Publieksfilosoof Roman Krznaric: ‘Als we erin slagen lange termijn denkers te zijn, worden we misschien de goede voorouders die toekomstige generaties verdienen’

Gerenommeerd filosoof Roman Krznaric bezocht Tilburg University om een masterclass te geven over zijn nieuwe boek ‘The Good Ancestor’. Tijdens zijn lezing op 17 november, die werd georganiseerd door Shift Talks en Studium Generale, ging Krznaric dieper in op de centrale boodschap van zijn werk, namelijk hoe je op de lange termijn kunt denken in een wereld van de korte termijn.

Krznaric opent zijn lezing met een inleiding over wat hij “het touwtrekken om de tijd” noemt, een strijd die zich in onze eigen geest afspeelt tussen kortetermijndenken en langetermijndenken. Beide manier van denken wordt door eigen factoren in gang gezet, met aan de ene kant zes aanjagers van kortetermijndenken en aan de andere kant zes manieren om lang te denken.

Terwijl de korte termijn aanjagers “ons over de rand van de afgrond van de beschaving dreigen te sleuren”, leiden de zes manieren van langetermijndenken “ons naar een cultuur van langere tijdshorizonten en verantwoordelijkheid voor de toekomst van de mensheid”, aldus Krznaric.

Zoals de zaken er nu voor staan, is kortzichtigheid aan de winnende hand. Volgens Krznaric worden we gedomineerd door “pathologisch kortetermijndenken”, ingegeven door technologieën die ons onmiddellijk bevredigen en tegelijk onze dopamineverslaving in stand houden, of door onze democratische systemen waarin politici niet verder lijken te kijken dan hun eigen termijn of verkiezing. We lijken ons alleen bezig te houden met wat ons in het heden kan bevredigen, hetgeen Krznaric ertoe heeft gebracht dit het tijdperk van de “tirannie van het nu” te noemen.

Hoe deze tirannie te bestrijden? Krznaric erkent dat dit niet de gemakkelijkste taak is, maar biedt ons een mentale gereedschapskist die ons helpt op de lange termijn te denken. Een van die hulpmiddelen is het zogeheten “kathedraal-denken”, hetgeen betekent dat je aan projecten begint met een zeer lange tijdspanne die verder reikt dan je eigen carrière en je eigen leven. Het bewijs dat mensen hiertoe in staat zijn, is te vinden in echte kathedralen zoals de Sagrada Familia in Barcelona of in de riolen in Londen die in de 19e eeuw zijn gebouwd en vandaag de dag nog steeds goed functioneren.

Een andere langetermijnstrategie die Krznaric voorstelt is het idee van intergenerationele rechtvaardigheid, d.w.z. het erkennen van de verplichtingen en verantwoordelijkheden die wij hebben ten aanzien van toekomstige generaties. Nooit eerder hebben onze daden zulke potentieel negatieve gevolgen gehad voor de komende generaties, waardoor wij gedwongen zijn hen een politieke stem te geven. Krznaric neemt ons mee naar Wales, waar ze dit in praktijk hebben gebracht door een “commissaris voor toekomstige generaties” aan te stellen die beleid beoordeelt op de gevolgen ervan voor generaties tot dertig jaar na het heden.

“Het zijn mensen, projecten en organisaties als deze die ik zie als tijdrebellen. Zij zetten zich in voor langetermijndenken, intergenerationele rechtvaardigheid en, uiteindelijk, om goede voorouders te zijn. Maar ze weten niet dat ze tijdrebellen zijn. Ze weten niet dat ze een opkomende wereldwijde beweging zijn. Daarom wil ik ze allemaal samenbrengen in een ruimte en ze laten zien dat ze allemaal hetzelfde doen, namelijk proberen verder te denken dan het hier en nu.”

Beschouw je jezelf als een tijdrebel?

“Ik ben een aspirant-tijdrebel. Als ik boeken schrijf, schrijf ik over dingen waar ik niet erg goed in ben. Zo schreef ik een boek over empathie, omdat ik dacht dat ik meer empathisch moest worden. Onlangs heb ik dit boek geschreven over een goede voorouder zijn, omdat ik wil leren hoe ik een betere voorouder kan zijn. Tijdens het schrijven kwam ik op het concept van een tijdrebel en bedacht dat ik dat zelf ook meer zou willen doen.

“Toen ben ik me gaan bezighouden met kleine daden van rebellie, zoals meedoen aan Extinction Rebellion protesten in Londen om de regering zover te krijgen dat ze haar beleid inzake klimaatverandering verandert. Maar ze kunnen nog kleiner zijn, zoals toen ik met mijn kinderen ging picknicken in een 900 jaar oude boom. Nadat we in de boom waren geklommen en waren gaan zitten, spraken we over diepe tijd en hoe we ons konden verbinden met langere tijdcycli. Ik bedoel, die boom staat daar al bijna duizend jaar.”

Denkt u dat de politici op COP26 in Glasgow zich tijdrebellen hebben getoond?

