Jan Fransoo: ‘Zo snel impact maken was eigenlijk surrealistisch’

Jan Fransoo: ‘Zo snel impact maken was eigenlijk surrealistisch’

Hij is nog geen twee jaar in dienst van Tilburg University, maar heeft de universiteit al meerdere malen op de kaart gezet. Evenals zijn vakgebied, de logistiek. Jan Fransoo, hoogleraar operationeel en logistiek management, blikt met Univers terug op een enerverende periode als onafhankelijk adviseur van de coronavaccinatiecampagne bij het RIVM. Ook vertelt hij over de toekomstige logistieke uitdagingen en hoe het is om als eerste niet-Amerikaan de prestigieuze Salzberg Medallion voor supply chain management te winnen.

Beeld Ton Toemen

Na maanden van lockdowns en een stijgend aantal coronadoden is er eind 2020 eindelijk positief nieuws: de langverwachte vaccins komen eraan. In een interview over de logistieke verspreiding van die vaccins toont Jan Fransoo, op dat moment net gestart als hoogleraar operationeel en logistiek management bij Tilburg University, zich verbaasd over de trage en onduidelijke aanpak van de prikcampagne in Nederland. Over een maand arriveren de eerste vrachtwagens met het vaccin, maar wie gaat die vervolgens wegprikken en waar? Niemand die het zeker weet. Het RIVM meldt ondertussen dat het inenten wel een jaar kan duren.

Dat kan veel sneller, betoogt Fransoo in het Kennislink-artikel. Zeker wanneer je inzet op een centrale aanpak met grote priklocaties in plaats van inenten via de huisartsen. “Het RIVM heeft uitstekende kennis over medische zaken, maar wat weten ze van de logistiek?”, vraagt hij zich af.

‘Het RIVM heeft uitstekende kennis over medische zaken, maar wat weten ze van logistiek?’

Voor Fransoo zelf is het precies andersom: weinig zorgkennis, wel een enorme logistieke expertise. Via een email biedt hij zijn hulp aan bij het ministerie van Volksgezondheid (VWS). Een antwoord blijft uit. Ondertussen nodigen verschillende landelijke media hem uit om zijn visie te delen en krijgt zijn zienswijze bijval. De boodschap komt over, het ministerie stapt af van het idee om de huisartsen het grootste deel van het werk te laten doen. De campagne komt in handen van de GGD-instellingen die via grootschalige locaties gaan inenten.

Zomerserie

Dit is de eerste aflevering in een serie zomerinterviews. Vlak voor de zomervakantie vertellen wetenschappers en studenten waarom zij een bijzondere tijd achter de rug hebben.

Goed nieuws, toch blijft Fransoo ongerust of ze daadwerkelijk in staat zijn om die logistieke monsterklus goed uit te voeren. Hij besluit een oproep te plaatsen op Linkedin. Zijn er meer logistiek-experts die de handen ineen willen slaan om gezamenlijk met een vaccinatieplan B te komen? Die zijn er en vanaf dan gaat het snel.

Begin 2021 werd u officieel benoemd tot hoofdadviseur van de RIVM-vaccinatiecampagne, hoeveel tijd zat er tussen die LinkedIn-oproep en dat moment?

“Ik denk een week of drie. Ik heb die oproep in de eerste week van januari geplaatst, binnen een week hadden we een team bij elkaar. Vanaf toen kwamen we dagelijks in online sessies bijeen. We konden een vaccinatieplanning maken op basis van publieke informatie die bij de Tweede Kamer lag. Al doende kwamen we erachter dat als we enorm zouden opschalen, we veel eerder klaar konden zijn dan eind 2021, zoals het RIVM verwachtte.”

De hele gang van zaken, inclusief de succesvolle uitkomst, is uitgebreid beschreven in het TiU-magazine-artikel: Hoe het vaccineren kon accelereren. Toen ik het stuk las verbaasde ik me over de willekeurigheid. Stel dat u die oproep niet had geplaats, hoe had de Nederlandse prikcampagne er dan uitgezien? Waren we pas tegen de winter volledig gevaccineerd?

