Econoom Ed Westerhout: ‘Bij een derde golf kan ik niet uitsluiten dat er steeds meer bedrijven gaan omvallen’

Tientallen miljarden euro’s gaf de staat al uit aan corona-steunpakketten en het einde van de pandemie is nog lang niet in zicht. Waar komt al dat geld vandaan, hoe lang houden we dit vol en wat zijn de gevolgen van deze grote uitgaven voor de toekomstige economie van Nederland? Univers vroeg het aan econoom Ed Westerhout, werkzaam bij het Fiscaal Instituut Tilburg.

De Nederlandse economie is flink gekrompen en de pandemie is nog niet bedwongen. Zijn dit spannende tijden voor een econoom?

“Ja dit zijn bijzonder spannende tijden. Na het uitbreken van de bankencrisis in 2008 ging vrijwel niemand ervan uit dat zich tien jaar later weer zo’n grote crisis zou voordoen. Al is deze crisis natuurlijk van een andere orde, destijds zaten de problemen bij de financiële instellingen.

“Het is vooral spannend omdat je wil voorkomen dat de hele economie naar de knoppen gaat. Dus je kunt je voorstellen dat men heeft gezegd: we kijken nu even niet naar wat dit doet met het begrotingstekort en de staatsschuld, we gaan nu steun verlenen om te voorkomen dat we helemaal in de put zakken.”

Wat is er tot nu toe uitgegeven aan steunpakketten?

“In totaal is er vorig jaar 62,5 miljard euro uitgegeven aan steunpakketten. Daarbovenop komen nog de garanties, dat zijn uitgaven die eventueel moeten worden gedaan, dit gaat om een bedrag van 60,9 miljard.

“Om deze bedragen te plaatsen: het Bruto Binnenlands Product (bbp), het bedrag dat we in Nederland met zijn allen in een jaar verdienen, bedroeg in 2020, 782,5 miljard euro. Dus alleen al de steunmaatregelen komen uit op (afgerond) acht procent van het bbp. En dat is veel.”

Waar komt dat geld vandaan?

“Dat is heel eenvoudig, door obligaties bij te drukken, oftewel leningen aan te gaan. Je zegt gewoon we geven het geld nu uit en we betalen het later in de toekomst terug. Je creëert meer schuld.”

Van wie lenen we dat geld?

“Van iedereen die maar bereid is om geld te lenen aan de Nederlandse overheid. Ons land heeft een ongelofelijk sterke status op de internationale kapitaalmarkt, daarom lenen mensen graag geld uit aan Nederland. Het risico dat obligatiehouders lopen om het geleende bedrag niet terug te krijgen is ontzettend klein. Wat dat betreft is het geen enkel probleem voor de Nederlandse overheid om extra geld te lenen.”

Hoe kun je als land die schulden straks weer terugbetalen?

“Wanneer er in de toekomst weer economische groei zal zijn, en daar mag je op een gegeven moment wel vanuit gaan, dat is een historisch gegeven, dan genereer je meer belastingcapaciteit. Die groeiende belastingopbrengsten zijn een financieringsmiddel.

“Dankzij die economische groei ben je op een gegeven moment waarschijnlijk minder kwijt aan werkeloosheids- en bijstandsuitkeringen, ook dat geeft additionele ruimte, maar het zit vooral in extra belastingopbrengsten.”

Het klinkt alsof u redelijk hoopvol bent dat we hier weer bovenop gaan komen. We hebben als land veel geld uitgegeven, maar de verwachting is dat de economie weer gaat groeien en we die schulden gaan afbetalen. Is er ook een ander scenario mogelijk? 

“Poeh, nou dat beeld wil ik wel wat bijstellen, want ik zie mezelf helemaal niet als optimistisch. Nee dit kan nog weleens heel lang gaan duren. We horen nu geluiden over de mogelijkheid van een derde golf. Als het toch weer de verkeerde kant opgaat dan heeft dat economische schade tot gevolg. Ik kan niet uitsluiten dat er dan op een gegeven moment steeds meer bedrijven gaan omvallen.”

Kunt u dan misschien in een positief en negatief scenario duiden wat we kunnen verwachten qua economische ontwikkeling?

