Zuidelijke Educatieve Alliantie: ‘Wij leiden mensen op die een volstrekte zeldzaamheid worden’

Zuidelijke Educatieve Alliantie: ‘Wij leiden mensen op die een volstrekte zeldzaamheid worden’

Door het oplopende lerarentekort is het voor scholen steeds moeilijker om leerkrachten te vinden. Dit probleem speelt niet langer alleen in de Randstad, maar in heel Nederland. Reden voor de zuidelijke universiteiten en hogescholen om samen op zoek te gaan naar regionale oplossingen. Univers sprak erover met universitair hoofddocent en vice-decaan onderwijs (TSHD), Sander Bax.

Beeld: ANP/Hollandse Hoogte – Patricia Rehe

Om het tekort aan leraren tegen te gaan werken de zuidelijke universiteiten en hogescholen, waaronder TU Eindhoven, Fontys, Avans en Tilburg University, sinds kort intensief samen in de Zuidelijke Educatieve Alliantie (ZEA). Deze regionale samenwerking is onderdeel van het Bestuursakkoord Flexibilisering dat het ministerie van OCW met de Universiteiten van Nederland en de Vereniging Hogescholen heeft afgesloten. Sander Bax, literatuurwetenschapper, vakdidacticus Nederlands en vice-decaan onderwijs bij TSHD, vertegenwoordigt Tilburg University in deze alliantie namens het Tilburg Center of the Learning Sciences.

Wat houdt het lerarentekort concreet in?

Er studeren steeds minder studenten af aan de lerarenopleidingen, terwijl de behoefte aan leraren toeneemt. We hebben al zeker tien jaar te maken met een grote vergrijzingsgolf. Een aanzienlijke groep docenten die in de jaren zeventig en tachtig het onderwijs in kwam gaat nu met pensioen. Wat je verder ziet is dat beginnende docenten weer snel afhaken. Dit komt onder andere door de moeizame arbeidsvoorwaarden en de hoge werkdruk.

Het basisonderwijs heeft dat lang kunnen oplossen met een flexpool van invallers, maar die is nu vaak opgedroogd. Heel concreet betekent dit dat er scholen zijn die klassen naar huis sturen, omdat er geen docent te vinden is.

Op middelbare scholen is het zover nog niet, maar daar zie je wel veel onbevoegden voor de klas staan. Er komt een punt dat we voor bepaalde vakken zoals Frans en Duits gewoon geen docenten meer hebben. De aanmeldingen voor die opleidingen zijn echt minimaal. Dat gaat enorme consequenties hebben voor ons onderwijs de komende jaren.

In hoeverre speelt het lerarentekort in Zuid-Nederland?

In de zuidelijke regio heb je een spanning tussen stedelijk gebied dat zich ontwikkelt, rondom Tilburg, Eindhoven en de krimpregio’s. Bij ons manifesteerde het tekort zich lange tijd wat langzamer dan in de Randstedelijke gebieden, maar we zien nu duidelijk dat het voor bepaalde vakgebieden enorm aan het knellen is.

In mijn vakgebied, Nederlands, zijn heel veel vacatures en heel weinig kandidaten. Onze studenten krijgen een halfjaar voor ze hun diploma halen al zeker drie of vier aanbiedingen voor een baan. Wij zijn echt mensen aan het opleiden die een volstrekte zeldzaamheid worden. Nederlands is een kernvak, als het daar al moeilijk is om docenten voor te vinden, dan heb je als regio een groot probleem.

Is de aanpak van het lerarentekort een belangrijk thema voor Tilburg University?

In het strategisch plan van het College van Bestuur staat dat het opleiden van goede leraren voor de regio een kerntaak is van de universiteit. Wij vinden het heel belangrijk dat er universitair geschoolde leraren zijn. Die brengen iets van de academische kennis en inzichten de school in. Een groot deel van de generatie leerkrachten uit de jaren zeventig en tachtig is academisch opgeleid, maar de studentenaantallen van universitaire lerarenopleidingen lopen al een jaar of tien flink terug.

‘Tegenwoordig komen de meeste leraren van hogeschoolopleidingen’

De verhouding tussen docenten die opgeleid zijn op de universiteit of op de hogeschool verschoof in de afgelopen decennia van ongeveer 40/60 procent naar 10/90 procent. Tegenwoordig komen de meeste leraren dus van hogeschoolopleidingen.

De laatste paar jaar zien we dat de instroom op hogescholen ook daalt, dus nu daalt het over de hele linie. Dat betekent dat we met zijn allen moeten nadenken hoe we die aantallen weer omhoog krijgen. Dat vinden we als universiteit van groot belang, maar wij kunnen geen studenten toveren. De komende jaren moeten we daarom goede plannen maken om die instroom te verhogen zonder aan kwaliteit te verliezen.

