Klimaatactivisme versus boerenprotest: meten politie en justitie met twee maten?

Klimaatactivisme versus boerenprotest: meten politie en justitie met twee maten?

Tomatensoep over schilderijen, het verstoren van een klassiek concert en een protestactie op het privéjetterrein van Schiphol. Na een zomer vol boerenprotesten, laten nu de klimaatactivisten van zich horen. Het lijkt erop dat de twee groepen anders aangepakt worden. Meten politie en justitie met twee maten? Univers zocht het uit en sprak met docent strafrecht Tom Faber en met Wim Dubbink, hoogleraar bedrijfsethiek bij het departement Filosofie.

De politie arresteert klimaatactivisten op Schiphol. Beeld: Remko de Waal / ANP

De verdachten die in het Mauritshuis in Den Haag het Meisje met de parel besmeurden, moesten zich twee weken geleden verantwoorden voor de supersnelrechter. Bij supersnelrecht staat een verdachte al binnen drie tot zes dagen voor de rechter. Dit is een onderdeel van het lik-op-stukbeleid van politie en justitie. Hierbij worden strafzaken zo snel mogelijk afgehandeld. Het Openbaar Ministerie eiste vier maanden gevangenisstraf tegen de klimaatactivisten. De rechter volgde grotendeels de redenering van het OM en veroordeelde de verdachten tot twee maanden cel, waarvan één onvoorwaardelijk. Een forse eis en uitspraak, met als doel kopieergedrag van andere klimaatactivisten te voorkomen.

Worden klimaatactivisten anders aangepakt dan de boerenprotestanten, vragen veel mensen zich af. Want hoe kan het anders dat die eerste een onvoorwaardelijke gevangenisstraf krijgen terwijl de boerenprotestant – die inreed op het provinciehuis in Groningen – wegkomt met een taakstraf en een voorwaardelijke gevangenisstraf? En waarom sleuren politieagenten vreedzame activisten van hun fiets, maar grijpen ze niet in bij snelwegblokkades?

Verbazing over uitspraak van de supersnelrechter

Strafpleiter Christian Flokstra legt in de podcast Pro Forma (Napleiten) uit dat hij de uitspraak van de rechter ‘verbazingwekkend’ vindt: “De klimaatactivisten hebben een strafbaar feit gepleegd (vernieling: de schade aan de lijst is 2.000 euro, red.) en hiervoor moeten zij vervolgd worden. Maar zowel de strafeis van het OM als de uitspraak van de rechter zijn buitenproportioneel. Zij willen een signaal afgeven aan de buitenwereld om kopieergedrag te voorkomen, maar een forse voorwaardelijke straf doet dat ook.”

Flokstra legt uit dat normaal gesproken – volgens de richtlijnen van het OM en de oriëntatiepunten van de rechtbank – geen gevangenisstraffen staan op dit soort feiten. Hij vindt het ‘extra dubieus’ dat de zaak maar door één rechter (enkelvoudig) is behandeld, in plaats van door minimaal drie rechters (meervoudig), zoals gebruikelijk is bij zware of ingewikkelde zaken. Ook begrijpt hij niet dat de activisten per direct hun straf moeten uitzitten. Het heeft voor de activisten eigenlijk geen zin meer om nog in hoger beroep te gaan: hun straf hebben ze dan al uitgezeten.

Vergelijking klimaatacties en boerenprotesten

Toch kun je juridisch niet stellen dat er met twee maten wordt gemeten, zegt Flokstra: “Vanuit het (rechts)gelijkheidsbeginsel kun je de boeren en klimaatactivisten niet met elkaar vergelijken: je moet echt gelijke zaken hebben om daar iets over te kunnen zeggen. Feitelijk verschillen de boerenprotestacties en de klimaatacties te veel van elkaar.”

