Verkiezingsuitslag 2021: wat kunnen we al zeggen?

De uitslag is bijna definitief en voorzichtige conclusies kunnen al worden getrokken. De VVD blijft met afstand de grootste en D66 volgt als verrassing op de tweede plek. GroenLinks, CDA en PVV verliezen, terwijl Forum voor Democratie flink stijgt. Ook treden waarschijnlijk vier nieuwe partijen toe tot de Tweede Kamer. Wat zegt dit alles? Univers vroeg het aan Julien van Ostaaijen, universitair docent (lokale) bestuurskunde aan Tilburg University.

Wat valt u op aan de voorlopige verkiezingsuitslag?

“In het oog springen natuurlijk de winst van Forum voor Democratie en D66. Die hebben beide meer gewonnen dan ik had verwacht. D66 lijkt veel kiezers van GroenLinks afgesnoept te hebben, die daardoor mogelijk als grootste verliezer kan worden bestempeld.

“Het blijft echter moeilijk een duidelijke verliezer aan te wijzen, mede omdat politici er altijd weer een positieve draai aan proberen te geven. Bijvoorbeeld door te benadrukken dat de nederlaag minder groot is dan verwacht.

“Wat ik ook noemenswaardig vind, is de BoerBurgerBeweging. Zij gaan hoogstwaarschijnlijk een zetel behalen en dat vind ik erg knap als je ziet hoe relatief weinig aandacht ze in de campagneperiode hebben gehad. Het is niet eenvoudig om zomaar in de Tweede Kamer te komen, mensen moeten toch op je stemmen.

“Dit geldt natuurlijk ook voor de andere nieuwe partijen JA21, Volt en Bij1. Weliswaar in mindere mate omdat zij ofwel al bestonden ofwel afgeleid zijn van een reeds bestaande partij ofwel vrij bekende lijsttrekkers hebben. Van de vier nieuwe partijen was de BoerenBurgerBeweging daarom het minst voor de hand liggend.”

Heeft Nederland een politieke slag naar rechts gemaakt?

“Dat zou ik niet per se willen zeggen. De verhoudingen tussen links en rechts blijven ongeveer gelijk. Forum voor Democratie, JA21 en de VVD zijn inderdaad gestegen, maar zo zijn andere rechtse partijen als CDA, PVV en 50-plus achteruitgegaan. Dit zie je ook bij links; SP en GroenLinks zijn gedaald, terwijl D66 en Volt winst boeken.

“We zien dus dat kiezers zweven, maar vooral binnen het rechtse of linkse kamp. Ze wisselen daarbinnen van partij, maar niet daarbuiten. Zo is voor een VVD-stemmer een overgang naar GroenLinks niet waarschijnlijk, en andersom evenmin. Zwevende kiezers zweven dus maar in beperkte mate.

“Er lijkt dus misschien veel veranderd, maar als we onder de streep kijken, is de uitslag toch vrij stabiel in vergelijking met eerdere verkiezingen.”

Met de opkomst van de nieuwe partijen is de versplintering in de Tweede Kamer extra toegenomen. Wat zegt dit over Nederland?

“In Nederland hebben we weinig drempels om een kamerzetel te behalen. Dat is belangrijk omdat je zo de kans geeft aan (kleine) minderheidsgroepen om zich politiek te laten vertegenwoordigen. Dat is een groot goed. Ik vind dat wenselijker dan het politieke veld in de Verenigde Staten en Groot-Brittanië, waar het de facto een tweepartijenstelsel is.

“In weer andere landen hanteren ze een officiële kiesdrempel, dat wil zeggen dat partijen een minimaal vastgesteld percentage van de stemmen moeten behalen om een zetel te bemachtigen in het parlement, bijvoorbeeld vijf of tien procent van de stemmen.

Wat betekent de verkiezingsuitslag voor de formatie?

“Er zullen net als altijd ook dit jaar weer lastige compromissen moeten worden gesloten. Wel denk ik dat het dit jaar iets gemakkelijker wordt dan verwacht omdat VVD en D66 samen al veel zetels hebben, wat ervoor zorgt dat ze minder andere partijen nodig hebben.

“Het is aannemelijk dat het CDA zich in de formatie aansluit bij de twee partijen. Afhankelijk van de definitieve uitslag zal hier nog een vierde partij bij moeten. Welke dit gaat zijn, is moeilijk te zeggen. De grote partijen hebben in ieder geval veel keuze.”