Onrust in Den Haag: het poldermodel heeft zijn beste tijd gehad

De weken na de verkiezingen is het alle hens aan dek in Den Haag. Met Pieter Omzigt leek een lastig kamerlid monddood gemaakt te worden, het geheugen van Mark Rutte werkte opeens niet meer, en dan waren er nog de gelekte notulen. Het maakt het vormen van een nieuwe regering niet bepaald gemakkelijk. Univers bespreekt de Haagse hectiek met bestuurskundige Eva Wolf.

“Er was veel discussie rond die foto met de opmerking ‘functie elders’”, steekt Wolf van wal. “Ik denk dat er altijd ophef over zou zijn ontstaan, simpelweg omdat het aantekeningen betreft van een vertrouwelijk gesprek. Dat is niet wenselijk. Maar dit werd zo enorm uitvergroot omdat de notitie een patroon lijkt weer te geven van iemand die vaker probeert lastige tegenstanders monddood te maken: Mark Rutte,” zegt Wolf.

Omtzigt als symbool

Niettemin waren er ook commentatoren die de ophef overdreven vonden. Het ging er niet om Omtzigt buitenspel te zetten, het ging om een ministerpost. “Daarmee gaan ze voorbij aan wat Omtzigt vertegenwoordigt”, zegt Wolf. “Hij is de laatste jaren een symbool geworden van het verzet tegen het gebrek aan democratisch debat in het kabinet Rutte. De notitie was voor velen een druppel die de emmer deed overstromen.”

Uiteindelijk mondde de ophef over de notitie en wat Mark Rutte zich daarover kon herinneren, uit tot een debat over de rol van de Tweede Kamer in het controleren van het kabinet. Een veelzeggende ontwikkeling volgens Wolf. “Rutte regelt omstreden dingen liever in ‘akkoorden’, met belangrijke spelers buiten de kamer om. Hij ziet dat als efficiënt beleid voeren – en dat is het ook. Je kunt soepeler beleid voeren omdat belangrijke discussies al zijn beslecht. Hij maakt liever onderlinge afspraken dan dat hij een openbaar debat voert.”

“Dat doet hij al tien jaar en bovendien staat hij daarmee in een traditie van de Nederlandse bestuurscultuur”, zegt Wolf. “Wij hebben een geschiedenis van de dingen in klein gezelschap met elkaar afspreken, en petit comité. Dat is een erfenis van onze verzuilde democratie en het poldermodel dat daaruit is voorgekomen. Sterker nog: we zijn altijd heel trots zijn geweest op ons poldermodel. We hebben er internationaal naam en faam mee gemaakt. Maar dit is de keerzijde ervan; het model is niet meer houdbaar.”

Reguliere media

Volgens Wolf heeft dat alles te maken met een veranderende tijdsgeest door maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. “In de jaren ’90 leek het poldermodel heel goed te werken. Maar dat was ook een periode van economische welvaart en bovendien waren kiezers volledig afhankelijk van de reguliere media. Nu zijn we dertig jaar verder en mensen willen zich meer mengen in het maatschappelijk debat. Dat heeft te maken met de opkomst van social media en met de toename van maatschappelijke tegenstellingen en polarisatie.”

“Het feit dat er bepaalde beslissingen worden gemaakt door een klein, ingewijd groepje, zonder dat er brede maatschappelijke discussie wordt gevoerd, wordt niet meer geaccepteerd”, zegt Wolf, zonder daarmee te bedoelen dat de maatschappelijke onvrede nu groter is dan dertig jaar geleden. “Ik denk dat mensen vooral meer middelen hebben om hun onvrede te uiten – en dan moet je even buiten de coronacontext denken. We worden vooral meer op de hoogte gesteld van de onvrede van anderen.”

Achterkamertjespolitiek

Hoe dan ook lijkt de Haagse poldercultuur zijn langste tijd gehad te hebben. Maar dat omgooien gaat nog een hele klus worden, zegt Wolf. “Dat is een heel moeilijk punt. Want Mark Rutte is nu het symbool geworden van de zogenaamde achterkamertjespolitiek, maar dat is ook onze politieke cultuur. Er is veel meer voor nodig om dat te veranderen, dan simpel te zeggen ‘nu gaan we het anders doen’. Dan moet je echt op een andere manier gaan regeren en politiek bedrijven.”

En dat begint volgens Wolf al met het opstellen van een regeerakkoord. “Als je niet van tevoren het coalitieakkoord dicht timmert, maak je ruimte voor meer debat en tegenspraak. Maar dat betekent ook veel meer risico voor de regering die je samenstelt, omdat je dingen onbeslist laat. Het maken van beleid wordt onvermijdelijk moeilijker want voor elk nieuw beleidsvoorstel dat omstreden is, moet opnieuw discussie worden gevoerd. Daar moet opnieuw een meerderheid voor worden gevonden”, legt de bestuurskundige uit.

“Dat zal een flinke uitdaging zijn, zeker gezien hoe gefragmenteerd het politieke landschap is. Dat vertraagt en gaat mogelijk ook ten koste van een consistent programma. Het is de vraag of we die sprong willen wagen.”

(G)een vierde termijn voor Rutte?

Of er inderdaad een poging ondernomen wordt om een cultuuromslag te maken in Den Haag blijft voorlopig de vraag. Daarbij is het koffiedik kijken over welke partijen zo’n cultuuromslag moeten gaan vormgeven. Een paar weken geleden leek het einde van Rutte als minister-president nabij en door de gelekte notulen uit de ministerraad lijkt een nieuw kabinet met de VVD’er aan het hoofd hoe langer hoe onwaarschijnlijker. Maar Wolf durft nog niet definitief een streep te zetten door Rutte IV. 

“Het zal er vanaf hangen hoe lang de formatiegesprekken duren. Want hoe langer die duren, hoe meer dat in het voordeel werkt van Rutte. Naarmate de tijd verstrijkt zal de politieke gevoeligheid van wat er is gebeurd afnemen. Maar of dat genoeg is voor een vierde termijn voor Mark Rutte? Daar durf ik mijn vingers niet aan te branden”, besluit Wolf.

_Advertentie.