Opgesloten in je baan: ‘Mensen zien geen uitweg meer’

Iedere dag met tegenzin naar je werk, maar niet op zoek gaan naar iets anders? Dan zit je misschien wel opgesloten in je baan. Vaak blijft dat niet zonder gevolgen, blijkt uit promotieonderzoek van organisatiepsycholoog Merel Feenstra-Verschure. ‘Op een gegeven moment stapelt alles zich op en zien mensen geen uitweg meer. Dan gaat het lichtje gewoon uit.’

Toen ze zelf in het bedrijfsleven werkte kwam ze hen regelmatig tegen: mensen die ontevreden zijn met hun baan, maar toch blijven zitten. Dat dit bij een op de vijf werknemers speelt, ontdekte arbeids- en organisatiepsycholoog Merel Feenstra- Verschure tijdens haar promotieonderzoek naar dit fenomeen dat zij locked at the job noemt.

Om meer inzicht te krijgen in dit relatief onbekende verschijnsel deed Feenstra-Verschure een uitgebreide literatuurstudie en kwantitatief onderzoek onder werknemers van een administratiebank in Amsterdam. Ook hield ze, binnen diverse sectoren, diepte-interviews met werkenden die zich op dat moment opgesloten voelden, of dat eerder in hun carrière hadden meegemaakt. Nu haar proefschrift is afgerond, ziet ze het als haar persoonlijke missie om het aantal ontevreden mensen in hun baan te verkleinen.

Hoe herken je mensen die vastzitten in hun baan?

“Het zijn bijvoorbeeld de mensen die veelvuldig mopperen over het beleid van de organisatie, die een conflict met hun manager hebben of ontevreden zijn met hun takenpakket. Als je hen vraagt: waarom ga je niet weg, wat anders doen? Dan krijg je excuses te horen: ik ben nou eenmaal de kostwinner en het salaris is hier wel heel goed. Of: mijn werk is zo specialistisch, dat kan ik nergens anders doen. Zo zijn er allerlei excuses die mensen zichzelf opleggen.”

‘Als je hen vraagt: waarom ga je niet weg? Dan krijg je excuses te horen’

“Het is echt een twee-dimensioneel concept, je wilt hier niet meer zijn, tegelijkertijd ervaar je inactiviteit om te vertrekken en leg je jezelf de perceptie op dat er beperkte baankansen zijn. Daardoor kun je uiteindelijk het gevoel hebben dat je opgesloten zit.”

Hebben werknemers zelf door dat ze vastzitten?

“Nee, een groot deel niet. Het probleem is dat mensen vaak onbewust in zo’n situatie terechtkomen. Ik vroeg tijdens mijn onderzoek aan mensen: heb je het gevoel dat je opgesloten zit? Dan zeiden ze, nee. Als ik ze indirecte vragen stelde, naar tevredenheid en naar perceptie van beperkte baankansen, bleken ze wel degelijk het gevoel te hebben dat ze vastzitten.

“Dat opgesloten gevoel ontstaat niet van vandaag op morgen, dat sluipt er een beetje in. Ze krijgen een conflict, komen in een negatieve werksfeer met vervelende collega’s terecht of hebben het gevoel onvoldoende waardering of erkenning te krijgen voor het werk dat ze doen. Vervolgens leggen ze zichzelf bepaalde dingen op waardoor ze niet durven te vertrekken. Dan zijn ze ervan overtuigd dat het belangrijk is om dat goede salaris te behouden. Of ze denken: wie wil mij nou nog na twintig jaar bij dit bedrijf? Mensen in zo’n situatie ervaren een gebrek aan controle.”

Wat zijn de gevolgen?

“Te veel mensen die te lang in die opgesloten situatie blijven zitten. Gemiddeld twee en een half jaar lang. Je kunt ze in drie niveaus verdelen: low, medium en high locked individuals. De eerste categorie heeft weinig negatieve gevoelens en gedachtes, maar na wat doorvragen blijkt dat ze ontevreden zijn met hun baan en niet weggaan. De medium categorie staat vrijwel ieder dag op met en vervelend gevoel om naar hun werk te gaan en gaat ook weer met een zwaar gevoel naar huis. Zij ervaren stress, uitputting en een gebrek aan energie.

