Terugblik: rector magnificus over geschorste promotie

Een ‘perfect storm’. Zo omschrijft rector magnificus Wim van de Donk de situatie waardoor promovenda Nathalie Swinkels na haar publieke verdediging de bul niet kreeg uitgereikt. Oftewel: een aantal unieke feiten en omstandigheden kwamen bij elkaar, met deze dramatische uitkomst als resultaat. Nu de storm is gaan liggen, blikt hij samen met Univers terug. “Het is verschrikkelijk en buitengewoon uitzonderlijk wat hier gebeurd is. We hebben een huiswerkopdracht.”

Beeld: Jack Tummers

Wat was de reden of wat waren de redenen dat promovenda Nathalie Swinkels na haar verdediging op 5 november de bul niet kreeg uitgereikt?

“Het enige wat ik daarover kan zeggen is dat ik van de voorzitter van de promotievergadering (decaan van de rechtenfaculteit Geert Vervaeke, red.) heb gehoord dat er geen meerderheid was in de commissie om dat te doen. De inhoudelijke reden ken ik niet. Dat beraad is vertrouwelijk. De verdediging heeft blijkbaar aanleiding gegeven om dat besluit te nemen.”

Er is veel onrust over geweest omdat er ook veel onduidelijk is. De vraag die steeds opkomt: wat is er gebeurd tijdens de verdediging waardoor dit besluit werd genomen?

“Dat beraad is geheim, ook voor mij, dus ik weet het gewoon niet. Normaal duurt zo’n overleg een kwartiertje. Als de discussie iets langer duurt, weet je als promovendus dat er misschien een cum laude aankomt. Dat het overleg een uur heeft geduurd, betekent dat er blijkbaar een forse discussie is geweest. Die ging over de verdediging, want het proefschrift was al door de commissieleden goedgekeurd.”

Het besluit om het doctoraat niet te verlenen werd dus genomen vanwege de verdediging en niet vanwege de inhoud van het proefschrift?

“Klopt. En daar zit meteen een van de ingewikkeldheden, waardoor die begrijpelijke opwinding is ontstaan. We hebben allemaal veel promoties meegemaakt. Je wordt toegelaten tot de verdediging op basis van het besluit van de promotiecommissie. Er zijn groepen die zeggen: eigenlijk is dat altijd een feestje.

“Er is ook een groep die zegt: dat is het niet. De verdediging telt volgens hen volgens de wet formeel wel degelijk mee in de beslissing om het doctoraat toe te kennen. Een van de indicaties is dat het kan meetellen voor het wel of niet uitreiken van een cum laude. Daar gaat nu voor een deel de juridische discussie over. Wat is de status van die verdediging?

“Traditioneel is de disputatio, het voeren van het gesprek over het onderzoek, belangrijk in de academische traditie van dat doctoraat. Maar ik heb nu al gemerkt dat historici en juristen verschillende opvattingen hebben over wat de rol van die disputatio is.”

Op welk moment is er contact met u geweest op 5 november?

“Direct na het beraad van de commissie waarin werd besloten om het doctoraat niet te verlenen. Toen ben ik ingelicht door de voorzitter van de promotievergadering, samen met de pedel. Ik was geschokt door deze zeer uitzonderlijke situatie. Maar ik moet het besluit van de promotiecommissie respecteren. Ik kan als rector niet tegen de commissieleden zeggen: dit had je niet mogen doen.

Beeld: Jack Tummers

“Het was aan alle kanten een dramatisch geheel. Een ‘perfect storm’ noem ik het. Een aantal feiten en omstandigheden die bij elkaar zijn gekomen. En dat is betreurenswaardig. Het is verschrikkelijk en buitengewoon uitzonderlijk wat hier gebeurd is. In de eerste plaats voor Nathalie en haar familie, haar promotoren en ook voor de leden van de commissie en de andere betrokkenen.”

Er was kritiek op de rol van de voorzitter van de promotiecommissie. Hoe beoordeelt u zijn werkwijze tijdens de ceremonie?

“We hebben in het College voor Promoties uiteraard indringend gediscussieerd over wat hier is gebeurd. Ik heb Willem van Genugten (de voorzitter van de tweede promotiegelegenheid, red.) gevraagd goed te kijken of er feiten of omstandigheden zijn waaruit blijkt dat er iets onoorbaars gebeurd is. Daar is niets van gebleken.

