Identiteit en grenzen: Sinan Çankaya en Paul Scheffer boeien publiek tijdens de E. du Perronprijsuitreiking

Identiteit en grenzen: Sinan Çankaya en Paul Scheffer boeien publiek tijdens de E. du Perronprijsuitreiking

De aula van het Cobbenhagengebouw stond tijdens Night University geheel in het teken van de E. du Perronprijsuitreiking en -lezing. De zoektocht naar een identiteit, het wel of niet stellen van grenzen en het belang van een goed verhaal vormden de rode draad van de avond. Emeritus-hoogleraar Europese studies, Paul Scheffer, sprak over oude en nieuwe oorlogen en de waarden van Europa. Winnaar van de E. du Perronprijs is Sinan Çankaya. Hij mocht het prijzengeld – 10.000 euro – ophalen voor zijn boek Mijn ontelbare identiteiten.

Prijswinnaar Sinan Çankaya. Foto: Maurice van den Bosch

Hoe kun je de waarden van Europa nu écht begrijpen? Niet wanneer het je ontbreekt aan voorstellingsvermogen, stelt Paul Scheffer in zijn E. du Perronlezing. Volgens de Emeritus-hoogleraar ervaart elke Europeaan het Europees continent op een andere manier. De eigen geschiedenis en trauma’s liggen hieraan ten grondslag en deze zorgen dan ook voor een ander begrip van Europese waarden.

Neem bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog: een van de dieptepunten uit de Europese geschiedenis. De Tweede Wereldoorlog heeft in heel Europa (en daar buiten) diepe wonden achter gelaten. Maar het is belangrijk om te beseffen dat niet ieder land dezelfde wonden heeft, stelt Scheffer. Voor Polen waren het bijvoorbeeld niet de Duitsers maar de Russen die het land als eerste binnenvielen. Het land werd opgedeeld in twee delen, waar enerzijds de Russen en anderzijds de Duitsers de scepter zwaaiden. De manier waarop Polen zich tot dit specifieke punt in de geschiedenis verhoudt, verschilt dus enorm van een land als Nederland.

Dat geldt ook voor de betekenis van een landsgrens, legt Scheffer uit. De Nederlandse landsgrenzen zijn de afgelopen eeuw veelal betekenisvol geweest. Voor Polen is dat minder vanzelfsprekend aangezien dit land de grenzen vaak heeft moeten verschuiven. Met deze wetenschap in het achterhoofd, is het volgens Scheffer dan ook verkeerd om te stellen dat de Nederlandse omgangsvormen de maatstaf zijn voor andere Europese landen.

Scheffer benadrukt het belang om buiten de eigen verbeelding te denken en doet een beroep op empathie: leer je te verplaatsen in een andere tijd, plaats en cultuur. Dat is nodig om de collectieve Europese aandacht vast te houden bij een gebeurtenis die voor één Europees land zeer veel impact heeft: “Het is logisch dat Zelensky Europa nu al wanhopig oproept om Oekraïne niet te vergeten. Door het verhaal van Oekraïne te blijven vertellen, vecht hij tegen de vergetelheid”.

Paul Scheffer tijdens de E. du Perronlezing

E. du Perronprijs

Iemand die ook een belangrijk verhaal vertelt, is de winnaar van de E. du Perronprijs: Sinan Çankaya. De jury roemde zijn debuutroman Mijn ontelbare identiteiten om het vermogen de lezer uit te nodigen tot zelfreflectie. Çankaya vertelt het verhaal van een migrant die nooit is gemigreerd. Als zoon van Turkse arbeidsmigranten, maar zelf geboren in Nijmegen, wordt hij zijn leven lang al aangesproken als ‘de Turk’. Citerend uit zijn eigen werk, schetst Çankaya in zijn overwinningstoespraak een pijnlijke maar herkenbare dialoog:

“‘Waar kom je vandaan?’ ‘Uit Nijmegen.’ ‘Nee even serieus!’ ‘Uit Nijmegen, serieus.’ ‘Nee, maar je weet toch wat ik bedoel?’ ‘Nee.’ ‘Je ziet er niet uit alsof je uit de Noord-Hollandse klei getrokken bent, zeg maar.’ Ik kan het niet verhullen, met mijn zwarte haren, bruine ogen en licht getinte huid, ben ik een afwijking van de gewone Nederlander. Dit soort ontelbare confrontaties sloegen vele barstjes en soms grote barsten in mijn zelfbeeld.”

Wanneer je afwijkt van het ‘normaal’, word je altijd gedefinieerd door mensen om je heen. Zij plakken hun perceptie van een passende identiteit op jouw voorhoofd. Iets waar Çankaya – hoofdpersoon in eigen boek – enorm mee worstelt. Daarnaast deelt hij de pijn van een ‘ander soort migratie’, namelijk de pijn van sociale stijging. Anders dan zijn ouders voltooide Çankaya een universitaire opleiding en wist later zelfs te promoveren: “Er is een vervreemding en melancholie die je ervaart naar de mensen uit je oude wijk en familieleden, omdat je elkaar niet meer écht begrijpt”, vertelt hij.

De vraag wie hij is, waartoe hij behoort en waartoe hij mag behoren, vormen een mijnenveld voor hemzelf én voor de lezer. Want zoals wethouder van onderwijs Marcelle Hendrickx van de Gemeente Tilburg treffend verwoorde: “De jury heeft mijn ontelbare identiteiten gelezen met buikpijn en enorme bewondering. Met schaamte en met geluk. Het boek blijft je heel lang achtervolgen.”

Beroep op empathie

Het belang om je in de ander te verplaatsen, bleek het grondthema van de avond. Men kan en mag de identiteit en de waarden van de ander niet bepalen. Met de boodschap om buiten je eigen verbeelding te durven denken, verliet het publiek de zaal. De getinte man is gewoon een Nederlander, maar bovenal zichzelf. En de kracht van Europa ligt niet besloten in de waarden van alleen Nederland. De woorden van spoken word-artiest Danielle Zawadi klonken nog lang na: “Hier spreken we een taal die van iedere zin een belofte wil maken. Eerst elkaars handen schudden, dan in elkaars armen omhelzen. Zo komen de beloftes wat dichter bij het hart. Het orgaan dat regeert.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.