Alfred Archer: ‘Laat je niet inpakken door de beeldvorming van de sportswasher’

Door het wereldkampioenschap voetbal in Qatar staat ‘sportswashing’ volop in de belangstelling. Maar wat is het precies? En hoe moet je ermee omgaan? Univers stelde vijf vragen over het verschijnsel aan filosoof Alfred Archer.

Wat is sportswashing?

“Het lijkt een nieuw fenomeen: sportswashing past in het rijtje van populaire hedendaagse verschijnselen als ‘greenwashing’ en ‘wokewashing’. Greenwashing bijvoorbeeld is de praktijk waarbij bedrijven en organisaties zich veel groener voordoen dan ze in werkelijkheid zijn. Zo is sportswashing een handelswijze waarbij bedrijven, landen en organisaties hun reputatie proberen te verbeteren door middel van het steunen, sponsoren of organiseren van sportwedstrijden en toernooien.

“Toch is sportswashing al zo oud als de weg naar Rome. Berucht zijn de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn waarbij Hitler en de nazi’s vol trots de verworvenheden van hun Derde Rijk aan de rest van de wereld tentoon spreidden. Daarbij maakten ze gretig gebruik van nieuwe massamedia als film en radio. En zelfs de keizers in het Romeinse Rijk wisten al dat je met brood en spelen de harten van het volk voor je kon winnen.”

Waarom gebruiken machthebbers sport voor politieke doeleinden?

“Dat de emirs van Qatar nu het WK misbruiken voor hun politieke agenda is dus op zich niets nieuws. Met het toernooi proberen ze de treurige toestand van de mensenrechten van minderheden en arbeidsmigranten in hun oliestaatje te verdoezelen. De bedoeling van de sportswasher is om de aandacht af te leiden van misstanden, ze te minimaliseren of ze te normaliseren, waarmee ze hopen dat de ‘storm van morele verontwaardiging’ van het publiek vanzelf gaat liggen. In het verleden werd het dan ook wel eens ‘soft power’ genoemd: een vorm van machtsuitoefening die minder ‘hard’ was dan economische of diplomatieke middelen.

“Het is alleen de vraag of het publiek zich daadwerkelijk laat afleiden van de ‘moral violations’ van het land ten opzichte van de vele arbeidsmigranten die het leven lieten bij de bouw van de stadions. De opzichtige pogingen van de emirs én van de wereldvoetbalbond FIFA om uitingen van inclusiviteit en tolerantie, zoals de veelbesproken One Love-armband, uit de stadions te weren kan contraproductief werken. De Deutsche Mannschaft poseerde in de voorrondes tijdens een elftalfoto met de hand voor de mond, als teken van censuur door de FIFA. De media-aandacht die dat gebaar opleverde, legde alleen maar meer nadruk op de misstanden in het organiserende land.

“Toch kan sportswashing ongelooflijk effectief zijn. En dat komt door de sterke emotionele band die fans voelen met hun sportheld, club of elftal. Daarom zijn voetbalclubs ook zo in trek bij de rijken der aarde. Met het verwerven van een club kun je een grote schare fans verzamelen rondom jezelf of je merk.

“Zo kocht de Russische oligarch Roman Abramovich rond de milleniumwisseling het kwakkelende Chelsea. En hij bracht de Londense club weer aan de top van het internationale clubvoetbal. En hoewel de Rus Abramovich aan het begin van de oorlog van zijn land tegen Oekraïne afstand moest doen van ‘zijn’ Chelsea, dragen de fans hem nog steeds op handen. Ze bleven zelfs luidkeels zijn naam scanderen tijdens een minuut stilte voor Oekraïne begin 2022.”

Wie bepaalt wat moreel goed of slecht is?

“In het geval van de mensenrechtenschendingen in Qatar is het vrij duidelijk. De situatie van de arbeidsmigranten is al jaren schrijnend te noemen, en het staat buiten kijf dat de doden die zijn gevallen bij de bouw van de stadions totaal onacceptabel zijn. Daarbij hebben veel landen zich gecommitteerd tot het naleven van de rechten van individuen en minderheden, omdat ze verdragen hebben ondertekend.

“Maar het is natuurlijk veel te gemakkelijk om alleen maar te wijzen naar woestijnstaatjes die voetbaltoernooien organiseren. Ook westerse landen laten steken vallen op het gebied van mensenrechten. Al haalt niemand het in zijn hoofd om het recente strenge abortusbeleid in meerdere Amerikaanse staten aan te kaarten op het moment dat er in de Verenigde Staten een sporttoernooi wordt georganiseerd. Dat voelt wel een beetje dubbel.”

Wat zijn de gevolgen van sportswashing?

“Sportwedstrijden zijn prachtig. Het zijn speciale gebeurtenissen die mensen emotioneel in vervoering kunnen brengen en sport kan mensen verbroederen. Daarnaast vertegenwoordigen ze een vorm van cultureel erfgoed dat diep in de samenleving is geworteld. Dat moeten we blijven koesteren. Het gevaar van sportswashing is dat het die emotionele band en dat culturele erfgoed corrumpeert. Daarbij maken sportswashers jou als kijker medeplichtig. En niet alleen jou, ook de zenders en de kranten, de journalisten, de spelers op het veld en de coaches worden betrokken in een strijd om de beeldvorming.”

Wat kun je daaraan doen?

“Voor een boycot van het toernooi is het al veel te laat. Daarvoor hadden we als collectief in een veel eerder stadium iets moeten ondernemen. Niet kijken heeft daarom geen zin meer, ik kijk zelf ook. Wat je zelf wel kan doen is je niet laten inpakken door de beeldvorming van de sportswasher, proberen door de mooie woorden en beelden heen te prikken, de discussie aan te blijven gaan. En bij volgende gelegenheden moeten we proberen om collectief een vuist te maken tegen de beeldvorming van de sportswasher.”

_Advertentie.