“Dit alles is overigens ook Geert Vervaeke niet in de koude kleren gaan zitten. Hij was echt aangeslagen door deze gebeurtenis. Nadat het besluit gevallen was, legde hij mij voor: hoe gaan we hier nu fatsoenlijk mee om? Er was geen kader om aan vast te houden. Daarom heb ik voorgesteld dat de zitting zou worden geschorst, en dat haar een herkansing in een voortgezette zitting zou worden geboden.”

Jan Vranken schreef in zijn opinie over deze promotie dat Vervaeke een geheime schriftelijke stemming heeft georganiseerd. Dat zou eigenlijk niet kunnen. Hoe beoordeelt u dat?

“Vervaeke is blijkbaar geconfronteerd met een commissie die, misschien zelfs los van de stemming, heeft laten weten: dit gaan we niet meemaken. Het reglement voorzag niet in de ontstane situatie. We gaan nu dus kijken wat je op zo’n moment wel of niet kan doen.

“De juristen die ik op dat moment heb geconsulteerd oordeelden dat dit niet contra legem was. Dat wil niet zeggen dat het allemaal goed geregeld is. Er is een dispuut over ontstaan en dat moeten we oplossen. Er moet helderheid komen over de rechtsbescherming van de kandidaat in zo’n geval. Dit soort onduidelijkheid moet je niet willen.”

Wim van de Donk. Beeld: Maurice van den Bosch

Wat is uw persoonlijke indruk van het verloop van de verdediging?

“Ik ben terughoudend in wat ik daarover zeg. Inhoudelijk kan ik het niet goed beoordelen, omdat het niet mijn vakgebied is.

“Laat ik dit erover zeggen: hadden we eerder weet gehad van enkele persoonlijke omstandigheden, dan hadden we de maatregelen die nu genomen zijn voor de tweede kans, misschien eerder genomen. De geschiedenis zal nooit helemaal duidelijk maken waarom dat niet is gebeurd.

“Ik heb de volgende dag met haar gebeld en gezegd: we gaan een tweede kans organiseren. Ik realiseer me maar al te goed dat zij daar weinig keus in had, en een groot belang had om dat te doen. Maar alles afwegende was dit de beste optie die voorhanden was.”

Welke maatregelen zijn er genomen rondom de tweede verdediging op 14 januari?

“We hebben Nathalie een coach aangeboden. Je kunt je voorstellen dat je echt even uit het veld geslagen bent. Dat heeft ze met hem overwonnen en daardoor was ze volledig klaar voor poging twee. Ik heb Willem van Genugten bereid gevonden om de tweede plechtigheid voor te zitten, om daar iets van onafhankelijkheid in te brengen. Die bijeenkomst is bovendien in de portrettenzaal gehouden en niet in de aula.

“Verder was de verdediging in het Nederlands en de kandidaat mocht blijven zitten. De vragen door de promotiecommissie werden in deelvragen gesteld. Ze heeft de vragen tijdens de zitting netjes op papier gekregen, terwijl die werden uitgesproken. Dus niet vooraf, zoals iemand twitterde.

“In die tweede openbare verdediging heeft Nathalie de gelegenheid gehad om zich te revancheren. Iedereen heeft nu gezien dat ze het kan. Dezelfde commissie heeft op grond daarvan gezegd: dit is aan de maat. Het doctoraat is vervolgens alsnog verleend.”

Het niet uitreiken van de bul heeft onder promovendi voor veel onrust gezorgd. Moeten zij er rekening mee houden dat dit hen ook kan overkomen?

“Die onrust begrijp ik heel goed. Die hebben we overigens meteen weggenomen, voor de kerst nog. Ik heb alle decanen gevraagd: licht supervisors in van degenen die nu op de rol staan. Maak duidelijk dat hier geen nieuwe generieke werkelijkheid is ontstaan, maar dat het om een hele bijzondere casus ging. Promovendi hoeven vanaf nu niet met extra zorgen die aula te betreden.

“Nadat ik hoorde wat er was gebeurd, wilde ik er eerst voor zorgen dat die situatie voor Nathalie werd opgelost. De tweede stap is lessen leren. Zorgen dat we niet nog eens zoiets meemaken. Je kunt nooit alles voorkomen met regels, maar de onrust en de onduidelijkheid die zijn ontstaan, die moeten we wegnemen. Daarin hebben wij een huiswerkopdracht.”

