Coronacrisis: wat goed is volgens de expert, is vooral goed voor hoger opgeleiden

Coronacrisis: wat goed is volgens de expert, is vooral goed voor hoger opgeleiden

De coronacrisis heeft de kloof tussen hoger opgeleiden en lager opgeleiden vergroot. Helemaal vrijuit gaat de wetenschap daarbij niet. De mede door deskundigen opgestelde maatregelen zijn een tweesnijdend zwaard. Gelukkig laat het TiU-project De Sterkste Schakel zien dat het ook anders kan.

Illustratie: Bas van der Schot

“Het antwoord op alle vragen die leven, begint bij de kennis en ervaring van deskundigen,” zegt premier Mark Rutte tijdens zijn tv-toespraak in maart 2020. Het coronavirus is in het land en rukt snel op. Meteen maakt Rutte duidelijk dat de politiek niet op eigen houtje zal handelen.

Het advies van de deskundigen is “vanaf het begin leidend geweest voor alle maatregelen die tot nu toe in Nederland zijn getroffen,” maakt Rutte duidelijk. “En het is belangrijk dat we op dat kompas van wetenschappelijke kennis en betrouwbare feiten blijven varen.”

Met “we” bedoelt Rutte de hele Nederlandse samenleving, benadrukt hij op het einde van zijn toespraak. “Ik wil eindigen met deze oproep: bij alle onzekerheden die er zijn, is één ding volstrekt duidelijk: de opgave waar we voor staan is heel groot en we moeten dit echt met zeventien miljoen mensen doen. Samen komen we deze moeilijke periode te boven.”

De coronamaatregelen die vervolgens samen met wetenschappelijke experts door de overheid worden ingevoerd, hebben een grote invloed gehad op het alledaagse leven. Menselijk contact wordt rigoureus ingeperkt (social distancing), de publieke ruimte wordt ontoegankelijk gemaakt, demonstraties worden verboden, de bewegingsvrijheid wordt aan banden gelegd en zelfs het privédomein wordt tot achter de voordeur gepolitiseerd. Op het dieptepunt van de crisis mag er slechts één bezoeker per keer op de bank.

Maar de boodschap is helder: als iedereen de maatregelen volgt, komt iedereen met zo min mogelijk schade uit de crisis. Met de deskundige als kapitein en het kompas van de wetenschap wordt iedereen in veilige haven gebracht.

Wat kan er misgaan? Betrouwbare feiten zinken niet, toch?

Samen bestaat alleen op papier

Dat “samen”, blijkt anderhalf jaar later, bestaat helaas alleen op papier en niet in de werkelijkheid. De coronacrisis heeft op genadeloze wijze sociaal-economische ongelijkheid blootgelegd en juist voor minder “samen” en meer verdeeldheid gezorgd. Daar ligt het echte pijnpunt: de voordelen van de wetenschap zijn niet voor iedereen gelijk toegankelijk, en de rekening van de deskundigen wordt vaak naar de lagere inkomens verstuurd.

Toen de Titanic in 1912 een ijsschots raakte en ‘het wonder van de technologie’ zonk, konden de rijkere passagiers veel makkelijker bij de reddingsboten komen dan de armen die slecht toegang hadden tot het dek. Maar een kwart van de passagiers uit de derde klasse overleefde de ramp. Van de passagiers uit de eerste klassen wist meer dan de helft zich in veiligheid te brengen.

Op eenzelfde manier is het coronavirus de ijsberg waarop het idee van een solidaire samenleving, waarin iedereen gelijk profiteert van kennis en expertise, zich te pletter vaart.

Lagere inkomens onevenredig hard getroffen door corona

Want het maakt nogal wat verschil of je als lid van een vierkoppig gezin verplicht moet thuiswerken in een aangename woning met een tuin, of dat je met vier kinderen en een partner met gezondheidsproblemen in een te klein appartementje zit waar constant geluidsoverlast is en waar je balkon niet groter is dan een postzegel.

Als je al de mogelijkheid hebt om thuis te werken. Zo greep het coronavirus bijvoorbeeld wild om zich heen in slachthuizen, waar de werkomstandigheden erbarmelijk zijn, en arbeiders vaak gedwongen werden om te blijven werken. Veilig thuiswerken is een luxe die voor veel mensen die werkzaam zijn in praktische beroepen nu eenmaal niet is weggelegd.

Illustratie: Bas van der Schot

De digitaliseringsgolf die corona met zich meebrengt: het is een stuk makkelijker om je daaraan aan te passen als je hoger opgeleid bent. En je er ook alle middelen voor in huis kan halen. Snelle computers, een ergonomisch toetsenbord, een goed afgesteld bureau met bureaustoel: veel bedrijven vergoeden noodzakelijke voorzieningen voor gezond thuiswerk niet of niet volledig.

En dan de stress die de coronacrisis losmaakt. Ook die laat zich meer gelden onder laagopgeleiden. Zo is deze groep minder gaan sporten en meer gaan roken. Met grote gevolgen voor de algemene gezondheid. En die is onder lager opgeleiden al slechter dan onder hoger opgeleiden, wat betekent dat ook de opschorting van de reguliere zorg hen harder raakt.

Sterke schouders, zware lasten

De sterkste schouders dragen de zwaarste lasten? Het tegenovergestelde lijkt waar. Ronduit gruwelijk moet het zijn om als kleine ondernemer te zien hoe een bedrijf als Booking.com, dat tientallen miljoenen aan staatssteun ontving, vrolijk bonussen uitkeert aan topbestuurders, terwijl jij op de grens van faillissement balanceert.

