Voormalig NOS-correspondent Tim de Wit over brexit: ‘Het heeft meer nadelen dan voordelen gehad’

Tim de Wit was zeven jaar NOS-correspondent in Londen en deed daar dagelijks verslag van de chaos die tijdens brexit ontstond. Dit jaar verscheen zijn boek Wankel Koninkrijk. Hierin beschrijft De Wit hoe hij Groot-Brittannië door brexit heeft zien veranderen. “Het Verenigd Koningrijk is geen stabiele en rustige democratie meer. Er heeft daar een enorme politieke identiteitscrisis plaatsgevonden.”

Tim de Wit (1981) is ruim een jaar na zijn correspondentschap nog steeds een drukbezet man. Hij presenteert het VPRO-radioprogramma Bureau Buitenland, maakt samen met historicus Arend Jan Boekestijn de podcast Europa Draait Door en hij is een graag geziene gast in talkshows waarin hij nieuws uit Groot-Brittannië duidt. Afgelopen week waren De Wit en Boekestijn op uitnodiging van Studium Generale in de Tilburgse Schouwburg Concertzaal voor een interactieve theaterversie van hun podcast. Univers sprak De Wit voor aanvang van het programma.

Voor de Britten was 2022 een bizar jaar. Ze kregen maar liefst drie premiers, Johnson, Truss en Sunak voorgeschoteld. Plus het overlijden van koningin Elizabeth en de komst van koning Charles. Vind je het jammer dat jij geen correspondent meer was?

“Qua nieuwsontwikkelingen ben ik een jaar te vroeg weggegaan. Maar ik baal er niet van hoor, het was een weloverwogen beslissing om er in juli 2021 mee te stoppen. Waar ik wel aan moest wennen, was dat ik ineens thuis op de bank zat in plaats van zelf verslag te doen.

“Als correspondent raak je toch verknocht aan zo’n land. Je vreet het nieuws de hele dag door. Door brexit waren het al heftige nieuwsjaren. Dus als je denkt dat je alles hebt gehad, krijg je er ook nog een jaar als 2022 bij. Wat dat betreft had ik medelijden met mijn opvolger, Fleur Launspach. Want ga in het eerste jaar van je correspondentschap maar eens aan drie premiers en een overleden koningin staan.”

Wat hebben bovenstaande gebeurtenissen met de Britten gedaan?

“Het overlijden van de koningin heeft de meeste indruk gemaakt. Voor veel Britten is met haar dood een collectief stuk geschiedenis afgesloten. Zelf heb ik niet zo veel met het koningshuis. Maar als correspondent in Groot-Brittannië intrigeerde het me toch, omdat ik zag wat zij als symbool voor de samenleving deed. Zij was als ieders oma, iemand die er altijd was.

“Elizabeth is van 1952 tot 2022 koningin geweest. Dat betekent dat alleen mensen van 70 jaar en ouder ooit iemand anders op de troon hebben meegemaakt. De populariteit van zijn moeder gaat Charles trouwens nooit halen, die man is al 74. De Britten krijgen er wat dat betreft een heel ander soort koning voor terug.

“Grappig genoeg heeft het premierschap van Liz Truss letterlijk gezien de meeste impact gehad. Zij heeft er in 45 dagen financieel zo’n potje van gemaakt, dat is werkelijk met geen pen te beschrijven.”

In Wankel Koninkrijk schrijf je: Brexitnacht was het meest bepalende moment van mijn correspondentschap. Waarom?

“Brexitnacht in 2016 was een ‘aardbevingsmoment’. We hebben niet veel van dat soort momenten. 24 februari 2022, de Russische inval in Oekraïne, was ook zo’n moment. Je voelt dan aan alles: dit gaat gigantische consequenties hebben. Ik vergelijk brexit absoluut niet met een oorlog, maar als het om de consequenties gaat wel.

‘Ik dacht: mijn leven wordt vanaf nu volledig in beslag genomen door brexit’

“In mijn boek noem ik brexit de grootste Europese gebeurtenis sinds de val van de Berlijnse Muur in 1989. Sommige mensen zijn het daar niet mee eens, maar ik zie het echt zo. Want als na al die jaren van uitbreiding van de Europese Unie een groot land besluit om eruit te stappen, is dat echt heftig.

“Tijdens brexitnacht was ik anderhalf jaar correspondent. Ik deed op het dak van een hotel verslag van de uitslag van het referendum. Toen bleek ineens dat de Britten tóch voor uittreding uit de EU hadden gestemd. Ondertussen dacht ik alleen maar: mijn leven is voorbij, want dat wordt vanaf nu volledig in beslag genomen door brexit.”

Het Verenigd Koninkrijk is op 31 januari 2020 daadwerkelijk uit de EU gestapt. Welke onvrede lag er ook alweer ten grondslag aan de wens de EU te verlaten?

