Connie de Vos ziet positief jaar voor gebarentaal: ‘Na ruim dertig jaar lobbyen eindelijk erkend’

Ondanks de pandemie pakte het jaar 2020 goed uit voor de Nederlandse Gebarentaal. Universitair hoofddocent Connie de Vos doet onderzoek naar de visuele taal en vertelt openhartig aan Univers waarom ze zich zo verwant voelt met de dovengemeenschap.

“Het gebaar voor ‘hamsteren’ tijdens een van de persconferenties van premier Mark Rutte was het moment van 2020 voor gebarentaal. De plotselinge populariteit heeft er denk ik wel aan bijgedragen dat de Nederlandse Gebarentaal sinds oktober eindelijk een officieel erkende taal is geworden.

“Dat is fantastisch, maar je moet nagaan dat de gemeenschap daar wel ruim dertig jaar voor heeft gelobbyd. En dan te bedenken dat het allereerste proefschrift over de talige structuur van gebarentaal al in 1953 werd gepubliceerd en bovendien afkomstig is uit Nederland.

“Ik hoop niet dat het bij een symbolische wetswijziging blijft. Er moet ook echt iets gaan veranderen. Uiteindelijk wil heel doof Nederland namelijk hetzelfde: zo veel mogelijk mensen die de Nederlandse Gebarentaal kennen. Alleen daardoor kan de positie van doven in Nederland worden versterkt.

Doven moeten deel uit kunnen maken van de samenleving

“Laatst kwam ik een dove vrouw tegen in een speeltuin die mij vertelde dat ze soms gewoon voor dom wordt aangezien. Dat is wel heel erg. Iemand heeft de capaciteiten, maar die worden niet erkend omdat diegene niet goed heeft leren praten of niet altijd alles even goed kan volgen.

“Daarom vind ik dat de Nederlandse Gebarentaal verder moet worden genormaliseerd. Mensen moeten door doofheid heen leren kijken. Het moet deel uit gaan maken van de diversiteit van de Nederlandse samenleving.”

Positieve houding tegenover dove mensen

“Op Bali heb je bijvoorbeeld een gemeenschap, waarbinnen doofheid grotendeels genormaliseerd is. Zowel horende als dove mensen spreken daar de gebarentaal Kata Kolok. In dat gebied is doofheid net zo veelvoorkomend als roodharigheid in Nederland. Zo’n twee procent van die populatie is doof.

“Dat komt doordat de overdracht van elektrische signalen in het slakkenhuis niet goed verloopt. Het is een genetische vorm van doofheid, waarbij beide ouders drager moeten zijn om een doof kind te krijgen. Dat betekent ook dat dit gen zich onopgemerkt door het dorp kan verspreiden. Op het moment dat er mensen trouwen die op een of andere manier familie van elkaar zijn, komt dat pas aan het licht.

“Doordat er binnen die gemeenschap zoveel dove mensen zijn en nagenoeg iedereen gebarentaal kan, of in ieder geval verstaat, is er een positieve houding ontstaan tegenover doven. Dove mensen hebben daar ook meer kansen. Het irrigatiesysteem, in dat gebied cruciaal omdat het overgrote deel boer is, wordt bijvoorbeeld door een doof persoon beheerd.

Doven leven minder gezond dan horende mensen

“Nederland heeft in die zin nog een lange weg te gaan. Hier kan een doof kind nauwelijks zelfstandig een snoepje kopen zonder dat de verwachting bestaat dat het kind zal liplezen.

“En het gaat verder dan dat. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat doven minder gezond leven dan horende mensen. Er is een vermoeden dat dat komt doordat gezondheidscommunicatie minder toegankelijk is voor hen dan voor anderen. Dat komt niet alleen doordat deze informatie vaak niet in gebarentaal wordt gecommuniceerd. De geletterdheid onder doven is ook minder.

“Als we dus willen dat de dovengemeenschap een volwaardig onderdeel wordt van de diverse en inclusieve Nederlandse samenleving, dan zou het goed zijn om gebarentaal beschikbaar te maken in het onderwijs. Bovendien zitten we in Nederland met een enorme vergrijzing en worden er vanwege de hoge leeftijd mensen doof. Daarnaast zie je dat bij jongeren steeds vaker gehoorschade optreedt. Het zou daarom goed zijn als iedereen een basis set gebaren kent. Dat zou echt mijn droomscenario zijn.