“Dat weet je nooit. Ik kan aangeven welke impact wij hebben gehad op de strategie. Die is, dat is ook zo door VWS gecommuniceerd, echt groot geweest. Achteraf lijkt het onrealistisch dat wat wij ’s avonds bedachten en uitwerkten, een week later gewoon landelijk werd uitgerold. Ik heb best veel impact met mijn onderzoek, maar zo snel? Het was eigenlijk surrealistisch.

“Wat wij hebben bedacht is overigens echt geen rocket science. Het zijn basisprincipes die iedere eerstejaars student logistiek weet.”

Waarom wisten de mensen die de campagne vormgaven dat dan niet?

“Omdat er geen logistieke expertise aanwezig was. Dat is iets dat in de zorg breder speelt, men ziet eigenlijk alles vrijwel uitsluitend als een medisch probleem en denkt: ‘de logistiek doen we er wel even bij’. Terwijl dit juist in eerste instantie een logistiek probleem was, omdat er schaarste was. Je kon medisch helemaal niks. Als je geen vaccins en prikkers hebt, dan kun je wel gaan beslissen wie er voorrang krijgt, maar dat is dan een theoretische vraag.  

‘Ik wilde niet in opdracht werken van het RIVM, maar mijn volledige onafhankelijkheid behouden.’

“De logistiek bleek de bottleneck, dan moet je bewust planmatig keuzes gaan maken. Maar die functies bestonden helemaal niet bij het RIVM. Ze hadden wel een afdeling logistiek, maar die deden de transportplanning en waren niet aangesloten bij het management van het vaccinatieprogramma.”

Hebben we geleerd van deze geschiedenis?

“Afgelopen najaar zijn er een aantal evaluaties geweest. Het RIVM is zich door wat er tijdens de vaccinatiecampagne gebeurde gaan realiseren dat het belangrijk is om logistieke expertise op een veel strategischer niveau in de organisatie in te bouwen.”

Hoe heeft u de periode als onafhankelijk adviseur van de vaccinatiecampagne persoonlijk ervaren?

“Als erg druk. Mijn reguliere werk als hoogleraar liep gewoon door. Dat ik voortdurend in de media-aandacht stond gaf extra spanning. Bovendien wilde ik niet in opdracht werken van het RIVM, vanaf dan ben je gebonden aan de opdrachtgever en mag je niet meer met de media spreken. Ik wilde mijn volledige onafhankelijkheid behouden. Toch geeft ook dat druk. Je weet dat hetgeen waarmee je bezig bent potentieel een enorme maatschappelijk impact heeft, terwijl je uiteindelijk niet zelf aan de knoppen zit. Wij adviseerden, maar uiteindelijk besloot de top van het ministerie wat ze wel en niet overnamen.

“Tegelijkertijd was het een ontzettend mooie periode. We hadden een leuk en hardwerkend team. Iedereen deed dit vrijwillig, dat was een belangrijke conditie. We wilden niet werken met betaalde consultants om zo onze volledige onafhankelijkheid te kunnen garanderen.”

Beeld Ton Toemen

Door de coronapandemie werd uw vakgebied, de logistiek achter de producten die wij dagelijks kopen, ook veel meer zichtbaar.

“Om te begrijpen hoe het kan dat je iets op de ene dag bestelt en de andere dag in huis hebt, moet je terug naar wat sommige mensen de meest impactvolle ontdekking van de twintigste eeuw noemen: de container. Zo’n boxcontainer is een heel eenvoudig ding die je gemakkelijk op een schip, een trein of een vrachtwagen zet. Het heeft gezorgd voor een enorme daling in transportkosten. Eerder werden goederen met de hand overgeladen, een erg tijdrovende klus.

“Door die bijna onbeperkte transportcapaciteit tegen hele lage kosten en omdat allerlei handelsbarrières zijn weggenomen, werd het veel gemakkelijker om allerlei handelsactiviteiten wereldwijd te verdelen. Wat je nu bestelt komt vaak naar je toe vanuit een distributiecentrum in de buurt. Maar daarvoor zit meestal een keten waarbij het product (deels) in China, Vietnam of Kenia is geproduceerd. Het zijn heel ingewikkelde ketens, tot voor kort merkte je daar echter weinig van.”

Totdat de coronacrisis toesloeg. Wat gebeurde er toen?