“Het is moeilijk om in twee scenario’s te denken, maar waar ik rekening mee houd is dat als de daling van besmettingen zich voortzet, er langzamerhand minder maatregelen nodig zijn. De economie kan dan meer gaan ademen. De bedrijvigheid neemt geleidelijkaan toe, ook al is het met allerlei extra maatregelen en condities om ervoor te zorgen dat we niet weer een extra golf in het leven roepen.

“Dat betekent dat bedrijven langzaamaan weer normaal kunnen gaan draaien en dat overheidssteun wordt afgebouwd. We gaan in de richting van een nieuw normaal. Het zal denk ik niet hetzelfde zijn als waar we vandaan komen, want naast corona zijn er flinke uitdagingen in de wereld op het gebied van bijvoorbeeld klimaatverandering.”

Hoe ziet een negatiever scenario eruit?

“Kijk ik ben geen viroloog, maar stel dat één van die gemuteerde varianten toch veel besmettelijker is en meer schade gaat toebrengen dan we nu denken. Of als blijkt dat de vaccins hier niet tegen bestand zijn, dan valt een derde golf niet uit te sluiten en zitten we nog veel langer in de penarie dan we nu denken. En als er dan opnieuw een beroep op de overheid wordt gedaan, hetzelfde bedrag nodig is als dat tot nu toe is uitgegeven, dan kan er een grens in zicht komen.”

Wat betekent het als die grens in zicht komt, wat merken we daarvan?

“Dat er meer bedrijven gaan omvallen, dat mensen werkloos zullen raken. We merken het in onze portemonnee en op de arbeidsmarkt. We zullen nieuwe manieren moeten vinden om onze economie weer in te richten. Maar daar kan wel een tijd overheen gaan.

“Op de korte termijn kun je een sneeuwbaleffect verwachten, maar op de lange termijn kun je juist de kracht van een economie zien. Als er zich na tijden van lange werkloosheid weer nieuwe initiatieven gaan ontwikkelen, dat de economie nieuwe banen en industrieën weet op te zetten.

“Een sterke markteconomie heeft dynamiek en groeit uit zichzelf uit de problemen. Maar we praten nu over een negatief scenario en heel ver in de toekomst.”

U bent voorzichtig om dit soort voorspellingen te doen?

“Als ik scenario’s schets dan worden die toch vaak geïnterpreteerd als: oh dit zal er naar verwachting gaan gebeuren. Een soort van raming, als alles blijft zoal het nu is, dan gaat dit gebeuren. Maar zo krachtig is het niet, het is meer een beeld van wat zou kunnen gaan optreden, maar het is absoluut niet gezegd dat het op die manier zal gaan.”

Laten we corona even loslaten en kijken naar de economische toekomst van Nederland, welke belangrijke uitdagingen staan ons verder te wachten?

“Klimaatverandering noemde ik al. Het zal veel investering vergen om nieuwe sectoren te creëren die bijdragen aan een betere economie en een beter klimaat.

“Verder kijkt men naar manieren om de arbeidsmarkt meer uniform in te richten. In Nederland is er enorm veel flexwerk en ook het aantal zelfstandigen is erg gegroeid. Daarmee is er een tweedeling op de arbeidsmarkt ontstaan met aan de ene kant werknemers met vaste banen in loondienst en aan de andere kant een grote groep mensen met flexibele, kleine baantjes, die het zonder al te veel bescherming moeten redden.

“Vorig jaar heeft de commissie-Borstlap aanbevelingen gedaan die deze tweedeling in ieder geval gedeeltelijk moet opheffen.

“Tot slot, er zijn het afgelopen jaar een groot aantal ambtelijke adviezen uitgebracht voor een beter belastingstelsel. Zeker met het oog op de toeslagenaffaire wordt erover nagedacht hoe we dit systeem van toeslagen anders, eenvoudiger, gaan inrichten in de toekomst.

“Bovendien zien we een groeiende vermogensongelijkheid in Nederland. Je zou je kunnen voorstellen dat wordt gekeken hoe we dat belastingstelsel zo kunnen inrichten dat die ongelijkheid afneemt.”

_Advertentie.