Waar komt de massale solidariteit met Oekraïne vandaan en wanneer eindigt deze?

Waar komt de massale solidariteit met Oekraïne vandaan en wanneer eindigt deze?

Nederland schaart zich massaal achter Oekraïne. De teller van de nationale hulpactie ‘Samen in actie voor Oekraïne’ van Giro 555 staat op 137,4 miljoen euro. Daarnaast zijn er ruim 25.000 aanmeldingen van gastgezinnen die vluchtelingen uit Oekraïne een dak boven het hoofd willen bieden. Waar komt deze massale solidariteit vandaan, en wanneer eindigt deze? Tim Reeskens, universitair hoofddocent bij het departement sociologie, legt uit: “Voor de gemiddelde Nederlander vindt de oorlog zowel feitelijk als gevoelsmatig dicht bij huis plaats”.

Hulppakketten voor Oekraïne. Beeld: Jack Tummers

Amper een maand geleden domineerde de corona-crisis het nieuws en onze dagelijkse gang van zaken. Maar het lijkt wel alsof de ene crisis is ingeruild voor de andere. Zelftesten, mondkapjes, en anderhalve meter afstand houden, hebben namelijk plaatsgemaakt voor een collectieve zorg voor vluchtelingen uit Oekraïne. Initiatieven om het Oekraïense volk een hart onder de riem te steken, rijzen dan ook de pan uit. Een opvallende ontwikkeling, zeker gezien Nederland een massale vluchtelingenstroom te wachten staat.

In het verleden zorgden vluchtelingenvraagstukken niet eerder voor zo’n grote verbintenis van de Nederlandse bevolking. Nationale hulpacties brachten voorheen veel minder geld op. Zo kon de Giro 555 actie ‘help slachtoffers Syrië’ rekenen op een opbrengst van slechts vijf miljoen euro. Daarnaast lijkt de Nederlander minder begaan met het lot van de vluchteling uit het Midden-Oosten. Hoewel opvangcentra overvol met Syrische vluchtelingen zitten, stellen de meeste Nederlanders hun vrije zolderkamer niet ter beschikking aan een van hen. Ook gebruikelijke protesten tegen de komst van nieuwe ‘vreemdelingen’ bleven de afgelopen weken uit.

Plek op de wereldkaart

Een eerste verklaring voor de solidariteit met de Oekraïners is de ligging van het land op de wereldkaart. Het grenst aan vier EU-lidstaten en is qua afstand net zo ver weg als Spanje. “De kans dat Nederlanders op vakantie zijn geweest in Oekraïne of Rusland is groter dan dat zij op vakantie zijn geweest in Syrië. Hierdoor vindt deze oorlog voor de gemiddelde Nederlander zowel feitelijk als gevoelsmatig dichtbij huis plaats,” stelt Tim Reeskens, universitair hoofddocent bij het departement Sociologie. Dit maakt dat de oorlog voor de Nederlandse bevolking geen ver-van-mijn-bed-show is.

Tim Reeskens

Daarnaast begrijpt de gemiddelde Nederlander de oorlog in Oekraïne beter dan de terugkerende conflicten in het Midden-Oosten. Een democratie – die vergelijkbaar is met de onze – wordt bedreigd door een Russische dictatuur. Het is duidelijk wie aan de goede en slechte kant van dit conflict staan. Een heldere beschouwing, die resulteert in solidariteit. “We kunnen ons net iets meer voorstellen bij de omvang van het Russische militaire apparaat dan een straatguerrilla in Syrië,” zegt Reeskens. “Daarnaast wordt de slechterik in deze oorlog gepersonaliseerd door Poetin. Dat maakt het voor ons overzichtelijk en bevattelijk.”

Herkenning

Veel Nederlanders identificeren zich met de Oekraïense bevolking. Dat komt door de dagelijkse confrontatie met onvoorstelbare oorlogstaferelen in nieuwsartikelen en het journaal. Vaak gaat er een toon van herkenning schuil onder die beelden. Zo werd een video van een Oekraïens meisje dat in een schuilkelder een Disney-liedje zingt voor mede-onderduikers massaal gedeeld op sociale media; een liedje dat ook door Nederlandse kinderen wordt gezongen. Dit spreekt tot de verbeelding omdat de mensen die voor bommen en raketinslagen moeten schuilen, op ons lijken.

Volgens Reeskens speelt daarnaast religie een belangrijke rol in deze herkenning. “De Oekraïners zijn christelijk en wij kunnen ons iets bij voorstellen bij het christendom” vertelt hij. “Hoe dichter de culturele nabijheid, hoe groter de solidariteit. We voelen ons nu eenmaal verbonden met mensen die culturele gelijkenissen vertonen. Bij moslims is dit anders omdat er gemakkelijk een associatie met radicalisering wordt gelegd. Stereotyperingen zoals deze zorgen er dus voor dat we minder geneigd zijn ons solidair te voelen met mensen waarvan we de cultuur niet herkennen”.

Daarbij wijst Reeskens op het feit dat de vluchtelingen uit Oekraïne voornamelijk vrouwen en kinderen zijn: “In de beeldvorming speelt dat nu eenmaal mee. De bootvluchtelingen uit Afrika zijn voornamelijk jonge mannen. Je moet jong en fit zijn om zo’n reis te kunnen maken. Nadat ze de oversteek hebben gemaakt, hopen zij erop om hun familie over te laten komen. In Oekraïne mogen de mannen de grens niet passeren. Het feit dat Oekraïense vrouwen en kinderen in West-Europa zelfstandig onderdak zoeken, wekt meer sympathie op”.

Tot slot speelt volgens Reeskens de intensiteit waarmee de Nederlander met de oorlog in Oekraïne om de oren wordt geslagen, een grote rol: “Elke avond worden we minstens een half uur met de beelden van deze nieuwe oorlog geconfronteerd. De oorlog in het Midden-Oosten is daarentegen een conflict van de lange adem. Die beelden zijn niet nieuw voor ons”.

Einde solidariteit?

De solidariteit mag op dit moment dan hoog zijn, Reeskens vraagt zich af hoe lang deze nog zal standhouden: “Nu zijn we enorm doordrongen van de oorlog en de beelden. Ik denk dat wanneer de gasprijzen langdurig hoog blijven, de benzineprijzen blijvend door het plafond schieten en ook een brood in prijs verdubbelt, er reuring zal ontstaan. Het hangt er natuurlijk vanaf hoe deze oorlog zich ontwikkelt. Maar als het dagelijks leven systematisch duur blijft, denk ik dat een gedeelte van de bevolking zich zal afvragen in hoeverre dit ‘ons’ conflict is”.

Toch hoopt Reeskens dat de toestroom van Oekraïense vluchtelingen op de lange termijn niet als een negatieve uitdaging gezien wordt. Volgens hem biedt dit namelijk ook kansen om de huidige problemen in de maatschappij op te lossen: “Men spreekt snel in negatieve termen wanneer het over vluchtelingen gaat, maar migratie kan ook positief uitpakken. Omdat Oekraïners mee gaan draaien in de maatschappij worden er nieuwe banen gecreëerd. De bakker moet extra broden bakken, sportscholen krijgen meer leden en ook het onderwijs heeft meer docenten nodig. Dit heeft allemaal een positieve uitwerkingen op de economie. Bovendien is er veel werkgelegenheid in Nederland en kunnen de vluchtelingen het tekort aan personeel opvullen”.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.