“Absoluut niet. De hele top is een historisch beschamend plichtsverzuim geweest en er is geen rekening gehouden met de wetenschap. Ik besef dat internationale onderhandelingen moeilijk zijn en dat sommige onderhandelaars het waarschijnlijk als een echte overwinning hebben ervaren dat het woord ‘steenkool’ in het slotdocument is vermeld. Maar als je vanuit een historische perspectief bekijkt, was er, zoals in bijna alle COP-vergaderingen, een duidelijke afwezigheid van tijdrebellen. Wat ontbrak waren tijdrebellen aan de tafel. In plaats van buiten te blijven staan, hadden jongerenactivisten aan de onderhandelingen moeten deelnemen; dat zou pas echte klimaatrechtvaardigheid zijn.”

Krijgen ze ooit een plaats aan de tafel?

“Kijk, dingen veranderen nu eenmaal. Onze representatieve democratieën bestaan pas tweehonderd jaar. Dat betekent dat ze nieuw zijn. Meer en meer zien we andere vormen van democratie opduiken, zoals de participatieve democratie en burgervergaderingen. Deze manier om onze democratie te verdiepen kan niet snel genoeg gaan. Je kunt zoveel Duurzame Ontwikkelingsdoelen hebben als je maar wilt, maar als je politieke systemen gevangen blijven in korte termijn besluitvorming, kom je niet ver.

Wat zou u, naast een hervorming van het politieke systeem, vinden van een hervorming van de media? Ze lijken ook bij te dragen tot kortetermijndenken door van schandaal naar schandaal en van primeur naar primeur te gaan.

“De mediatechnologie is erg direct en we raken al opgewonden van één melding. In dat opzicht is het vrij hopeloos. Een andere grote uitdaging voor de media is het eigendom; als mediabedrijven in handen zijn van aandeelhouders die snel rendement willen, zullen de media blijven steken in korte termijn cycli.

“Dus ja, hervormingen zijn nodig op veel gebieden van de media. We moeten proberen de tijdspanne te vergroten door ons meer te richten op langzaam nieuws, dat wil zeggen nieuwsberichtgeving dat verder gaat dan het laatste nieuws. Dit soort media geeft verslag van lange termijn verhalen en structurele gebeurtenissen.

“Ik zie ook geen enkele reden waarom digitale technologie niet kan worden gebruikt om langzaam en op lange termijn te denken, we zijn in feite kinderen die net zijn begonnen te leren hoe ze deze relatief nieuwe technologieën moeten gebruiken. Ik hoop echt dat we op een dag niet meer hopeloos opgewonden raken van een nieuwsbericht.”

Met welke andere uitdagingen wordt het langetermijndenken vandaag geconfronteerd?

“De grootste is, zou ik zeggen, onze verslaving aan economische groei. Onze politieke en economische systemen – vooral in de rijke landen – zijn nog steeds zo in de ban van in het idee van constante groei. Voor zover ik weet, heb ik nog nooit bewijs gezien dat we kunnen blijven groeien binnen veilige planetaire grenzen en een wereld creëren die veilig is voor ons nageslacht en dat van hen.

“Ik zie dit als de grootste bedreiging, omdat het is gebaseerd op vijfhonderd jaar kapitalistische geschiedenis. Die gaat terug tot het begin van de zeventiende eeuw, toen in Amsterdam de effectenbeurs werd uitgevonden en de eerste openbare aandelenuitgifte door de Verenigde Oost-Indische Compagnie werd verricht. Je zou dus kunnen zeggen dat het kapitalisme in Nederland is uitgevonden. In die zin hebben de Nederlanders een grote verantwoordelijkheid om ons te helpen bij de overgang naar een post groei-economie.”

Verder denken dan ons eigen leven doet een groot beroep op het empathisch vermogen van de mens. Zijn mensen in staat om zo empathisch te zijn?

“Ik denk het wel, ook al kan het best moeilijk zijn. Het is veel gemakkelijker om je in te leven in de mensen van nu, omdat je ze in de ogen kunt kijken en met ze kunt praten. Je kunt je echt in iemand verplaatsen. Met de mensen van morgen is dat een stuk moeilijker.

“Toch geloof ik dat het mogelijk is empathie op te wekken door fantasierijke bruggen te slaan die ons verbinden met die toekomstige mensen. Dat kan via iets heel persoonlijks als een familieband. Als ik mijn ogen sluit en me voorstel hoe het leven van mijn nu dertienjarige dochter eruit zal zien als ze negentig jaar oud is, besef ik dat ze niet alleen zal zijn.

“Ze zal worden omringd door de natuur en een web van menselijke relaties. Het is deze omgeving die haar zal ondersteunen. Dus als ik om haar toekomstige leven geef, moet ik om al het toekomstige leven geven. Dat is de magie ervan; door menselijke verbeelding te gebruiken kunnen we tot iets veel groters komen.”

Zouden we misschien kunnen zeggen dat de huidige klimaatbeweging een bewijs is van onze groeiende empathie?

“Dat zou wel eens het geval kunnen zijn. Het is ’s werelds grootste sociale beweging in de hele menselijke geschiedenis, hetgeen nogal verbazingwekkend is. Sinds 1960 zijn er over de hele wereld honderdduizenden milieuorganisaties ontstaan, als een gigantische gedecentraliseerde religie. Ik ben ervan overtuigd dat dit onze waarden verandert en een nieuwe vorm geeft aan wie we zijn. We zijn niet alleen winkelende wezens, we zijn meer dan dat.”

Vertaald door Language Center, Riet Bettonviel

_Advertentie.