“De derde groep, de high locked individuals, krijgt met depressieve klachten en een burn-out te maken. Op een gegeven moment stapelt alles zich op en zien ze geen uitweg meer. Dan gaat het lichtje gewoon uit. Dat is super zonde. Die mensen ben je kwijt.”

Waarom wordt hier zo weinig over gesproken?

“Er heerst een taboe op dit verschijnsel. We weten er bijna niks van omdat we het voor ons houden. Voor een deel komt dat door de druk die we onszelf opleggen, dat alles altijd perfect moet zijn. Dat je op een feestje vooral niet kan zeggen: ik werk daar en daar, maar ik heb het eigenlijk niet naar mijn zin en zou wel wat anders willen. Als we dat wel zouden doen, zouden er veel meer dingen gaan veranderen en veel sneller.”

Ik kan me ook voorstellen dat mensen bang zijn om openlijk te zeggen: ‘Ik vind mijn werk niet leuk’, omdat er risico’s aan kleven.

“Klopt. Als mensen uiteindelijk wel naar hun manager stappen, zegt die negen van de tien keer: ‘Ok, wil je weg? Nou dan ga je toch weg?’ Mensen zijn op dat moment nog niet klaar voor die volgende stap, ze willen alleen hun hart luchten. Waarom dan op zo’n harde manier reageren? Kan dat niet in een goed gesprek?”

Wat kun je als werkgever wel doen als je denkt dat iemand opgesloten zit?

“Het begint met een goede vertrouwensband opbouwen met je medewerkers. Als je die hebt kun je dit gesprek aangaan en vragen of iemand het nog naar zijn zin heeft. Eigenlijk zou je die gesprekken altijd moeten voeren en niet alleen als er iets aan de hand lijkt.”

“Er zijn verschillende redenen waardoor iemand zich opgesloten kan voelen. De oplossingen zijn net zo divers. Het is niet zo dat vertrekken het enige antwoord is. Er zijn ook andere mogelijkheden binnen een bedrijf. Daarom vind ik dat het bedrijfsleven de verantwoordelijkheid moet nemen om mensen weer happy en tevreden in hun baan te laten zijn, in plaats van dat ze uiteindelijk in een burn-out terecht komen.”

“We leggen onszelf op dat we ‘het beste’ uit onszelf moeten halen’

“Ik wil me daarom niet richten op die individuen, maar op het senior management. Want zij zijn de boodschapper. Zij moeten zorgen dat mensen zich veilig genoeg voelen om open te zijn. En vervolgens samen kijken wat iemand voor ambities heeft en wat de mogelijkheden zijn.”

Wat levert het op om wel los te breken uit een baan waar je ontevreden over bent?

“Diegenen die zich eerder in hun loopbaan opgesloten voelden en uiteindelijk gedwongen of vrijwillig zijn vertrokken zeggen allemaal: ‘Ik had het nooit zover moeten laten komen. Nu ben ik veel beter terechtgekomen dan ik had durven dromen.’ Of: ‘Ze hebben me toen weggestuurd en het was het beste dat me overkwam. Ik had dit veel eerder moeten doen.’

“Ik heb mensen gesproken die bij grote corporate organisaties werkten, uiteindelijk overstapten naar de zorg en nu super gelukkig zijn met het werk dat ze doen. Laatst nog had ik een client die ooit als consultant bij een grote organisatie werkte en uitgeblust raakte. Nu heeft hij zijn eigen hoveniersbedrijf en is daarnaast nog een of twee dagen met zijn hoofd bezig.”

“We leggen onszelf op dat we ‘het beste’ uit onszelf moeten halen. Dat we telkens een stap hoger moeten. Soms is het juist nodig om een stapje terug te zetten. Om iets heel anders te gaan doen. Misschien minder betaald, of met minder ‘aanzien’, maar waar je wel gelukkig van wordt. Dat gun ik mensen zo erg.”

_Advertentie.