Karlijn Hoyer: ‘Hebzuchtige mensen zijn vaker eenzaam’

Hebzuchtige mensen zijn eenzamer, minder tevreden over hun leven en gebruiken hun vrienden om hun doelen te verwezenlijken. Dat blijkt uit promotieonderzoek van economisch sociaalpsycholoog Karlijn Hoyer. “Hebzucht wordt als iets slechts gezien omdat er vaak negatieve consequenties voor anderen aan vastzitten.”

Hoyer, van huis uit gedragseconoom, zag dat mensen na de bankencrisis in 2008 geïnteresseerd raakten in hebzucht. Ook in de wetenschappelijke literatuur werd het een populair onderwerp. Hoyer deed promotieonderzoek bij het departement psychologie. “Hebzucht grenst namelijk ook aan de economie, die combinatie maakt het voor mij erg interessant.” 

Wat is hebzucht precies?

“Hebzucht is het onverzadigbare verlangen naar meer. Dat kan om materiele dingen gaan, zoals een telefoon, auto of geld, maar ook non-materiele zaken, waaronder vriendschappen, sekspartners of status. Iedereen kent voorbeelden van hebzucht. Denk aan mensen die altijd vooraan staan bij all you can eat-buffetten en hun bord helemaal vol scheppen met eten.”

Waarom hebben we de neiging om hebzucht als iets slechts te zien?

“Het heeft een hele negatieve connotatie. Je ziet dat onder andere binnen religies: in het christendom is hebzucht één van de zeven hoofdzonden en in het boeddhisme heerst ook een negatief beeld over hebzucht. De bankencrisis van 2008 en iemand als Sywert van Lienden beïnvloedden de publieke opinie over hebzucht. Het wordt vooral als iets slechts gezien omdat er vaak negatieve consequenties voor anderen aan vastzitten. Dus omdat ik bezig ben met mijn eigen gewin, heb jij minder. Dat soort hebzucht verafschuwen we. Een beetje hebzucht is niet erg, zolang het maar geen extreme vormen aanneemt en negatieve consequenties heeft voor de maatschappij en de persoon zelf.”

In welke situaties vinden we het gerechtvaardigd?

“Veel economen vinden hebzucht goed, omdat het economische groei bevordert. Het idee hierachter is dat hebzuchtige mensen steeds meer willen. Om dat te bereiken moeten ze creatief en ondernemend zijn en beginnen ze bijvoorbeeld een bedrijf. Als dat bedrijf groter wordt, is er meer personeel nodig. Op die manier stimuleert het economische groei. Daarnaast zijn er evolutionaire theorieën die voor hebzucht spreken. In tijden van voedselschaarste is het evolutionair in je voordeel om zoveel mogelijk te eten en te verzamelen, zodat je meer overlevingskans hebt.”

Volgens uw onderzoek is hebzucht ook het verlangen naar meer vrienden en sociale contacten. Welke invloed kan hebzucht op vriendschappen hebben?

“Mensen die hebzuchtig zijn, zijn minder tevreden met hun leven, omdat ze steeds meer willen. Dat zie je ook terug in hun vriendschappen. Wat ik zelf de leukste uitkomst in het onderzoek vind, is dat hebzuchtige mensen hun vrienden objectificeren. Dat betekent dat zij niet denken: ik ga vanavond gezellig met jou naar de kroeg, maar: mijn huis moet geschilderd worden, welke vriend kan ik daarvoor inzetten? Vrienden worden meer als gereedschap en object gezien dan als iets gezelligs of sociaals.

“Uit het onderzoek blijkt ook dat hebzuchtige mensen hoger scoren op de eenzaamheidsschaal. Dus ondanks dat ze hun vriendschappen gebruiken, zijn ze er niet gelukkig mee. Ook praten ze meer met hun vrienden, maar tegelijkertijd zijn hun vriendschappen minder hecht en vrij kortstondig. Deze vriendschappen kunnen op een gegeven moment stuklopen, omdat er andere doelen ontstaan waarbij weer nieuwe vrienden nodig zijn. Deze nieuwe vrienden worden strategisch uitgezocht. Anderzijds kunnen vriendschappen ook eindigen als de niet hebzuchtige vrienden doorkrijgen dat ze gebruikt worden en daar genoeg van hebben.”

Waardoor ontstaat hebzucht?

“Lang waren daar twee theorieën over. De ene zegt dat als je opgroeit in schaarste je op latere leeftijd hebzuchtig wordt, omdat je het niet meer met minder wilt doen. De tegenhanger is de zogenaamde luxe theorie, die stelt dat als je met veel opgroeit, je daaraan gewend raakt en daardoor op latere leeftijd hebzuchtig wordt. Bij onderzoek vonden we bewijs voor de luxe theorie. Verder spelen factoren als opvoeding en wellicht ook genetica een rol bij het ontstaan van hebzucht.”

Kan de mate van hebzucht gedurende iemands leven veranderen?

“Zeker. Het lijkt erop dat de piek op de hebzuchtschaal op en net na de puberteit zit. Over het algemeen zijn ouderen minder hebzuchtig dan jonge mensen. Ik denk bijvoorbeeld dat als je kinderen krijgt je prioriteiten veranderen. Je kunt dan nog steeds hebzuchtig zijn, maar dan voor je gezin in plaats van voor jezelf.”

Zijn er werkomgevingen waarin het meer voorkomt dan in andere?

“De hebzuchtschaal is tijdens het Nationaal Salaris Onderzoek van 2015 meegenomen. Toen bleek dat mensen die in sales en financiële sectoren werken veel hebzuchtiger zijn dan zorg- of onderwijspersoneel. De vraag is natuurlijk of bepaalde functies mensen meer hebzuchtig maken of dat het juist hebzuchtige mensen zijn die zich tot deze sectoren aangetrokken voelen.”

Komt hebzucht in de academische wereld voor?

“Interessante vraag. Het is nog niet onderzocht, maar ik kan me voorstellen dat in de top van de academische wereld best wat hebzucht speelt. Dat uit zich bijvoorbeeld in de drang om steeds meer te publiceren.”

Tot slot, hoe zit het eigenlijk met uw eigen hebzucht?

“Gedurende mijn onderzoek had ik het hier met mijn ouders over. “Volgens mij ben ik niet hebzuchtig”, zei mijn moeder, “maar als een supermarkt een actie heeft met voetbalplaatjes of pannenzegels, dan moet ik ze toch allemaal hebben.” Dat herken ik wel. Ik denk dat er een parallel te trekken is tussen hebzucht en ambitie. Dus dat je zodra het ene ambitieuze doel bereikt is, het volgende al nastreeft. Als je dat hebzucht noemt, dan ben ik zelf ook een beetje hebzuchtig.”

_Advertentie.