Google Maps, maar dan vier eeuwen oud

In de rubriek Sprekend Verleden wordt een duik genomen in de rijke Erfgoedcollecties van Tilburg University. Deze keer neemt Marian Papavoine, collectiespecialist theologie en geesteswetenschappen, je mee langs een aantal bijzondere boeken en historische kaarten.

In de meivakantie werd weer veel gewandeld. Dankzij de GPS-functie op de smartphones kan iedereen meteen weten waar men zich bevindt en een kaart van de omgeving oproepen. Je zou haast vergeten dat er een tijd was dat deze er niet waren. Dat men afhankelijk was van handgemaakte kaarten. Ondenkbaar! Laten we nou net een aantal van die mooie historische kaarten in de collectie van de universiteitsbibliotheek hebben.

Google Maps van 1634

Een historicus die bij de bibliotheek kwam omdat hij onderzoek deed naar het voorkomen van “Geldern” in oude kaarten, stuitte in de catalogus van Tilburg University Library op een handgemaakte verzameling kaarten, gepubliceerd tussen 1634 en 1647. Deze Atlas van vestingwerken en versterkte Nederlandse plaatsen en steden (signatuur TF HS 147) bevat 105 plattegronden van vestingwerken in diverse Nederlandse steden, duidelijk bestemd voor militair gebruik. De kaarten zijn met de hand ingekleurd. Als collectiespecialist TST help ik bezoekers bij het gebruik van de erfgoedcollecties van de Theologische Faculteit. Zo ook deze gebruiker die graag meer wilde weten over de atlas. Hij wordt genoemd in het jaarboek 1986-1987 van de Stichting Menno van Coehoorn, zo zag ik bij verder onderzoek, informatie waar de onderzoeker erg blij mee was. Een mooie bron voor deze historicus en een prachtig voorbeeld van de rijkdom van de collectie.

De theologische erfgoedcollecties

In 2005 is de bibliotheek van de voormalige Theologische Faculteit Tilburg opgegaan in de huidige universiteitsbibliotheek (LIS). Zo werd in één klap de erfgoedcollectie van Tilburg University Library uitgebreid met een paar duizend handschriften, incunabelen (wiegendrukken), andere oude drukken en een aantal religieuze erfgoedcollecties. Twee daarvan: de Kapucijnencollectie en de Haarencollectie verdienen speciale aandacht.

Kapucijnencollectie

De collectie oude en kostbare werken van de Orde der Minderbroeders-Kapucijnen is in 1935/1936 uit alle kapucijnenkloosters in Nederland samengebracht in het provincialaat te ‘s-Hertogenbosch.

Deze ‘collectie’ is geen met overleg aangeschafte en samengestelde verzameling boeken. Het is eerder een verzameling van boeken die steeds min of meer toevalligerwijze in een van de kapucijnenkloosters terecht zijn gekomen. In 1975 en 1998, in twee fasen, droegen de Minderbroeders-Kapucijnen hun boekenbezit over aan de toenmalige Theologische Faculteit Tilburg (TFT).

Haarencollectie

De Haarencollectie omvat historisch belangrijke banden van het grootseminarie van het bisdom ’s-Hertogenbosch. Van 1839 tot 1967 was deze gevestigd in Haaren (N-Br). In 1972 werd deze collectie (ongeveer 100.000 banden groot) aangekocht door de TFT.

Deze rijke erfenis werd in 2006 in relatieve stilte aanvaard. De bibliothecaris TFT, die als conservator voor deze bijzondere collecties fungeerde, ging kort daarna met pensioen. De UB Tilburg had geen eigen conservator. Het beheer kwam in de deskundige handen van de Brabant-Collectie. Als collectiespecialist voor theologie beantwoord ik inhoudelijke vragen over deze collecties. Behalve het gebruik van specifieke werken in tentoonstellingen komen er regelmatig vragen binnen van onderzoekers. Via onze wereldwijd beschikbare catalogus vindt men parels in de collectie die laten zien hoe omvangrijk onze collectie is. Zo ook het verzoek vanuit New Jersey in 2021.

Geklieder in de marges?

Een kunsthistorica aan de Drew University in New Jersey, USA nam vorig jaar contact met ons op. Zij verzamelt foto’s en scans van een afbeelding uit een enkel boek; de Latijnse editie uit 1493 van het Liber Chronicarum (Book of Chronicles), Die Schedelsche Weltchronik (Schedel’s World History), Nuremberg Chronicle (signatuur: TF INC 12). In dit boek wordt namelijk Pausin Joanna afgebeeld en in haar project The Defacement of Pope Joan: A Digital Census, verzamelt deze wetenschapper de afbeeldingen om na te gaan of deze bewerkt of geannoteerd zijn.

Het doel van het project is om een online database te maken van dit beeldmateriaal waarin men onderzoek kan doen naar de geschiedenis van de defacement van dit apocriefe verhaal. Zoals te zien in bijgaande afbeelding was ons exemplaar nog zoals hij waarschijnlijk bij de drukker vandaan is gekomen, zonder annotaties of bewerkingen, en zijn we nu onderdeel van deze unieke database.

En dan hebben we nog niet genoemd de Augustijnencollectie, de historische kinderboekencollectie Buijnsters-Smets die gedigitaliseerd wordt, de collectie Godfried Bomans over Dickens. Die bewaren we voor een volgende keer.

In de rubriek Sprekend verleden verschijnen berichten over Academisch Erfgoed, over de Erfgoedcollecties van de universiteitsbibliotheek (LIS), en van de Brabant-Collectie, eigendom van de provincie Noord-Brabant en sinds jaar en dag ingehuisd bij de UB Tilburg.

Meer weten over de verschillende collecties die Tilburg University rijk is? Kijk hier.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.