Hein Fleuren van Zero Hunger Lab: ‘Ik droom van vijf labs aan TiU om wereldproblematiek mee te bestrijden’

Het Tilburgse Zero Hunger Lab valt om de haverklap in de prijzen: van een Humanitarian Innovation Award tot een prijs voor de beste toegepaste wiskunde. Onder het motto bytes for bites strijdt de denktank tegen wereldwijde honger. Waar komt dit succes vandaan, en wat doet zo’n lab eigenlijk de hele dag? Een gesprek met medeoprichter en hoogleraar Hein Fleuren.

“Ik ben fan van de SDG’s, had je het al gemerkt?” zegt Hein Fleuren halverwege het interview, met een enthousiasme dat door de videoverbinding heen knettert. “De zeventien toekomstdoelen van de Verenigde Naties zijn zulke belangrijke richtlijnen. Niet alleen voor het werk van wetenschappers zoals ik, maar ook voor de koers van het bedrijfsleven en overheden. Ze reiken dé thema’s aan waarop we ons moeten richten.”   

De Duurzame Ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals) vormen een lijst met de grootste uitdagingen op het gebied van klimaatverandering en humanitaire ongelijkheid. Overkoepelend streven is ervoor zorgen dat de wereld er in 2030 weer een stuk beter voor staat dan nu. Vanuit een kantoortje in Koopmans – maar tegenwoordig meestal vanuit thuis – strijdt Fleuren, hoogleraar Data Science aan Tilburg University, tegen het wereldwijde probleem dat bijna bovenaan de lijst staat: honger.  

Een laboratorium voor hongerbestrijding, dat klinkt bijna alsof jullie zelf voedselpakketten samenstellen en verzenden. Wat doet het Zero Hunger Lab? 

“Wij passen data science toe op hongerproblematiek. Uit het bedrijfsleven en de commercie weten we dat je een enorme hoeveelheid aan processen beter en efficiënter kunt laten verlopen als je er data science op loslaat. En daarom laten we een variëteit aan methodes los op vraagstukken rond honger en hongerreductie: econometrie, operations research, wiskunde, visualisatietechnieken en machine learning. Daar publiceren we over, maar we willen ook daadwerkelijk wat veranderen in de praktijk.

“Dat doen we door op twee fronten samen te werken met partners uit de praktijk. We helpen het World Food Program (WFP) met het optimaliseren van de noodhulp, dus met het verstrekken van voedsel in crisisgebieden. Dat project was het begin van het Zero Hunger Lab, dat ik heb opgericht met Perry Heijne.

“Het WFP voedt jaarlijks honderd miljoen mensen, maar alsnog gaan er nog eens zeshonderd miljoen mensen iedere avond met honger naar bed. Daarom zijn we ook gaan kijken wat we kunnen doen op de lange termijn. Het mooie is dat je daar dezelfde methodes voor kunt gebruiken.”   

De wetenschappelijke modellen die jullie ontwikkelen worden dus ingezet in een weerbarstige praktijk. Maar die laat zich toch helemaal niet plannen?

“In de hongerhulp zitten inderdaad een heleboel onzekere componenten, tientallen zelfs. Maar wij werken met complexe wiskunde, waarin die onzekerheid wordt meegenomen. Om zo efficiënt mogelijk voedsel uit te delen in een land als Sudan moet je rekening houden met inkoopprijzen en transportprijzen, maar ook met de havens, want veel havens in Afrika doen alles manueel en kunnen niet veel invoer tegelijkertijd verwerken.

“Je hebt ook te maken met seizoenen, sommige wegen zijn zes maanden lang niet toegankelijk. Daar moet je dus al eerder voedsel opslaan. Andere routes zijn gevaarlijk, daar moet in bewaakt konvooi gereden worden. Door al deze componenten samen te voegen, krijg je het – en nu moet ik oppassen dat ik het niet tekort doe – slimme model waar het WFP nu mee werkt.

“Dat heet OPTIMUS, en hij heeft het WFP al zoveel geld bespaard dat twee miljoen mensen een jaar lang gevoed kunnen worden. En stel je voor, dat met werk dat we ook gewoon echt leuk vinden om te doen.”

Het Zero Hunger Lab heeft als onderdeel van het WFP onlangs de Franz Edelman Award gewonnen, een wereldwijde prijs voor beste toepassing van wiskunde, en even daarvoor de Dutch Humanitarian Innovation Award. Hoe verklaar jij jullie succes? 