“Toen in januari 2020 in China de pandemie uitbrak, ging eerst Wuhan en later heel het land in lockdown. Dat betekende dat het land een week of vijf niets exporteerde. Als het zes weken duurt om iets van Shanghai naar Tilburg te produceren, dan is hier in het distributiecentrum precies voldoende voorraad om die zes weken af te dekken. Zodra de voorraad afneemt gaat er een signaaltje naar de fabriek in China om aan te vullen. Ineens kreeg zo’n distributiecentrum weken niets aangeleverd en liep leeg. Die keten was helemaal in balans, maar de exportstop leidde tot een enorme verstoring.

‘Distributiecentra werden leeggetrokken, producten waren niet langer beschikbaar.’ 

“Vervolgens begonnen ook hier de lockdowns en veranderde de vraagkant radicaal. We moesten thuiswerken en iedereen ging beeldschermen, cameraatjes of extra computers kopen. Distributiecentra werden leeggetrokken, producten waren niet langer beschikbaar. Pas op dat moment werd het voor de consument helder hoe ingewikkeld die ketens zijn.”

Zorgt die bewustwording voor aanpassingen in dit systeem, of gaan we op dezelfde manier verder?

“Als gevolg hiervan is er politieke discussie ontstaan of we wel van zo ver moeten sourcen. Er zijn verschillende meningen over wat er nu moet gaan gebeuren. Mijn inschatting is dat er heel weinig zal veranderen. Tenzij er echt een handelsverbod komt. Bijvoorbeeld als China zich helemaal aan de zijde van Rusland schaart en het Westen de handel met dat land stopt. Dan moet er iets gebeuren.

“Tegelijkertijd verliezen we dan met zijn allen aan welvaart. Als je de productie gaat verplaatsen naar andere landen stijgt de consumentenprijs met tientallen procenten en krijg je misschien wel een verdubbeling in productiekosten. Een mogelijk alternatief zie ik in het concept ‘dual-sourcing’. Dan organiseer je een klein deel van de productie, tien a twintig procent, dichterbij huis. In Marokko of Oost-Europa. Een back-up capaciteit. Daarmee is denk ik veel winst te behalen in de betrouwbaarheid van ketens. Ik verwacht dat we daar meer van gaan zien de komende tijd.”

Wat gaat u zelf doen de komende periode?

“Een groot deel van mijn onderzoek gaat over detailhandel in ontwikkelingslanden. De retail in ontwikkelingslanden bestaat voor het leeuwendeel uit hele kleine familiewinkeltjes. Grofweg vijftig miljoen winkeltjes voorzien de armste 4 miljard mensen op deze aardbol van hun dagelijkse boodschappen.

‘Ik voel me zeer vereerd om deze prijs te mogen ontvangen.’

“Door fragmentatie, doordat er beperkt krediet beschikbaar is en doordat er qua opleiding vaak beperkte mogelijkheden zijn, is het voor deze ondernemers lastig om een goede boterham te verdienen. Wel zien we dat de smartphone ondertussen gemeengoed is. Dit schept de mogelijkheid om al die winkeltjes tezamen te verbinden in een groot digitaal winkelplatform, waardoor ze allemaal een klein beetje beter en efficiënter kunnen functioneren. Hopelijk met als gevolg dat er meer geld overblijft om bijvoorbeeld kinderen naar school kunnen sturen.”

Uw onderzoek is niet onopgemerkt gebleven, in oktober krijgt u de Salzberg Medallion voor supply chain management uitgereikt.

“Ik voel zeer vereerd om deze prijs te mogen ontvangen. Het is een mooie erkenning van het werk dat ik, samen met veel anderen, in de afgelopen jaren heb kunnen doen. Wat vooral wordt gewaardeerd, zo begrijp ik uit de reacties, is dat veel van ons onderzoekswerk niet alleen wetenschappelijk goed wordt gepubliceerd, maar ook maatschappelijk en bij bedrijven veel impact creëert.  

“De selectie was echter een enorme verrassing voor mij. De prijs is nooit eerder aan een Europeaan toegekend en de eerdere prijswinnaars waren allen verbonden aan topinstellingen in de VS.”

Wetenschappers kunnen alleen voorgedragen worden door eerdere winnaars en vakgenoten, wat betekent dat voor u?

“Dat maakt het alleen maar mooier.”

Advertentie.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.