De taart verkruimelt

Universiteiten groeien al jaren, maar de taart groeit niet mee. Het stukje dat er per student beschikbaar is, wordt alleen kleiner. En dat ligt niet aan de overheid maar aan universiteiten zelf, schrijft columnist Henk Strikkers.

Het duurt nog maar drieënhalve week totdat we kunnen stemmen, toch is er nog geen aanwijzing dat er ook maar iets van een campagne is begonnen. Mark Rutte zal er blij mee zijn, als je naar de peilingen kijkt heeft hij er baat bij dat de verkiezingen over niets anders gaan dan corona.

Als er al over een ander onderwerp gedebatteerd wordt, dan is het over het woningtekort, het klimaat of – als het dan toch gaat over hoger onderwijs – het leenstelsel. Dat er bij de invoering van het leenstelsel en de verdeling van de opbrengsten iets is misgegaan, mag duidelijk uit zijn uit de reeks artikelen die Univers de laatste weken heeft gepubliceerd. Maar daaronder ligt een groter probleem.

Al meer dan tien jaar roept iedere commissie en iedere expert dat de zogenoemde studentgebonden financiering het hoger onderwijs kapotmaakt. Dat zit zo: universiteiten en hogescholen worden betaald per student. Een groot deel van de bijdrage die ze van de overheid krijgen wordt bepaald door het aantal studenten aan een universiteit en het aantal diploma’s dat aan een universiteit wordt behaald.

‘Een student kostte 8.000 gulden per jaar’

Vanaf de invoering daarvan eind jaren negentig staat dat systeem onder druk. Daarvoor werd er per student ook een vast budget uitgekeerd, maar werd dat bedrag van tevoren vastgesteld. Een student kostte, zeg, 8.000 gulden per jaar. En dus kreeg iedere universiteit 8.000 gulden per student. Het was een riskante regeling voor de overheid: waren er meer studenten dan gepland, dan was er meteen een gat in de begroting.

Daarvoor in de plaats kwam er budgetfinanciering. In een platte metafoor samengevat houdt het in dat de overheid de universiteiten tezamen een taart voorhoudt: dit is het budget waarmee ze het moeten doen. En of er nu 100.000 of 120.000 studenten studeren, de taart blijft hetzelfde. Het stukje dat er per student beschikbaar is, wordt alleen kleiner.

In de jaren na de invoering was er vooral kritiek op het feit dat universiteiten elkaar beconcurreerden voor een groter stuk van de taart. Daardoor zouden universiteiten steeds minder geneigd zijn om met elkaar samen te werken.

De laatste jaren is daar een belangrijker kritiekpunt bijgekomen. Vroeger beconcurreerden universiteiten elkaar nog op een min of meer gesloten markt: scholieren met een vwo-diploma, en studenten die na een hbo-studie naar de universiteit wilden. Dat aantal was ieder jaar min of meer stabiel, en stijgingen konden door de bevolkingsopbouw te bekijken al jaren van tevoren worden voorspeld.

‘De studentenaantallen zijn geëxplodeerd’

Sinds universiteiten massaal Engelstalige studies zijn gaan aanbieden is dat veranderd. De markt is daardoor bijna grenzeloos worden: iedere jongere met een diploma dat gelijkstaat aan vwo en voldoende beheersing van het Engels op deze aardbol is welkom. Dat holt het systeem van hoger onderwijs totaal uit, zoals historicus Pieter Slaman in dit artikel over de afschaffing van de basisbeurs signaleert.

Als actiegroepen stellen dat universiteiten steeds minder geld hebben per student is de hoofdoorzaak niet dat het Rijk heeft bezuinigd, maar dat de studentenaantallen zijn geëxplodeerd. Het aantal studenten aan Tilburg University is de afgelopen tien jaar bijvoorbeeld verdubbeld.

Minister Ingrid van Engelshoven probeerde het een halt toe te roepen met haar wetsvoorstel taal & toegankelijkheid. Enerzijds zouden universiteiten mogen selecteren voor Engelstalige tracks van studies die in twee talen werden aangeboden, anderzijds zou het moeilijker worden om studies in het Engels aan te bieden. Dat was althans het plan. Toen het wetsvoorstel een paar weken geleden naar de Kamer werd gestuurd bleken de criteria zo slap dat ze gemakkelijk te omzeilen zijn.

En dus kan minister Van Engelshoven toegevoegd worden aan het rijtje onderwijsministers die het niet lukte om de internationalisering te beteugelen. Het is te hopen dat haar opvolger succesvoller zal zijn, voordat de taart helemaal is verkruimeld.

_Advertentie.