De rijken zijn sowieso rijker geworden tijdens de coronacrisis, blijkt uit een rapport samengesteld door accountantskantoor PWC en de Zwitserse zakenbank UBS. Vorig jaar steeg het gezamenlijk vermogen van alle miljardairs in de wereld naar 10,2 biljoen dollar. Daarmee is het vorige record uit 2017 (8,9 biljoen dollar) verbroken.

Vooral techbedrijven en e-commercebedrijven groeien. De lockdowns kwamen Amazon bijvoorbeeld wel goed uit: tijdens het eerste kwartaal van 2021 realiseerde het bedrijf bijna de helft meer omzet dan het jaar ervoor. Datzelfde Amazon staat er trouwens om bekend dat het zijn werknemers slecht betaalt en uitbuit.

Ook in Nederland gaven de coronamaatregelen een impuls aan de techsector. Vorig jaar werd er 1,7 miljard euro geïnvesteerd in Nederlandse techbedrijven: een recordbedrag. Ondertussen vangt het midden- en kleinbedrijf de hardste klappen op van de coronacrisis: horeca, transport, toerisme, cultuur en dienstverlening hebben te maken met grote verliezen.

De lockdowns en de daaropvolgende digitaliseringsgolf zijn een feest geweest voor de rijken en een ramp voor de armen.

Toekomst na corona

En de toekomst na corona? Die ziet er ook beter uit voor hoger opgeleiden. Uit de baankansenmonitor van SEO Economisch Onderzoek en het Verwey-Jonker Instituut blijkt dat het vooral mbo’ers zijn die door corona moeilijker werk vinden.

“De kansenongelijkheid op de arbeidsmarkt is in de eerste maanden van de coronacrisis nog verder toegenomen,” stellen de schrijvers van het rapport. “De coronacrisis heeft vooral gezorgd voor een valse start op de arbeidsmarkt voor mbo-afgestudeerden, jongeren zonder startkwalificatie en uitvallers uit het hoger onderwijs. Deze jongeren hadden ook voor de coronacrisis al minder kans op werk.”

Illustratie: Bas van der Schot

Vooral het mislopen van stages nekt de mbo-student, een direct gevolg van de coronamaatregelen. Ondertussen lijken de hoger opgeleiden weinig hinder te ondervinden bij de doorstroom naar de arbeidsmarkt.

Hoezo, we doen het samen?

De adviezen van deskundigen waarop de coronasamenleving is ingericht, op papier neutraal en onafhankelijk en erop gericht om de algemene gezondheid te beschermen, blijken in de praktijk ongelijkheid verder aan te scherpen. Wat goed is volgens de expert, blijkt vooral goed te zijn voor hoger opgeleiden. De lager opgeleiden hebben het nakijken.

Meer samenwerking

Om deze tweedeling tegen te gaan, zullen deskundigen en wetenschappers meer moeten samenwerken met lager opgeleiden, op basis van gelijkwaardigheid. Gelukkig dringt dit besef langzaam door bij universiteiten. Goed voorbeeld hiervan is het project ‘De Sterkste Schakel’ in Waalwijk.

Wetenschappers van Tilburg University, gemeente, gezinscoaches, scholen en gezinnen werken bij dit project samen om armoede te bestrijden. Schouder aan schouder, in plaats van via decreten van bovenaf. Het doel: generatiearmoede doorbreken. Aan de hand van neuropsychologische inzichten krijgen ouders die in armoede leven de cognitieve vaardigheden aangeleerd die hen in staat stellen om economisch zelfredzaam te zijn.

Met het doorgeven van die vaardigheden aan hun kinderen, wordt de cirkel van armoede doorbroken. Hoogleraar klinische neuropsychologie Margriet Sitskoorn, vanaf het begin bij het project betrokken: “Problemen zoals armoede, een ongezonde leefstijl met een hoog risico op het ontwikkelen van chronische ziekten en verslaving, gaan vaak van generatie op generatie over. Het is de uitdaging om dit te doorbreken door van jongs af aan kinderen de juiste vaardigheden aan te leren om succesvol te kunnen zijn in de toekomst en om lange termijn beslissingen te kunnen nemen over hun gezondheid en welzijn.”

Of neem het project Serve the city, waarbij Tilburgse studenten – de deskundigen van de toekomst – zich vrijwillig inzetten voor groepen in de samenleving die wel wat hulp kunnen gebruiken.

Door bijvoorbeeld te wandelen met ouderen, of kinderen bij te staan met huiswerkbegeleiding, krijgt de kennis die wordt opgedaan in de collegezalen meteen een sociale dimensie. Een dimensie die nogal eens ontbrak bij het Nederlandse coronabeleid.

Zo kan het dus ook.

Muiterij op de Titanic

Het valt te hopen dat dit soort samenwerkingsverbanden in de toekomst structureel vorm krijgen, ook buiten de universiteiten en op landelijk niveau. Mochten de coronamaatregelen na de zomer verder aangescherpt worden, dan is het voor draagvlak essentieel dat bevolkingsgroepen uit verschillende klassen actief betrokken worden bij het beleid.

Anders blijft de Nederlandse maatschappij een Titanic die van ijsschots naar ijsschots vaart. En zeg nou zelf: dan moet je niet raar staan te kijken als er muiterij ontstaat.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.