De slager en zijn vlees

‘Het is de slager die zijn eigen vlees keurt, dat geloof je toch niet!’ Aan de andere kant van de telefoon schiet iemand in de lach. ‘En iedereen kent elkaar weer via diezelfde bijbanen bij dezelfde kantoren. Het is een enorm klein wereldje.’

Het is de winter van 2022 en al wekenlang ben ik bezig met een artikel over de invloed van Zuidaskantoren op de vakgroep belastingrecht van de UvA. De mensen die ik spreek zijn bang. Bang voor hun carrière en voor hun bazen. Wekenlang bel ik in de avonduren, in lunchpauzes, terwijl mensen in de auto zitten of terwijl ze bijna onverstaanbaar zijn door de harde tegenwind op de fiets.

Iedereen die ik spreek wil voorkomen dat zijn of haar identiteit bekend wordt. Iedereen is bang, omdat degene die hun baas op de universiteit is, ook degene is die gaat over promotie of ontslag bij hun andere werkgever. Het wereldje is een kluwen van belangen van Zuidaskantoren en de universiteit. Het leidt tot een angstcultuur waarin weinigen openlijk durven te spreken over wat ze daadwerkelijk vinden.

In februari werd het artikel gepubliceerd, en zoals het mooie dingen betaamt kwam er negen maanden later een gevolg. Vorige week kondigde minister Robbert Dijkgraaf aan dat er eindelijk – na meer dan een decennium Haagse ontkenningsdrang – een openbaar register voor bijbanen van wetenschappers komt. Daarin moeten alle wetenschappers opgeven voor welke andere partijen ze betaald of onbetaald werk verrichten.

Voor universiteiten is het een gevoelige nederlaag. Zij lobbyden jarenlang tegen zo’n register en zeiden dat ze het zelf wel konden regelen. Zij hebben vooral ingezet op ‘bewustwording’ onder medewerkers. Het is als inzetten op bewustwording voor de klimaatcrisis: je bereikt de mensen die ervoor openstaan, en niet de mensen die er schijt aan hebben. Bij de vakgroep belastingrecht stonden destijds – inmiddels is het, vermoedelijk na een oekaze, totaal up-to-date – niet eens alle medewerkers online, laat staan al hun bijbanen.

Volgens sommigen zijn de universiteiten tegen het register omdat ze ‘hun medewerkers graag willen beschermen tegen het grasduinen in nevenfuncties en de verdachtmakingen die eruit voortvloeien’. Het is een ouderwetse gedachte: liever alles met de mantel der liefde bedekken, dan transparantie bieden en het publiek zelf laten oordelen.

Die bevoogdende, paternalistische blik op transparantie – wij bepalen zelf wel waar we transparant over willen zijn – is niet meer van nu. Of zoals mijn gespreksgenoot het destijds zei: ‘Het is de slager die zijn eigen vlees keurt, dat geloof je toch niet!’

_Advertentie.