Welke lerarenopleidingen biedt Tilburg University aan?

Studenten kunnen kiezen voor de vakken: Nederlands, filosofie, maatschappijleer en maatschappijwetenschappen, economie en bedrijfseconomie en godsdienst en levensbeschouwing. Zowel TISEM, TSB, TST als TSHD zijn erbij betrokken.

De universitaire lerarenopleiding Tilburg bestaat nu ongeveer tien jaar en is daarmee de allerjongste van Nederland. Wij zijn hiermee begonnen toen duidelijk werd dat de uitstroom van academisch geschoolde leerkrachten aan het dalen was.

Op welke wijze wil de Zuidelijke Educatieve Alliantie het lerarentekort in zuidelijk Nederland tegengaan? Wat zijn jullie plannen?

We gaan inzetten op een aantal dingen. Voor iemand die leraar wil worden is het niet altijd duidelijk waar je het beste terecht kunt. Dan bellen ze meestal niet Tilburg University, maar Fontys, maar misschien is die specifieke persoon wel geschikter voor een traject dat wij aanbieden. Ook daarin gaan we met elkaar samenwerken, in de vorm van een gezamenlijk loket. Wil je leraar worden? Dan staan wij met open armen klaar om samen te onderzoeken wat voor traject bij jou past en bij welke instelling.

We willen niet alleen nieuwe docenten opleiden, maar ook allerlei dingen doen voor zittende docenten. Uitval is een groot probleem in het onderwijs, dus je wilt dat de mensen die er werken zich kunnen ontwikkelen en enthousiast blijven om dat vak uit te oefenen. We gaan inventariseren welke vormen van professionalisering er al zijn en willen nieuwe mogelijkheden creëren. Wij zijn daar al mee begonnen in ons Tilburg Center of the learning sciences. Daar bieden we allerlei professionaliseringsactiviteiten aan, we begeleiden docenten en we doen er (gezamenlijk) onderwijsonderzoek.

‘De overheid zou alle lerarenopleidingen gratis moeten maken’

Daarnaast gaan we een aantal zaken onderling beter afstemmen. Op een school als het Odulphus, hier in Tilburg, kan een stagiair van ons rondlopen bij Nederlands, een biologie-stagiair van Fontys, een Aardrijkskunde- stagiair van de Radboud en voor gym een student van Avans. Als wij aan de voorkant onze deadlines en onze beoordelingsformulieren wat beter afstemmen, hebben scholen daar minder werk aan en kunnen studenten beter doorstromen.

Hoe willen jullie studenten enthousiasmeren om voor de klas te gaan?

Dat is denk ik de moeilijkste opdracht. Want hoe ga je jongeren van zeventien/achttien jaar overhalen om het onderwijs in te gaan, terwijl je zoveel andere prachtige dingen kunt doen? We hebben een pallet aan prachtige interdisciplinaire studies die voor een leerling misschien spannender zijn dan een lerarenopleiding.

Sander Bax. Beeld: Reinier Zoutendijk

Dus hoe krijg je studenten geïnteresseerd om dat stukje onderwijs erbij te doen? Dat is iets waar wij in Tilburg erg mee bezig zijn. We willen het voor studenten van zoveel mogelijk opleidingen interessant maken om leraar te worden. Wij bieden als lerarenopleiding Nederlands bijvoorbeeld geen klassieke opleiding Nederlands aan, maar een traject voor communicatiestudenten en een traject voor cultuurstudenten. Die kunnen zich via een speciaal traject met relevante vakken ontwikkelen tot leraar Nederlands. Zo’n breed opgeleide leraar Nederlands, die naast de klassieke vakken ook van alles heeft geleerd over mediacultuur, communicatie en cognitie, digitalisering en globalisering, is ook voor het beroepsveld heel interessant.

Ook moet het denk ik makkelijker worden om later in je carrière die overstap naar de klas te maken. Dat zijn nu vaak hele ingewikkelde of dure trajecten, waardoor mensen alsnog afhaken. Ik vind eigenlijk dat de overheid alle lerarenopleidingen gratis moet maken. Als we dit probleem echt belangrijk vinden, dan kun je daar gewoon in investeren.

Studenten kunnen in deze krappe arbeidsmarkt overal werk vinden, is dat ook nog een belemmerende factor?

Dat denk ik wel, wij begonnen onze opleiding hier in Tilburg in de nasleep van de economische crisis van 2008. De eerste tijd hadden wij hele mooie studentenaantallen. Dat had echt met die crisis te maken. Ik heb daarom wel eens cynisch gezegd: wat we eigenlijk nodig hebben is een keiharde financiële crisis. Of we dat voor de rest van ons leven prettig vinden is natuurlijk een tweede, maar voor het lerarentekort zou het misschien heel goed zijn.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.