Marino van Zelst (RedTeam) wil geen cijferfabriek zijn: ‘Er zitten mensen met een verhaal achter die getallen’

Marino van Zelst (RedTeam) wil geen cijferfabriek zijn: ‘Er zitten mensen met een verhaal achter die getallen’

Het leven van Marino van Zelst (30), promovendus organisatiewetenschappen aan Tilburg University, stond het afgelopen jaar grotendeels in het teken van coronacijfers. Duizenden twitteraars en vele journalisten volgen zijn dagelijkse updates met cijfers over besmettingen, ziekenhuisopnames, sterfte en oversterfte. Het leverde hem zelfs een plek op in het RedTeam, een onafhankelijke expertgroep die (ongevraagd) adviezen geeft over de corona-aanpak.

Marino van Zelst. Beeld Ton Toemen

“Voor corona reageerde hooguit een handjevol collega’s of vrienden als ik iets twitterde over mijn vakgebied. Ik was gewoon een PhD-student die weleens wat zei over organisatiewetenschappen. Ik kon de meest lijpe dingen roepen want er gebeurde toch niks. Dat deed ik overigens niet, want voor mij is Twitter altijd een belangrijke informatiebron geweest.

“Tegenwoordig is het ook een kanaal om te zenden en interactie te hebben. De teller staat ondertussen op ruim 13 duizend volgers. Mensen stellen me veel vragen en die probeer ik te beantwoorden, ook al gaat daar veel tijd inzitten.

“Ondertussen weet ik dat als ik iets op Twitter roep met als insteek cijfers en duiding, er later meestal journalisten aan de lijn hangen. In het begin was dat erg wennen en heb ik onder andere met de voorzitter van mijn departement (Organisatiewetenschappen) overlegd. Je wilt de universiteit niet in verlegenheid brengen, aangezien je kritisch bent op beleid dat iedereen raakt.”

Onderschat gedrag

“Toen ik werd benaderd om deel te nemen aan het RedTeam heb ik eigenlijk gelijk ja gezegd. Er waren wel een paar voorwaarden die ik belangrijk vond. Ten eerste, we moeten constructief kritisch zijn. Een beetje zeuren langs de zijlijn kan iedereen. En ten tweede is transparantie voor mij een groot goed, daar ben ik vrij dogmatisch in. Dus ik vind het belangrijk dat we alles online zetten, data-scripts, dingen die we doen, referenties, alles. Het bleken gedeelde waardes, dus eventuele twijfel was binnen een minuut weg.

“Het RedTeam bestaat uit twaalf mensen die vooral uit de praktijk of de gedragshoek komen. We hebben bijvoorbeeld een antropoloog, een verpleegkundig specialist, complexiteitsexperts, veld-epidemiologen, een zorgeconoom en ikzelf ben natuurlijk een TSB’er (Tilburg School of Social and Behavioral Sciences). Daarnaast worden we ondersteund door een community van 150 leden die in meer of mindere mate meedenken en ons van informatie en kritiek voorzien.

Dat er geen gedragsexpert in het OMT zit, vind ik persoonlijk ongekend

“Het OMT (Outbreak Management Team), dat de Nederlandse overheid van advies voorziet, is een puur medisch-biologisch adviesteam. Dat er geen gedragsexpert in het OMT zit, vind ik persoonlijk ongekend. De coronapandemie is een crisis op alle vlakken, medisch, maatschappelijk, psychologisch, dat kun je niet af met puur medisch-biologisch advies.

“Een voorbeeld van hoe gedrag wordt onderschat, is de discussie rondom scholen. Een van onze huidige perspectieven is, gechargeerd gezegd: de scholen zijn de motor achter de epidemie. Het tegenargument dat steeds klonk, is dat er daar niet zoveel besmettingen zijn dat je zoveel actie moet ondernemen. We zouden vooral moeten inzetten op maatregelen die ouderen en kwetsbaren beschermen, want de jeugd heeft er niet zoveel last van.

“De reactie van onze antropoloog Ginny Mooy hierop is: van alle Nederlandse opa’s en oma’s past vijftig procent nog minimaal een dag per week op een kleuter en drieëndertig procent een dag per week op een basisschoolkind. Dus je kunt wel zeggen dat je ouderen en kwetsbaren beschermt, maar als het op die scholen losgaat, en die opa’s en oma’s blijven oppassen, hoe ga je die ouderen dan beschermen? Hier gaat het om begrijpen hoe de samenleving in elkaar steekt en hoe opa en oma daarin een plaats hebben.

“Uiteindelijk krijg je een epidemie er alleen onder met het veranderen van gedrag. En gedrag kun je sturen” 

“In ons laatste rapport hebben we dan ook een nieuwe adviesstructuur voorgesteld waarin we zeggen dat je geen OMT moet hebben, maar verschillende gespecialiseerde adviesteams. Zoals een gedragsteam, een medisch-biologisch-team en een communicatieteam. In landen als Duitsland, waar de aanpak over het algemeen succesvoller verloopt, doen ze dat al.”