“Ik heb mijn beide kinderen vanaf hun geboorte gebaren aangeleerd. Ik dacht, waarom ook niet? Het eerste gebaar dat zij kenden was, net als bij dove kinderen, ‘lamp’. Dat was nog voordat zij hun eerste woordje spraken.

“Vanaf anderhalf jaar kunnen kinderen hun communicatie afstemmen op volwassenen. Als mijn kinderen in een gemengde context zijn, dus met dove mensen erbij, zie ik dat ze automatisch meer gebaren gebruiken.”

Eerste kennismaking met gebarentaal begon ‘met handen en voeten’

“Zelf kwam ik in aanraking met gebarentaal toen ik de bachelor taalwetenschappen in Nijmegen deed. Een onderzoeksgroep bestaande uit dove mensen uit alle uithoeken van de wereld, kwam naar Nederland om eigen onderzoek te doen. Bij de docent die hen begeleidde volgde ik een extra vak over de typologie van gebarentaal. Toen haar dove onderzoeksassistent op een dag een presentatie gaf, had ze een bepaalde kabel niet om haar laptop aan de monitor te verbinden.

“Met handen en voeten probeerde ik te zeggen: “Kabel – ik – daar”. Automatisch begon ik non-verbaal te communiceren. Dat vond de begeleidster heel positief. Toen vroeg ze of ik haar nieuwe student-assistent wilde worden. De volgende dag kwam ik op gesprek. Zij was er zelf niet, alleen de dove mensen uit alle uithoeken van de wereld. Daar heb ik toen mijn naamgebaar (te zien in bovenstaande video, red.) gekregen. Een soort handtekening in gebaren.

Als kind voelde ik me niet altijd gehoord

“In het begin vond ik het lastig om met hen te communiceren. Dan begon hier weer iemand te gebaren, dan weer daar. Ik miste steeds het begin van de zin. Later heb ik International Sign geleerd, de communicatievorm tussen doven die niet dezelfde gebarentaal gebruiken. Daarna heb ik de gebarentaal Kata Kolok op Bali en de Britse Gebarentaal geleerd. Pas daarna de Nederlandse. Dus ik ken vier gebarentalen.

“Ik ben een typische eerste generatiestudent. Niemand in mijn familie was ooit naar de universiteit gegaan. Als kind voelde ik me daardoor niet altijd gehoord of gezien. Ik was echt een slim meisje. De dovengemeenschap bestaat uit mensen wiens talenten ook niet altijd gehoord of gezien worden. Ik denk dat ik mij er daarom zo verwant mee voel.”

Implantaat geen vervanging voor gebarentaal

“Veel Nederlandse dove kinderen groeien op met een cochleair implantaat (CI). Een CI bestaat uit electroden die in het slakkenhuis zijn geïmplanteerd. Die electroden prikkelen de gehoorzenuw. Maar omdat dat een vochtige omgeving is, ontstaat er ruis en wordt de geluidskwaliteit minder. Daardoor is beurten nemen in een gesprek bijvoorbeeld nog steeds lastig, zeker in een rumoerige omgeving.

“De dovengemeenschap voelt zich met gebarentaal bovendien als een vis in het water. Alleen op die manier kunnen zij op een gelijkwaardig niveau met elkaar communiceren. Eigenlijk zou doofheid geen handicap zijn als iedereen gebarentaal zou kunnen. Dat zie je ook in die gemeenschap op Bali. Het is dus anders dan bijvoorbeeld blindheid, of mensen die gebruik maken van een rolstoel.

Als ik een maand niet gebaar, voel ik me sip

“Ik vind het ook een fijne manier om mijzelf te uiten. Niet alleen door het oogcontact, maar ook door de visuele feedback die je van mensen krijgt. Als ik een presentatie in het Engels geef, kan ik daar zenuwachtig van worden. Geef ik een presentatie in International Sign, dan sta ik voor een groep mensen die mij allemaal aankijken en knikken. Je hebt direct feedback of mensen je kunnen volgen of niet. Daarop kun je anticiperen.

“Als ik een maand niet gebaar voel ik me sip, een beetje depressief. Voor kerstavond heb ik een dove collega van mij uitgenodigd. Daar kijk ik nu al naar uit!”

_Advertentie.