Ook Tom Faber docent strafrecht aan Tilburg University, legt uit dat dit een lastige vergelijking is: “De vraag of de rechter – vergeleken met de boerenprotesten –  zwaarder straft bij klimaatactivisten is zonder onderzoek naar vervolging en bestraffing in die zaken moeilijk te beantwoorden”. Een strafrechter weegt verschillende factoren mee bij de strafoplegging, waaronder de ernst van het strafbare feit, maar ook aspecten met betrekking tot de persoon van de verdachte, zoals eerdere veroordelingen en kans op recidive: “Door die verschillende factoren is het nog niet zo makkelijk om te zeggen dat een rechter voor een bepaald soort feit zwaarder straft. Bovendien gaat het tot nu toe om een zeer klein aantal zaken waarvan de vonnissen – voor zover ik heb kunnen zien – (nog) niet gepubliceerd zijn.”

‘Feitelijk verschillen de boerenprotestacties en de klimaatacties te veel van elkaar’

Hoe zit het dan met het optreden van de politie? Daar lijkt het verschil duidelijk. Protesterende boeren worden amper aangepakt, klimaatactivisten zo snel en hard mogelijk. Faber: “Waarom de politie op een bepaalde manier optreedt, is ook weer van veel factoren afhankelijk. Of een bepaalde groep daarbij op meer sympathie kan rekenen blijft speculeren.”

Strafpleiter Flokstra vindt het wel logisch dat veel mensen de vergelijking maken: “Het gevoel van rechtsgelijkheid knaagt wanneer politie en justitie verschillend reageren op burgerlijke ongehoorzaamheid of vormen van activisme. De acties van klimaatactivisten brachten namelijk geen levens in gevaar. De acties van de boeren wel: zij blokkeerden snelwegen, staken hooibalen in brand en bedreigden politici en journalisten. Mede door het vonnis van de politierechter in de zaak van het Meisje met de parel, loopt dit gevoelsmatig scheef.”

Geen vertrouwen

Wim Dubbink, hoogleraar bedrijfsethiek bij het departement Filosofie, ziet het vertrouwen in het onafhankelijk functioneren van de Nederlandse politie en justitie afnemen:

“De actievoerende boeren schreeuwden afgelopen zomer hel en verdoemenis omdat het systeem (de aanpak van de stikstofcrisis, red.) niet in hun voordeel werkt. Om hun standpunt duidelijk te maken en hun gelijk te halen zetten zij grove middelen in: tractoren namen steden over, boeren blokkeerden dagenlang wegen en politici, journalisten en andere mensen werden door hen stelselmatig bedreigd. De manier waarop de politie de boerenprotesten aanpakt, vind ik erg teleurstellend.”

“In mijn ogen was de Nederlandse politie altijd een goed functionerend instituut. Maar doordat ze deze zomer bij de boerenprotesten niet echt ingreep, ebt naar mijn mening het vertrouwen in het onafhankelijk functioneren weg.”

‘De manier waarop de politie de boerenprotesten aanpakt, vind ik erg teleurstellend’

Ook Dubbink vergelijkt de boerenprotesten met de acties van klimaatactivisten: “Dat de politie op fanatieke wijze geweldloze acties van klimaatactivisten de kop indrukt, zet vraagtekens bij het functioneren van de rechtstaat. Al helemaal wanneer je dit vergelijkt met de boerenprotesten. Een politiechef gaf in de krant nota bene toe dat veel agenten sympathiseren met boeren. Deze agenten vinden het moeilijk om tegen de boeren op te treden omdat ze het met hun beweegredenen eens zijn.”

“In deze context heb ik steeds meer moeite om de Nederlandse politie en andere instituties serieus te nemen en te volgen in haar keuzes. Niet de wet of juridische kaders bepalen of en hoe politie en justitie ingrijpen, maar de sympathie voor actievoerders – en hoe makkelijk zij deze kunnen arresteren – voert de boventoon.”

Toch wil hij benadrukken dat hij het belangrijk vindt om politie en andere instituties die onderdeel uitmaken van onze rechtsstaat serieus te nemen, omdat de democratie van alle bestuursvormen volgens hem de beste is. “De democratie en bijbehorende instituties respecteren is mijn burgerplicht. Maar het verschil waarop linkse klimaatactivisten en rechtse boerenprotestanten behandeld worden, is gewoon te groot. Dat is zorgelijk.”

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.