De Nieuwjaarsmoord: JADS-studenten werken mee aan politieonderzoek

De Nieuwjaarsmoord: JADS-studenten werken mee aan politieonderzoek

Studenten van de Jheronimus Academy of Data Science (JADS) werken mee aan cold case-zaak ‘De Nieuwjaarsmoord’ en deden een bijzondere ontdekking. Univers sprak erover met Peter de Kock, Professor of Practice in data science aan Tilburg University en initiatiefnemer van burgercollectief Bureau Dupin: “De politie roept nu vaker de hulp van JADS-studenten in.”

Beeld: Femke Koppe

Studeren en meewerken aan een moordonderzoek? Een aantal studenten van de Jheronimus Academy of Data Science (JADS) vullen hun studententijd op deze bijzondere manier in. Zij werken samen met de Politie Eenheid Oost-Brabant aan lopende politieonderzoeken. De aanleiding voor deze samenwerking is het cold-case onderzoek ‘De Nieuwjaarsmoord’. In dit onderzoek analyseerden JADS-studenten telecomdata en deden daarbij een opmerkelijke ontdekking. Daarover later meer, eerst kort het verhaal van Marja Nijholt, het slachtoffer van ‘de Nieuwjaarsmoord’.

Een reconstructie van ‘De Nieuwjaarsmoord’

Op 1 januari 2013 wordt het levenloze lichaam van de Enschedese Marja Nijholt aangetroffen in Oss. In de dagen voor haar dood maakt Nijholt zich grote zorgen om haar veiligheid. Zo schrijft ze aan haar kennissen “vluchteling geworden te zijn” en dat ze “niet meer in Europa kan blijven.”

Een aantal dagen voor de jaarwisseling vertrekt Nijholt naar een hotel in Gronau, een stad vlak over de Duitse grens bij Enschede. Ze verblijft er twee nachten en maakt op de hoteleigenaar een angstige indruk. Op oudejaarsochtend wordt het hotel gebeld door een onbekende Nederlandse man, die aan de hoteleigenaar vraagt of Nijholt in het hotel aanwezig is. Nadat de hoteleigenaar haar over dit telefoongesprek inlicht, verlaat Nijholt in paniek het hotel. Ze neemt de trein terug naar Enschede maar gaat niet naar huis. In plaats daarvan reist ze naar Oss, waar ze op nieuwjaarsochtend haar einde vindt.

Waarom ging de Enschedese op oudejaarsdag naar Oss? Is ze vermoord? Of heeft ze zichzelf om het leven gebracht? In de tijd waarin de politie de zaak onderzoekt, lopen alle sporen dood en blijven bovenstaande vragen onbeantwoord. Zij kunnen de oorzaak van Nijholts dood – die al snel bekendstaat als de Nieuwjaarsmoord – niet achterhalen. Het Openbaar Ministerie besluit de zaak op de plank te leggen.

JADS-studenten analyseren telefoonverkeer

In 2020 wordt de zaak door het burgercollectief Bureau Dupin weer van de plank gehaald. Een groep creatieve onderzoekers (o.a. techneuten, taxichauffeurs, leraren, onderzoekers, studenten en kunstenaars) neemt in dit collectief de tijd om alle aanwijzingen in deze zaak nog eens na te lopen. “Dit in de hoop om tot nieuwe inzichten te komen”, vertelt Peter de Kock, Professor of Practice (praktijkhoogleraar) aan Tilburg University en expert in data science op het gebied van criminaliteit en veiligheid.

‘Wij beperken ons niet tot hoogopgeleide experts, iedere burger kan meedoen’

“De politie lost misdrijven volgens bepaalde methodes op. In de meeste gevallen is dat effectief. Maar in een enkele zaak – zoals bij cold cases – is dat niet het geval. Het idee van Bureau Dupin is om een nieuwe methodiek toe te passen in de werkwijze van zulke zaken. Zo beperken wij ons bijvoorbeeld niet tot hoogopgeleide experts, we zijn volledig inclusief. Iedere burger kan meedoen, is even belangrijk en is expert in zijn of haar eigen vakgebied.”

De leden van het onderzoekscollectief worden in hun onderzoek bijgestaan door politie, justitie en het Openbaar Ministerie. Een unicum, want nog niet eerder werkten deze instanties samen met een groep onderzoekende burgers. Zo gaf de politie vorig jaar foto’s vrij (op het online forum van Bureau Dupin) van het plaats delict waarop zowel het lichaam van Marja Nijholt als haar eigendommen te zien zijn.

Ook deelde de politie telecomdata (codenummers), die ze negen jaar geleden tijdens het onderzoek naar de dood van Nijholt al veiligstelde. Het betreft een dataset met informatie van duizenden telefoons die in de maanden voor en na Nijholts dood contact met elkaar hadden. In die set bevinden zich ook de telefooncontacten van Nijholt. Omdat de data – vanwege privacyredenen – gepseudonimiseerd zijn, kunnen de leden van Bureau Dupin deze gegevens niet direct herleiden naar telefoonnummers en namen.

Wel kun je zo’n dataset analyseren en informatie achterhalen over telecompatronen en -locaties. Data science-studenten van de Jheronimus Academy of Data Science in Den Bosch waagden zich aan deze taak. Bijgestaan door praktijkhoogleraar Peter de Kock en telecomspecialist René Pluijmers deden zij een opmerkelijke ontdekking.

