‘Verbod op abortus? Blijf met je poten van mijn vrijheid af’

Het recht op abortus is voor Univers-redacteur Anne Grefkens de normaalste zaak van de wereld. Totdat ze het tijdens een avondje uit moet verdedigen: “Beste jongeman uit het café. Lees je even mee? Ik zal je uitleggen waarom het recht op abortus onverminderd belangrijk is.”

Iedereen kent ze wel: van die plekken in de stad waar je het altijd naar je zin hebt. De geur, het geroezemoes of de sfeer bevalt je. Vaak kun je niet eens goed uitleggen waarom dat zo is. Café De Vos en de Craen is voor mij zo’n plek. In mijn studententijd konden filosofiestudenten hier biertjes bestellen met twintig procent korting. Dat een aantal van ons op studievrije dagen achter de bar stond, hielp natuurlijk mee. Ook na mijn studententijd kwam ik hier graag. Daar waar het café in eerste instantie de plek was om goedkoop bier te consumeren, werd het in de loop der jaren een broedplaats voor interessante discussies.

Tot een aantal weken geleden, toen ik in dit café een vage kennis tegen het lijf liep. Daar waar ons gesprek zachtmoedig en vriendelijk begon, nam het al gauw een grimmige wending. Althans, dat was mijn ervaring. “Ben je voor of tegen abortus?” vroeg hij me. Onvoorbereid en volkomen naïef liep ik recht in de retorische val die hij me voorschotelde: “Voor abortus”, antwoorde ik stellig. “Waarom?” vroeg hij.

Baas in eigen buik

Op deze ogenschijnlijk eenvoudige vraag kon ik op dat moment geen passend antwoord geven. Waarom ben ik eigenlijk voor abortus? Geen idee. Voor mij zijn zaken als orgaandonatie, het recht op euthanasie en de mogelijkheid tot het afbreken van een zwangerschap, net zo normaal als de zon die elke ochtend opkomt. Bij gebrek aan een beter antwoord, viel ik terug op een leus die ik uit mijn geschiedenislessen (ruim tien jaar geleden) onthouden had: “Omdat een vrouw baas is in haar eigen buik.”

Wat het precies betekent om ‘baas in eigen buik zijn’ en waarom het zo’n belangrijk recht is, kon ik dan weer niet onder woorden brengen. Na het behalen van mijn diploma, heeft dat essentiële stukje informatie uit de geschiedenisles – samen met het Witte Fietsenplan en de woningnood uit de jaren ’80 – mijn geheugen direct verlaten. Dat Balthasar Gerards de moordenaar van Willem Van Oranje is en Napoleon in 1815 in Waterloo verslagen werd, kan ik dan wel weer zonder enige moeite opdreunen. Gek eigenlijk.  

Omdat hij zich vanuit ideologisch en strijdvaardig oogpunt veel beter op dit gesprek voorbereid had dan ik, vuurde hij een stortvloed aan argumenten op mij af. De redenen waarom er volgens hem een einde moet komen aan de abortuswetgeving? Een greep: al bij de bevruchting van de eicel ontstaat er een uniek menselijk leven met een eigen DNA-profiel; het ongeboren kind heeft recht van leven; er zijn genoeg maatschappelijke vangnetten om het ongewenste kind in op te vangen; en – het argument dat bij mij de meeste irritatie opwekte – je moet je verantwoordelijkheid nemen voor je seksuele daden.

Het gesprek voelde als een toets waarvoor ik niet had geleerd. In een laatste wanhoopspoging om geen gezichtsverlies te lijden, probeerde ik hem op zijn empathisch vermogen aan te spreken: “Wat als er sprake is van verkrachting of incest?” Ik was af: met het inbrengen van dit argument deed ik alle vrouwen te kort die om andere redenen een zwangerschap hadden afgebroken. Alsof hun beweegredenen minder legitiem waren. “Dat is niet de ‘schuld’ van het ongeboren kind”, antwoordde hij bovendien stellig. Hoe de discussie zich ook wendde of keerde, ik kwam slecht uit de verf. Hij was voor het leven en ik was voor de dood, zo leek het. Volkomen gefrustreerd trok ik een vriendin aan haar arm: “Zullen we gaan? Ik wil naar huis”, vroeg ik haar smekend.

“Een vrouw moet de verantwoordelijkheid nemen voor haar seksuele daden. Dan had ze maar geen onveilige seks moeten hebben”

Eenmaal thuis tolde het in mijn hoofd. Ik had me op een dergelijk gesprek toch beter moeten voorbereiden. Onlangs werd het recht op legale abortus ingeperkt in de Verenigde Staten en ook in veel andere westerse landen wordt de anti-abortusstem luidruchtiger. De gedachte dat Nederland deze dans ontspringt, is naïef. Waarom waren mijn argumenten zo slecht onderbouwd? Waarom voelde ik me een falende feminist? Na een nacht vol boze dromen beloofde ik mezelf beterschap: vanaf heden heb ik mijn argumenten paraat.  

