Jelte Wicherts: ‘Intellectuele oneerlijkheid kan mij echt op de kast krijgen’

Na een Veni en Vidi mag Jelte Wicherts nu ook de toekenning van een Vici-beurs aan zijn palmares toevoegen. Hoe kreeg de psycholoog en meta-onderzoeker zijn eureka-moment en wat doet hij ter ontspanning?

1. Als je iets kon veranderen aan onderzoek dat je gedaan hebt, wat zou dat dan zijn?

‘In mijn voorstel voor de Vici zit een statistisch model en in formule drie daarvan zat een fout van heb ik jou daar. Het maken van een voorstel kost heel veel tijd. Ik heb me zelfs drie dagen afgezonderd in een hotel om er dag en nacht aan te werken. En toch kon dat gebeuren. Misschien is dat ook het risico als je met iets compleet nieuws komt.

‘Ik had gewoon mazzel, want de reviewers hadden het niet gezien. Uiteindelijk heb ik het in mijn weerwoord wel gezegd: Het klopt niet wat er staat, in formule drie moet een minnetje staan waar nu een plusje staat.’

2. Als je geen wetenschapper was, wat zou je dan doen?

‘Ik wilde eerst arts worden, maar toen ik geneeskunde ging studeren in Antwerpen was dat geen groot succes. Ik kwam er snel achter dat medicijnen niet voor mij was. Maar als ik nu zou moeten kiezen: onderzoek, iets tot op de bodem uitzoeken, zit erg in mij. Dingen uit willen leggen ook. Ik heb ook een grote nieuwsgierigheid, dus misschien zou onderzoeksjournalistiek wat voor mij zijn.’

3. Waar krijg je een kort lontje van?

‘Ik reis vaak met de trein. Dat is makkelijk, ik woon dicht bij het station en de universiteit heeft ook een eigen stationnetje. Onderweg zet ik een koptelefoon op en werk ik. Ik ben dan heel productief. Soms moet ik toch met de auto, daar heb ik een hekel aan.

‘Ook kan ik niet tegen intellectuele oneerlijkheid. Een echte fout, dat kan, maar mensen die weten dat ze niet eerlijk zijn, dat iets niet klopt, daar kan ik niet tegen. Als je mij op de kast wil krijgen, is dat de effectiefste manier.’

4. Welk boek zou je iedereen aanraden?

‘In het algemeen is het ‘t beste om boeken te lezen van mensen waarmee je het niet eens bent. Je zit snel in een bubbel met altijd dezelfde mensen die hetzelfde denken, dan is het goed om een stapje terug te zetten en boeken te lezen van iemand waar je het niet mee eens bent. Het is superbelangrijk voor een gezonde maatschappij dat je ook eens uit je bubbel komt.

‘Een boek dat voor mijzelf heel inspirerend was, is The Selfish Gene van Richard Dawkins.’

5. Je hebt een onverwachte vrije middag, hoe besteed je de tijd?

‘Soms doe ik oorlogs- of strategiespelletjes op de computer, vaak word ik dan helemaal weggespeeld door mensen die veel jonger zijn. Dan ga ik toch maar een wandelingetje maken en naar een podcast luisteren. Daar houd ik van: wandelen en luisteren.’

6. Wat weten maar weinig mensen over jou?

‘Ik ben een ochtendmens. Ik kan er echt van genieten als ik om half vijf wakker word. Dan ga ik eerst lekker de krant lezen en om zes uur ga ik werken.  Je reist dan altijd voor de spits, dat is ook heel fijn.’

7. Wat is jouw persoonlijke eureka-moment?

‘Voor het voorstel voor mijn Vici ben ik heel lang bezig geweest met een technisch-statistisch model van hoe veel wetenschappers hun data verkeerd analyseren. In de zomer had ik daarvoor wat meer tijd, dus ging ik ermee pielen, zoals ik wel vaker doe. Tot ik het ineens doorhad. Een model dat p-hacking kan oplossen.

‘Terwijl heel veel mensen hun tanden erop stukbeten, kreeg ik het idee anderhalve maand voor de deadline. Ik had mazzel dat het idee op het goede moment kwam. Ik wist meteen dat het goed zat, ik geloof in dit model. En nu kan ik er de komende tijd aan gaan werken.’

8. Je huis staat in brand en je kunt maar één bezitting redden. Wat neem je mee?

‘Ik denk dat ik dan gewoon de iPad pak, want daar hebben mijn vier kinderen, mijn vrouw en ik wat aan. Of de autosleutels, met z’n allen in de auto zitten we veilig.’

9. Welke serie kijk je om te ontspannen?

‘House. Het is al wel wat ouder, maar heel erg grappig. Andere tijden, geschiedenis is altijd boeiend. Van nog langer geleden kijk ik nog graag naar Keek op de week van Van Kooten en De Bie. In mijn tienerjaren keken we dat elke zondag, tien over acht. Fascinerend om te zien hoeveel thema’s uit het nieuws van toen ook nu nog terugkomen. Zoals klimaatproblemen en boeren die de snelwegen blokkeren.’

10. Wie is jouw grote voorbeeld en waarom?

‘Eigenlijk zijn dat mijn mentoren. Van elk daarvan heb ik iets meegenomen. Een had een ongelooflijke verzamelwoede. Data, artikelen, literatuur. Dat heb ik ook. Hij was zelf niet gepromoveerd, want hij vond zijn eigen proefschrift niet goed genoeg, ook al was het wel goedgekeurd.

‘Een andere was erg voor open science. Hij werd erg boos als mensen hun data niet wilden delen voor een betere analyse. En een derde nam altijd rare uitstapjes naar verre vakgebieden. Van psychologie ging hij naar de ecologie en kwam dan weer door naar econometrie. Van die uitstapjes kwam hij terug met fantastische theoretische modellen. Als je die drie door elkaar mengt, zie ik mezelf.’

11. Ze zeggen wel eens dat je het meeste leert van je fouten. Wat is jouw beste miskleun?

‘Ik had ooit kritiek op een intelligentieonderzoeker, omdat hij ondanks mijn herhaalde kritiek methodes bleef gebruiken die niet deugden. Op een congres waar hij zijn onderzoek presenteerde schoot ik daarover uit mijn slof. Daar heb ik wel spijt van, ik had rustig moeten blijven, maar ik was echt kwaad. De grap was dat de lezing daarna ging over de relatie tussen intelligentie en boosheid. Daar moest ik wel hard om lachen.’

12. Wat zou je eigenlijk (meer) moeten doen?

‘Ik ben best wel sterk van het zelf doen. Ik heb de natuurlijke neiging om het zelf te willen uitzoeken, het zelf uit te werken. Ik zou vaker naar iemand toe moeten stappen, die het beter weet dan ik, en om hulp vragen. Zo kun je ook verder komen, dan je in je eentje zou doen.’

13. Nooit meer werken of nooit meer vakantie?

‘Nooit meer vakantie is met vier kinderen natuurlijk geen optie. Vakantie kan trouwens ook wel hard werken zijn. Na een vakantie ben ik vaak toe aan een weekje werken.’

_Advertentie.