Het verhaal achter de cijfers                                         

“Binnen het RedTeam ben ik de ‘cijfermeneer’, maar ik spreek vrijwel dagelijks met mensen uit de zorg. Ik wil geen cijferfabriek zijn, want er zitten mensen met een verhaal achter die getallen. Die verhalen raken me nog steeds.

“Zoals onlangs een item in Nieuwsuur, over een vrouw met nierproblemen, die haar dochter van zes al negen maanden thuishoudt van school. Dat meisje heeft al die tijd geen vriendjes en vriendinnetjes gezien. Als ze het virus mee naar huis neemt, dan is het gewoon klaar voor die moeder.

Toen zat ik echt een potje te janken voor de tv

“Op een gegeven moment vraagt de verslaggever aan het meisje: ‘Zou je het oké vinden om je moeder niet meer te knuffelen, maar dat je dan wel weer met je vriendjes kan spelen?’ Het meisje kijkt haar moeder aan en zegt: ‘Nee, omdat ik teveel van haar hou.’ Toen zat ik echt een potje te janken voor de tv.

“Een dag later besefte ik: dit is waarom het soms zo lastig is om puur objectieve wetenschap te bedrijven. Het gaat niet om de cijfers, het gaat hier om. Hoe vaak hoor je wel niet: ‘de besmettingscijfers nemen toe’, ‘er zijn vijftig minder opnames dan vorige week’, ‘gemiddeld gezien zien we tien sterfgevallen minder per dag’.

“Dan denk ik: ja, maar het zijn nog steeds vijftig doden per dag en die hebben allemaal nabestaanden. Na negen maanden coronanieuws wordt dat toch een soort van cijferbingo en dat wil ik voorkomen.”

Lastig loslaten

“Het woord vrije tijd ken ik al heel lang niet meer. Ik slaap gemiddeld wel een uurtje minder dan vorig jaar. Alles loopt constant door elkaar en daar moet je je tegen leren organiseren. Ik moet mijn PhD afronden, geef onderwijs en daar komen alle RedTeam bezigheden bovenop.

“Vooral in de periode september, oktober begon ik dat te merken. Toen produceerden we aan de lopende band en vond ik het lastig om los te laten. Dan word je wakker en is het eerste wat je denkt: ik heb werk, ik heb activiteiten rond corona en ik heb ook nog een leven.

“Van ’s ochtends tot ‘avonds sta je te draaien. Dat werd me een beetje te veel en dus heb ik een pauze ingelast van een week of drie. Dat was wel verstandig.

In een tijd van social distancing heb ik zoveel toffe mensen leren kennen

“Aan de andere kant heb ik in korte tijd ontzettend veel geleerd. Als je wetenschap bedrijft doe je dat om kennis te produceren, maar je hoopt ook dat je werk zin heeft buiten de academische wereld. Dat gevoel heb ik dit jaar meerdere keren gehad.

“Raar genoeg heb ik in een tijd waarin we social distancing moeten toepassen zoveel toffe mensen leren kennen. Dat is echt heel waardevol. Het is alleen jammer dat er een pandemie voor nodig was.

“De reacties vanuit mijn omgeving en de universiteit zijn heel positief. Op het departement word ik soms al ‘mister corona’ genoemd. Tijdens een gezamenlijk Zoom-lunch of de vrijmibo is er altijd wel een collega die zegt: ‘Goh Marino, praat ons even bij in 3 minuten. Wat is er in coronaland gebeurd?’ De vice rector, Jantine Schuit, stuurde me zelfs een mail dat ze trots was, dat is natuurlijk superleuk om te horen. Het motiveert om door te gaan.”

Eindelijk weer knuffelen

“Waar ik naar uitkijk in 2021? Poeh, mijn ouders een knuffel geven, dat heb ik al negen maanden niet meer gedaan. Vrienden omhelzen, contact met mensen.

“Als je me deze vraag eind 2019 had gesteld dan had ik meteen gezegd: ‘Dat mijn PhD af is.’ Die wens is helaas niet uitgekomen, maar ik kan daar op zich wel mee leven. En voor komend jaar is promoveren dus de grote wens, naast contact met mensen én naar festivals gaan.

“Al gaat dat laatste waarschijnlijk nog niet gebeuren, hoe graag ik ook zou willen. Tegen de tijd dat ik in de rij sta voor vaccinaties is het festivalseizoen alweer voorbij.

“Waar ik verder naar uitkijk is een keer niet bezig zijn met coronacijfertjes. Dat zou een hoop rust geven. Maar op dit moment beschouw ik dat toch als mijn publieke verantwoordelijkheid.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.