Beste jongeman uit het café, lees je even mee?

Je vroeg me waarom ik voor het recht op abortus ben. Ik zei je dat een vrouw baas is in haar eigen buik en inmiddels weet ik heel goed wat dat betekent.

Zelfbeschikking

Natuurlijk ben ik niet voor de dood, dacht ik later nog. Ik ben vooral voor zelfbeschikking: het recht op een vrije keuze bij ongewenste zwangerschap, inclusief het recht op abortus. Meisjes en vrouwen bepalen zelf wanneer er sprake is van een noodsituatie en handelen hierbij binnen de grenzen van de wet. De wet biedt hen toegang tot veilige en goede abortuszorg en dat recht is een groot goed. Het is bovendien een onnozele gedachte dat meisjes en vrouwen geen zwangerschappen meer afbreken wanneer dit recht hen ontvalt. Hiervoor hoeven we alleen maar naar het verleden te kijken.

In Nederland werd abortus verboden in 1911. Het werd een strafbare, dure en bovenal gevaarlijke ingreep. De zwangere vreesde haar leven. De aborteur, gynaecoloog of arts vreesde het Wetboek van Strafrecht. Dat wetboek verlegde namelijk het misdrijf van zwangere naar aborteur. Hierdoor durfden veel artsen een abortusingreep niet langer te faciliteren. Wanneer er geen sprake was van medische noodzaak, moest je als vrouw dus iemand vinden die in een achterkamertje een zwangerschapsafbreking wilde uitvoeren.

Rechtshistoricus Madeleijn van den Nieuwenhuizen legt in haar recent verschenen boek Leven en laten leven uit dat – ondanks al deze ‘wettelijke’ pogingen – veel vrouwen zich niet lieten tegenhouden: “Veel vrouwen zagen zich dan ook genoodzaakt om met breinaalden hun baarmoedermond in te prikken, met een spuit heet zeepsop naar binnen te spuiten, stenen in te brengen, zich zelf van de trap te gooien et cetera, in de hoop dat de fysieke schok de zwangerschap zou afbreken.”

Ik vraag me af of de jongen uit het café dit weet. Al zegt het overgrote deel van de maatschappij dat abortus niet deugt en stelt het Wetboek van Strafrecht dat abortus niet mag: de geschiedenis leert ons dat sommige vrouwen de lichamelijke gevolgen minder vrezen dan de baby. Zij laten de foetus hoe dan ook weghalen. Waarom? Voor hen is een baby – en ik beroep me hierbij op de woorden van Van den Nieuwenhuizen: “Wéér een baby, nog een mond om te voeden. Of nu al een baby. Of een baby van verkrachting, van incest. Een baby die de gezondheid van de moeder in gevaar brengt. Of gewoon een baby die je om wat voor reden absoluut niet wil.”

Verantwoordelijkheid

Zou de jongen uit het café vinden dat deze vrouwen tegen zichzelf ‘in bescherming’ moeten worden genomen? Ik gok van wel. “Een vrouw moet de verantwoordelijkheid nemen voor haar seksuele daden. Dan had ze maar geen onveilige seks moeten hebben”, hoor ik hem nog zeggen. Bij de gedachte aan die herinnering lopen de rillingen over mijn lijf. Niet alleen werd mij op behoorlijk patriarchale toon uitgelegd hoe het menselijk lichaam werkt. Ook kreeg ik ongevraagd de christelijke moraal om mijn oren geslingerd: dan moet ze maar boete doen voor haar zonden! “Dit idee van zwangerschap als straf voor gepleegde zonden hoor je vaker, in religieuze kringen maar ook bij mensen die niet religieus zijn opgevoed, zoals ik”,schrijft Van den Nieuwenhuizen.

“Het is geheel in lijn met de seksuele opvoeding van vrouwen, die meer dan bij mannen gericht is op verantwoordelijkheid, beschermen en voorkomen. Ik vraag me af of mannen wel eens op die manier over een soa nadenken. En ook of ze een onbedoelde zwangerschap van hun partner soms zo ervaren: als een lichamelijke straf. Ik vermoed van niet”.

Gelukkig is de huidige Nederlandse regelgeving wat milder. In 1984 trad de Wet afbreking zwangerschap in werking. Hierin staat dat een vrouw zelf bepaalt of ze haar zwangerschap uitdraagt of niet. Daarnaast vervalt de verplichte abortusbedenktijd van vijf dagen per 1 januari 2023. Vanaf dan mag een vrouw zelf bepalen hoeveel tijd ze nodig heeft om deze beslissing te maken. Hoera!  