Beeld: Femke Koppe

Data-analyse leidt tot nieuwe vragen

De JADS-Studenten kwamen erachter dat Marja Nijholt hoogstwaarschijnlijk niet één maar twee telefoons in gebruik had. Dat is opmerkelijk omdat dit nog niet eerder in het onderzoek naar voren kwam. Daarnaast springt het codenummer 9104 bij de studenten in het oog. Dit codenummer verwijst volgens hen naar het hotel in Gronau, waar Nijholt verbleef. Op de ochtend van 31 december 2012 belt een Nederlandse man naar dit hotel en vraagt naar haar aanwezigheid. Wanneer de hoteleigenaar Marja over dit telefoongesprek vertelt, verlaat zij in paniek het hotel. Ze neemt de trein terug naar Enschede om vervolgens door te reizen naar Oss. De plek waar zij haar einde vindt.

Als deze suggestie klopt en het codenummer 9104 inderdaad verwijst naar het hotel in Gronau, dan wijst dezelfde dataset uit dat dit hotel in de laatste dagen van 2012 drie keer gebeld is. Een van deze telefoongesprekken is voor de politie oninteressant omdat het gepleegd is voordat Nijholt bij het hotel incheckte. Dit telefoongesprek kan dan ook niets te maken hebben met haar plotselinge vertrek naar Oss. Het derde telefoongesprek ligt (net als het eerste gesprek) buiten de tijdlijn van het onderzoek. Het is namelijk gepleegd nadat Nijholt het hotel verliet en daarom voor de politie dus oninteressant.

Door de analyse van JADS-studenten komen vragen bovendrijven die de politie niet eerder stelde

Hierdoor blijft er slechts één telefoongesprek binnen de tijdlijn over. Hoogstwaarschijnlijk is dit gesprek gepleegd met de telefoon van Nijholt. Haar codenummer komt namelijk – zo vermoeden de studenten – overeen met dit gepleegde telefoontje. Merkwaardig genoeg betekent dit dat het hotel slechts één keer werd gebeld in de dagen dat Nijholt daar verbleef. Nota bene door haar eigen telefoonnummer.

Naar aanleiding van deze analyse door de JADS-studenten komen vragen in het onderzoek bovendrijven die de politie nog niet eerder stelde: waar was de telefoon van Nijholt op 30 december om zes uur ’s avonds? Belde ze zelf met het hotel of maakte iemand anders gebruik van haar telefoon? En was het dit specifieke belletje dat haar zo bang maakte? Het zijn vragen die tot op heden onbeantwoord blijven.

Datatool en de wijsheid van de menigte

Inmiddels hebben de JADS-studenten een aantal softwareprogramma’s ontwikkeld waarmee ook andere leden van de Bureau Dupin-gemeenschap zelfstandig de data kunnen analyseren. De leden van de gemeenschap kunnen op het online-forum een ‘masterclass’ volgen (of terugkijken) waarin telecomexpert René Pluijmers hen uitlegt hoe zij deze softwareprogramma’s moeten gebruiken: “Deze softwareprogramma’s maken data inzichtelijk op een manier die de politie in 2013 nog niet voor mogelijk hield. Bureau Dupin brengt hiermee de moderne data science samen met de inhoudelijke kennis van andere leden. Op deze manier hopen we – dankzij de wijsheid van de menigte – een doorbraak in het onderzoek te forceren”, legt De Kock uit.

Samenwerking JADS en Politie Eenheid Oost-Brabant

Dat de betrokkenheid van JADS-studenten in politieonderzoeken naar meer smaakt, blijkt uit de nieuwe mantelovereenkomst tussen de JADS en de Politie Eenheid Oost-Brabant. “De politie roept nu vaker de hulp van JADS-studenten in. Voor hen is het zonder meer waardevol om samen te werken met JADS-studenten. Data science is een betrekkelijk jong vak. Beschikken over de beste en nieuwste technieken in dit vakgebied is dan ook belangrijk. Studenten hebben veel kennis en kunde in huis en worden direct bij een onderzoek betrokken,” legt De Kock uit.

Bovendien vindt De Kock een doorlopende samenwerking tussen universiteiten, politie en het Openbaar Ministerie waardevol: “Het bevordert de kwaliteit van een onderzoek wanneer de politie gebruik maakt van kersverse technieken, denkwijzen en leergierige studenten. Daarnaast maakt het studenten enthousiast voor het politievak.”

Overigens hoopt De Kock in de toekomst op een bredere betrokkenheid van studenten uit andere vakdisciplines: “Ik juich het toe dat studenten uit andere leergebieden van Tilburg University deelnemen aan dit collectief. Rechtenstudenten kunnen bijvoorbeeld helpen met juridische vraagstukken. Zo kunnen zij onderzoek doen naar de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming red.) of de juridische kant van deze nieuwe samenwerking belichten. Dat geldt ook voor studenten met een meer antropologische studieachtergrond. Kennis over gedragswetenschappen en sociale wetenschappen zijn in dit onderzoek enorm waardevol.”

Het onderzoek van Bureau Dupin is nog in volle gang. Wil je meer weten over het onderzoek? Beluister dan de podcastserie ‘De Nieuwjaarsmoord’ en ‘Op het Bureau’ in jouw favoriete podcastapp. In het najaar van 2022 zendt Videoland een vierdelige documentaire reeks uit over dit onderzoek. Wil je meedenken of heb je tips? Ga dan naar www.bureaudupin.org.

Advertentie.

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.