“De credits voor het ontwikkelen van OPTIMUS gaan naar Koen Peters, hij is een WFP-medewerker die tevens bij ons aan het promoveren is. Maar ik heb als teamlid natuurlijk ook meegewerkt, en ik heb gezien dat er sinds de samenwerking wel wat veranderd is bij het WFP.

“Vergis je niet, het is een enorme organisatie die actief is in alle landen ter wereld. Als het WFP graan inkocht, gebeurde dat soms op zo’n schaal dat de marktprijzen erdoor verstoord werden. Door de optimalisatie is er echt een slag gemaakt.

“Wat ik ook zie als een succes is de toenemende interesse van andere ngo’s. Onlangs hebben we nog een workshop gegeven aan War Child. Niet dat zij nou veel met voedselhulp doen, maar ze vonden het superleuk om te zien welke innovatieve dingen je kunt doen met data science.

“Dat vind ik dan weer mooi: laten zien dat je data science op een goede manier kunt inzetten. Het staat helaas nog weleens in een negatief daglicht, vanwege de associaties met gezichtsherkenning en tracking and tracing.”

Hoe belandt een wiskundige als jij in de wereld van de niet-gouvernementele organisaties?

“Tot een jaar of tien geleden heb ik met de industrie gewerkt, en dan met name in de transportsector. Op een gegeven moment dacht ik: wil ik dit blijven doen? Want je maakt eigenlijk rijke ondernemingen rijker of sneller.

“Via via kwam ik toen in contact met het WFP, dat in Rome zit. Daar heb ik eerst twee jaar lang vooral gepraat, laten zien wat data science kan betekenen. Toen ik er afstudeerders aan het werk mocht zetten, begon het tastbaar te worden.

“Overigens heeft het Zero Hunger Lab meer partners. We werken ook met de Nederlandse voedselbanken, en met de Duitse ngo WeltHungerhilfe doen we een fantastisch project. We ontwikkelen een artifical intelligence die op basis van een korte video ondervoeding bij jonge kinderen kan detecteren.

“Dat zorgt ervoor dat dokters in bijvoorbeeld Afrika, waar verplaatsingen veel tijd kosten, gerichter dorpen kunnen bezoeken. Zo zie je dat hongerproblematiek verder gaat dan alleen voedsel uitdelen.”

Ondanks jullie inspanningen neemt honger in de wereld nog steeds toe. Doen we wel genoeg om het aan te pakken?

“Honger neemt op dit moment ongelofelijk snel toe, en dat komt met name door de coronapandemie en klimaatverandering. De wereldeconomie en het toerisme zijn ingestort, en heel veel mensen in lage- en middeninkomenslanden zijn hun banen kwijtgeraakt.

“De topman van het WFP, David Beasley, hield onlangs een emotionele toespraak voor de Verenigde Naties, waarin hij zei dat 135 miljoen mensen balanceren op de rand van een hongerdood. Dat zijn onvoorstelbare aantallen.

“Het westen is bezig de eigen economieën weer op te starten, wat belangrijk is, maar tegelijkertijd gebeurt er aan de andere kant van de wereld zoveel dat groter en omvangrijker is dan onze problemen.

“Hongerbestrijding wordt niet afgestoten door de westerse overheden, maar er is geen extra geld beschikbaar. En het is juist nu zo nodig. In september is er een grote top over voedselsystemen onder leiding van de VN: hopelijk worden daar belangrijke beslissingen gemaakt.” 

Wat zijn de toekomstdoelen van het Zero Hunger Lab, en jouw persoonlijke SDG’s?

“We willen graag werken aan noodhulp én ontwikkelingshulp. Daarvoor moet veel gebeuren, veel ngo’s kennen de mogelijkheden niet. Wij hebben van de Tilburgse economiefaculteit en het Ministerie van Buitenlandse Zaken subsidies gekregen, maar ik lig toch wel eens wakker van de gedachte dat we geen basisfinanciering hebben. Er is nog zoveel te doen. Heel basaal is de verzekering dat we nog eens vijftien, twintig jaar door kunnen, al een doel van me.

“En als ik wat vrijer associeer? Nou, we kunnen met honger en voedselzekerheid alleen al nog eens twintig jaar vooruit. Maar voedselproblematiek raakt ook aan watertekort, aan armoede en conflicten. Als ik mag dromen, zou ik interdisciplinairder willen werken.

“Met juristen kijken naar conflicten waardoor honger ontstaat. Of met gedragswetenschappers praten over gezondere diëten. Zou het niet fantastisch zijn als we aan Tilburg University wel vijf labs hadden, die allemaal meewerken aan de toekomst?”

_Advertentie.