen de vrouwen in de marge altijd de vrouwen in de marge blijven.”

Zouden alle mannen De Tweede Sekse moeten lezen?

“Ja, ik denk dat het voor mannen die zich bezighouden met cultuurwetenschappen, filosofie en de psychologie een heel belangrijk boek is.” 

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.