“Er waren twee belangrijke redenen waarom mensen voor brexit stemden. De eerste was soevereiniteit. De Britten dachten: wij hebben er geen zin in dat bureaucraten in Brussel bepalen hoe wij ons land moeten inrichten.

“De Britten zijn een trots en eigenzinnig volk dat de EU als een verstandshuwelijk met economische voordelen zag. Naarmate de EU groter werd en meer macht naar zich toetrok, begon dat te schuren. Wat ze niet doorhadden, is dat de wereld niet meer werkt in termen als soevereiniteit. Je hebt de samenwerking met andere landen hard nodig. De oorlog in Oekraïne laat dat heel duidelijk zien. 

“Het tweede punt was immigratie. De EU kent vrij verkeer van personen. Dat betekent dat iedereen zich in Groot-Brittannië kan vestigen. Vóór brexit stond het Britse pond heel sterk. Dus was het aantrekkelijk om daar te gaan werken, want je verdiende simpelweg meer. Met name de lager opgeleide Britten merkten toen dat ze concurrentie kregen van onder andere Polen, Hongaren en Bulgaren. De tendens was: zij pikken onze banen in en onze regering kan daar niets aan doen, want we zijn nu eenmaal lid van de EU. Dit en die soevereiniteit waren de voedingsbodem voor brexit.”

Zouden deze argumenten nu nog zo aanslaan?

“Het argument van soevereiniteit heeft nu we in oorlogstijd zitten minder kans. Voor immigratie geldt hetzelfde, omdat er inmiddels een enorme krapte op de arbeidsmarkt is. Je hebt die mensen nu heel hard nodig. Opvallend genoeg zie je dat Groot-Brittannië op dit moment juist meer migranten binnenlaat dan vóór brexit. Het verschil is dat ze nu zelf bepalen wie ze binnenlaten. Ik vermoed dat veel Nederlanders daar ook voorstander van zouden zijn. Het geeft een gevoel van baas in eigen land.”

Hoe is het Verenigd Koninkrijk veranderd na brexit?

“Er heeft een enorme politieke identiteitscrisis plaatsgevonden. Het Verenigd Koninkrijk is geen stabiele en rustige democratie meer, maar een zooitje. Hoeveel politieke crises hebben we de afgelopen jaren niet gehad? Voor brexit hadden de Britten een traditie van partijen en premiers die lang aan de macht waren. Dat is niet meer zo. De conservatieve partij regeert weliswaar nog steeds, maar is onder Boris Johnson enorm geradicaliseerd. Van een gematigde rechtste partij is het een echte brexit-partij geworden.

“Kiezers raken hierdoor de weg kwijt en weten niet meer waar ze met hun stem heen moeten. Bovendien is er een regering aan de macht die tot op de dag van vandaag zegt dat brexit een fantastisch idee was, in plaats van toe te geven dat er wel degelijk scheurtjes ontstaan. Die ontkenningsfase is ook heel on-Brits.”

December 2022 zou je stakingsmaand in het Verenigd Koninkrijk kunnen noemen. Vrijwel dagelijks staakt er een beroepsgroep vanwege de inflatie en de bezuinigingen. Denk aan het onderwijs, de post, zorg en de spoorwegen. Deze beroepsgroepen staan in Nederland ook onder druk. Zie jij hier hetzelfde gebeuren?

“Die onvrede heerst bij ons ook. Maar Nederland is veel meer een polderland. Er is altijd een basis voor vakbonden en overheden om te onderhandelen. Zeker als het om banen in de publieke sector gaat.

“In Engeland is het verschil tussen arm en rijk heel groot. Miljoenen burgers kunnen momenteel niet rondkomen. Mensen in de private sector hebben de afgelopen jaren een gemiddelde loonstijging van bijna 7 procent gekregen. In de publieke sector, dus voor buschauffeurs, machinisten, postbodes en dergelijke, lag de gemiddelde loonstijging op 2,7 procent. Deze laatste groep heeft in de financiële crisis van 2008 ook de hardste klappen gekregen en is daarvoor amper gecompenseerd. Sterker nog, er is behoorlijk bezuinigd. Dit en brexit komen nu samen, en dat zorgt voor enorm veel boosheid. De vakbonden zeggen: “Regering, we gaan het jullie heel erg moeilijk maken.” Als iedereen tegelijk gaat staken, gaat het land op slot. En dat gebeurt nu.

“De verhalen uit de zorg zijn overigens schrijnend. Het duurt gemiddeld achttien weken voordat je een arts kunt zien. Mensen moeten uren wachten op een ambulance. Kinderen gaan dood, omdat ze te laat zorg krijgen. Bij ons is dat niet voor te stellen, Nederlanders zouden gek worden. De Britten zijn eigenlijk helemaal geen demonstratief volk, ze zijn eerder kalm. Maar dit is gewoon niet meer vol te houden.”