De universiteit wil voorkomen dat dit nog een keer gebeurt. Wat zijn de vervolgstappen?

“Willem van Genugten heeft na de gebeurtenissen op 5 november met alle leden van de commissie gesprekken gevoerd, om in kaart te brengen wat er zich heeft afgespeeld. Dat is een vertrouwelijk beraad geweest, waar ik niet bij was. Ik heb hem vervolgens gevraagd om samen met een aantal juristen een memo voor te bereiden met de geleerde lessen. Die willen we binnenkort met het College voor Promoties bespreken.

“Ondertussen heb ik alle smaken van het juridische palet gekregen. Van waarom het niet kan tot waarom het wel kan (de bul niet uitreiken na de verdediging, red.). Die gaan we nu rustig op een rij zetten. Het is juridisch een interessante discussie en die moeten we goed voeren. Daarna gaan we het promotiereglement aanpassen.

Beeld: Jack Tummers

“Aan ons eigen promovendinetwerk TIPP, aan de Young Academy en het landelijk promovendinetwerk heb ik toegezegd dat wij dat memo met hen bespreken. En dat we de conclusies pas trekken, nadat we ze eerst hebben gedeeld.

“De uiteindelijke uitkomsten leg ik ook voor aan mijn collega-rectoren. Die heb ik overigens nog diezelfde avond ingelicht. Er waren er een paar die zeiden: dit kan bij ons ook zomaar gebeuren. Dus ook voor hen zijn de resultaten zeer relevant.”

Wanneer kunnen we die memo verwachten?

“Zo snel mogelijk. Het eerste concept is in maart klaar. Het moet grondig gebeuren, dus we gaan niet over één nacht ijs. Er is nogal wat geschreven en gezegd. We hebben bijvoorbeeld met Jan Vranken gesproken en ook zijn argumenten verwerken we. De directeuren van de graduate schools nemen we hier ook in mee. Pas daarna nemen we een besluit.

“We moeten goed naar de wet kijken, naar de praktijk en naar de gerechtvaardigde verwachtingen. Want waarom is dit zo shocking geweest? Kan dit niet, mag dit niet? Sommigen leveren daar juridische argumenten voor aan en andere vooral culturele. We nemen het allemaal mee. Het College voor Promoties gaat uiteindelijk de conclusies trekken.

“Er zijn een aantal lessen die we echt moeten leren, willen we dit niet opnieuw meemaken. We moeten kijken welke ruimte de wet biedt om het reglement aan te passen. Het zijn overigens reglementen die in 2019 nog zijn vernieuwd. Dus je kunt ook niet zeggen dat het ergens een vergeten artikeltje uit 1875 was.”  

Welke concrete aanpassingen overweegt u?

“Er moet precies duidelijk worden onder welke gronden een doctoraat geweigerd kan worden. Ook de rechtspositie van promovendi moet verder worden verduidelijkt.

“Je zou een regel kunnen toevoegen bij de toelating tot het examen: zijn er bijzondere omstandigheden die het nodig maken dat de kandidaat een extra training krijgt? Misschien moet je standaard de vraag stellen: is er voldoende voorzorg op het moment dat iemand die promotie gaat doen? Heeft iemand wel eens eerder over zijn werk gesproken, is er een proefpromotie geweest? Je moet niet op incidenten regels maken, maar er zijn best een aantal goede vragen te stellen.”

Is er contact met Nathalie Swinkels?

“Met Nathalie heb ik goed contact, binnenkort komt ze op de koffie. Door corona hebben we elkaar nog niet echt kunnen ontmoeten. Ik heb grote bewondering voor Nathalie gekregen. Wat haar is overkomen is vreselijk en hoe zij zich opstelt, dat vind ik fenomenaal. Ze is echt een krachtige vrouw.

“Toen wij elkaar spraken zei ze: ‘Wim, ik wil maar één ding: dat jullie er alles aan doen zodat dit niet weer gebeurt.’ Die opdracht neem ik serieus. De onduidelijkheid in het promotiereglement proberen we nu zo goed mogelijk weg te nemen. Dan is wat er gebeurd is misschien toch nog ergens goed voor geweest.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.