De tweede sekse

Komen we in Nederland dan steeds dichterbij een samenleving zoals filosoof Simone De Beauvoir het voor ogen zag? In haar grote werk, De tweede sekse, uit ze haar ongenoegen over de systematische onderdrukking van vrouwen. Volgens De Beauvoir worden vrouwen continu op de tweede plaats gezet. Ze verwijt dit zowel mannen als vrouwen: mannen stellen ten onrechte dat de samenleving gelijkwaardig is en vrouwen gaan hier te gemakkelijk in mee. Haar werk wordt wereldwijd nog altijd gewaardeerd vanwege de originaliteit en authenticiteit. Ook Ruud Welten, universitair hoofddocent aan Tilburg University, bestudeert haar werk nog regelmatig. In zijn boek Wie is er bang voor Simone De Beauvoir neemt hij haar belangrijkste werk onder de loep: “De tweede sekse keert zich tegen een in beton gegoten ‘essentie van de vrouw’ die de samenleving aan vrouwen opdringt… De Beauvoirs vraag is niet ‘Wat is een vrouw’, maar ‘Hoe kan ik vrij zijn?’… Vrouwen zijn niet ‘eenmaal wat ze zijn omdat de natuur ze dat ingeeft’.”

Ik ben blij dat noodoplossingen zoals breinaalden, heet zeepsop en een val van de trap in Nederland tot het verleden behoren

Weltens beknopte uitleg van De Beauvoir voelt als een antwoord op een vraag die de jongen uit het café mij nooit stelde. Een vrije interpretatie van De Beauvoirs werk leert mij dat een ongewenste zwangerschap door (on)vrijwillige seks geen onoverkomelijk ‘lot’ is. Een vrouw is vrij en deze vrijheid geeft haar de keuze om dit ‘lot’ te accepteren of te verwerpen. Alleen zij bepaalt of ze de foetus houdt. Maar hiermee voldoet de Nederlandse samenleving nog niet aan De Beauvoirs eisen: vrouwen worden – ondanks de Wet afbreking zwangerschap – nog altijd systematisch onderdrukt.

Boetekleed

Door abortus in de taboesfeer te houden, is de Nederlandse samenleving namelijk verre van neutraal en gelijkwaardig. Naast het feit dat men nauwelijks over abortus praat, wordt het afbreken van een zwangerschap over het algemeen gezien als een noodzakelijk ‘zwaar besluit’. Voor veel vrouwen is dit ook het geval. Maar deze keuze valt lang niet voor iedereen even zwaar, legt Van den Nieuwenhuizen uit: “Ik voelde ongemak, omdat de indruk werd gewekt dat het niet kan bestaan dat iemand een abortus als een reguliere medische ingreep beschouwt. Soms praten we over abortus alsof het per definitie iets ergs is. Of erger nog, om die reden praten we er niet over. Het effect kan zijn dat we mensen onder druk zetten om hun abortus te ervaren als iets traumatisch”. Hierdoor draagt de vrouw nog altijd het boetekleed: als zij zich zelf al niet schuldig voelt over haar abortusingreep, zorgt de maatschappij daar wel voor.

Dus daar waar de Dolle Mina’s de straat opgingen om het recht op abortus te verwerven, zijn er ook vandaag de dag genoeg redenen om de straat op te gaan: om een tegengeluid te bieden aan de anti-abortuslobby, om het recht op abortus te verdedigen én om het uit de taboesfeer te halen.

Proosten

De volgende keer dat ik naar het café ga, zal ik proosten op de Dolle Mina’s met hun ontblote buiken uit mijn geschiedenisboeken. Dankzij hen hoeven vrouwen in Nederland hun leven bij een ongewenste zwangerschap niet te onderbreken. Ik ben dankbaar dat mijn vriendinnen, mijn nichtjes, mijn vrouwelijke collega’s, ikzelf en ieder ander met een baarmoeder – als we dat willen – naar een abortuskliniek kunnen gaan. En dat noodoplossingen zoals breinaalden, heet zeepsop en een val van de trap in Nederland behoren tot het verleden.

Ook zal ik proosten op de jongen die me vroeg ‘wat ik van abortus vind’. Dankzij hem weet ik wat het betekent om baas in eigen buik te zijn. “Het maakt mij en alle andere vrouwen vrijere mensen. Dus blijf met je poten van mijn vrijheid af. Als het moet trek ik mijn shirt omhoog. Drie keer raden wat er op mijn buik geschreven staat”, zal ik hem in het vervolg antwoorden. Ik hef mijn glas op de leus ‘baas in eigen buik’. Maar niet met bier, dat verdient champagne!

_Advertentie.