De Britse tabloids hebben een fundamentele rol gespeeld in brexit, zeg je in je boek. Zie jij paralellen tussen hoe bepaalde groepen Britten media als de BBC minachten en hoe bepaalde groepen Nederlanders de NOS bijvoorbeeld niet meer vertrouwen?

“Wij hebben gelukkig geen tabloids. Natuurlijk houdt De Telegraaf ervan om af en toe populistisch uit de hoek te komen, maar dat is echt anders dan Daily Mail en The Sun. De Telegraaf schurkt niet zo tegen de macht aan zoals deze tabloids doen.

“Tabloids zijn de best gelezen kranten en nieuwssites van het land. Ze hebben een enorm bereik en hun invloed is nog steeds heel groot. Bovendien hebben ze korte lijntjes met de politiek, vooral met de conservatieve partij. De tabloids waren voorstander van brexit en hebben een grote rol gespeeld bij de brexit-stem door maar negatieve verhalen over migranten te blijven schrijven. Daarnaast bleven ze alles waar ze Brussel maar de schuld van konden geven benadrukken. Dat is in Nederland minder het geval. Wat je hier wel ziet, is dat sommige mensen het vertrouwen in de traditionele media zijn verloren. Dat is een probleem, want dat vertrouwen krijg je niet zomaar terug.”

Wat kunnen de Nederlandse media daar volgens jou aan doen?

“De enige manier is door hele goede journalistiek te blijven bedrijven. Dus zorgen dat alles wat je vertelt klopt, ervoor zorgen dat je er alles aangedaan hebt om de feiten te checken en niet te corrumperen met de macht. Ik hoor steeds vaker dat de Nederlandse regering en de NPO twee handen op één buik zijn. Dat is natuurlijk complete onzin.”

Aan welke concrete voorbeelden kun je zien dat brexit geen succes is geworden?

“Je kunt dat onder andere aan de situatie in Dover zien. Het is niet zo dat het daar dagelijks een puinzooi met lange files is, maar er hoeft maar iets te gebeuren en het staat helemaal vast. En dan zijn nog niet eens alle controles ingevoerd. Die worden telkens uitgesteld, omdat ze ook wel weten dat er anders nog meer files bijkomen.

“Ook is de Britse afhankelijkheid van de import van voedsel nu goed zichtbaar. Importeren wordt duurder vanwege allerlei extra handelsbarrières. Ik heb veel ondernemers gesproken die daar echt last van hebben. Dit soort dingen vreet aan de Britse economie.”

Welke voordelen heeft brexit tot nu toe gehad?

“Het feit dat de Britten immigranten kunnen toelaten waar ze echt iets aan hebben, is een groot voordeel, denk ik. Een ander pluspunt is dat ze niet meer gebonden zijn aan de regels van de EU. De EU is natuurlijk niet alleen maar goed. Het is een ontzettend log apparaat, waar veel zaken soepeler kunnen. Hoe groter de EU wordt, hoe moeilijker bestuurbaar. Als je bijvoorbeeld kijkt naar het gemeenschappelijke landbouwbeleid en het stikstofprobleem dat wij hebben, daar hebben de Britten allemaal geen last meer van.

‘Sinds ik terug ben in Nederland schrik ik van het gebrek aan fatsoen’

“Pro-brexit stemmers zeggen: “Zie je nou, het gaat nog steeds hartstikke goed!” Maar ik ben erg benieuwd hoe het land zich de komende tien jaar ontwikkelt. Vanwege corona en de oorlog in Oekraïne is het effect van brexit momenteel minder goed zichtbaar. Boris Johnson heeft zich daar goed achter kunnen verschuilen. Die zei gewoon: “Recessie? Nee, dit komt allemaal door corona en de oorlog.

“Toch denk ik dat als je de voor- en nadelen naast elkaar legt, dat het er door brexit uiteindelijk niet beter op is geworden.”

Wat kunnen we in Nederland van de Britten leren?

“Ik heb in totaal dertien jaar in het buitenland gewoond. Sinds ik terug ben in Nederland schrik ik van het gebrek aan fatsoen hier. Nederlanders zijn heel vaak onbeschoft, lomp, onaardig en ze denken vooral aan zichzelf. Natuurlijk geldt dat niet voor iedereen en er zijn ook verschillen tussen de Randstad en daarbuiten. Maar als in Londen een zwangere vrouw de metro instapt, staan er zes mensen op. Dan gaat niet iedereen op zijn telefoon zitten kijken. Er staan hier ook wel mensen op, maar daar is het veel normaler om in het publieke domein rekening met elkaar te houden. Bij de Britten is die beleefdheid aangeleerd. Het wordt in de opvoeding meegenomen en op school leer je beleefd te zijn tegen een ander. Wat dat betreft kunnen wij nog héél veel van de Britten leren.”

_Advertentie.