Hoe muziek ons troost biedt: ‘Muziek is als een vertrouwde vriend’
Muziekpsycholoog Waldie Hanser promoveerde onlangs op het troostende vermogen van muziek. ‘Muziek biedt meer troost dan huilen, eten, of troost zoeken bij een ander.’
Muziek speelt een essentiële rol in ons dagelijks leven, vertelt Waldie Hanser (1980), zelf liefhebber van heavy metal, hardrock en klassieke muziek. ‘Muziek is niet alleen entertainment, we luisteren er om veel meer redenen naar.’ Hanser richtte zich in zijn proefschrift The Consoling Power of Music: The Role of Emotions and Musical Aspects op de troostende werking van muziek.
Waarom luisteren we eigenlijk graag naar muziek?
‘Muziek klinkt prettig in de oren, we vinden het mooi en het verbindt ons. We gebruiken muziek daarnaast bij vrijwel al onze rituelen, denk aan huwelijken en uitvaarten. Het raakt ons en zit erg diep in ons systeem verankerd.
‘Zo blijkt uit onderzoek dat we vrijwel allemaal met gevoel voor ritme geboren worden. Er zijn dus weinig mensen die helemaal géén ritmegevoel hebben. Met muziek meefluiten, klappen of met je voet tikken: dat is allemaal muzikaal gedrag. In tegenstelling tot wat we in de westerse wereld vaak denken, hoef je om muzikaal te zijn dus echt niet professioneel, of op een hoog niveau een instrument te bespelen.’
En waarom raakt muziek ons zo?
‘Muziek activeert hersendelen die met ons beloningssysteem te maken hebben. Deze hersengebieden lichten ook op als je lekker eet, of aan andere lichamelijke behoeftes voldoet. Daarom is naar muziek luisteren zo aangenaam. Daarnaast zijn er veel psychologische toepassingen van muziek, want muziek zegt bijvoorbeeld iets over je identiteit: wie ben je en tot welke (sociale) groep behoor je?
‘Muziek zorgt ook voor verbinding. Stel dat je met veel mensen een concert bijwoont en iedereen staat met dat ene gevoelige liedje mee te brullen, dan raakt je dat: je krijgt kippenvel of het ontroert je. Of kijk eens wat er gebeurt als een volle Kuip You’ll Never Walk Alone zingt. Een andere eigenschap van muziek is dat het emoties kan beïnvloeden of versterken. Al deze factoren hangen sterk met elkaar samen, dat maakt muziek een hele sterke stimulus.’
Maakt het soort muziek of genre hierbij nog iets uit?
‘Als we troost zoeken doen we dat vooral in rustige muziek. Maar rockliefhebbers kunnen zich ook erg getroost voelen door uitbundige muziek. Het is dus iets heel persoonlijks. Bij popmuziek letten we trouwens naast op de muziek zelf, vooral op de teksten en herinneringen die het oproept. Bij klassieke muziek letten we juist op de esthetiek van een stuk.’
Zegt onze muzieksmaak überhaupt veel over ons, bijvoorbeeld over wat voor type je bent?
‘Ik kan aan de hand van iemands muziekvoorkeuren een paar dingen over die persoon zeggen, maar daar geen volledig persoonlijkheidstype aan ophangen. Dat zou iets te kort door de bocht zijn.’
Uit jouw onderzoek blijkt dat mensen muziek als meest troostend noemen in vergelijking met andere troostrijke gedragingen, zoals huilen, eten, warme kleding, gebruik van drank en drugs en troost zoeken bij anderen. Hoe zit dat precies?
‘Dit specifieke onderzoek vond plaats onder radioluisteraars, in de periode rond de Top2000. Luisteraars vonden de muziek, de teksten en de herinneringen die muziek oproept erg troostend.
‘Met de komst van mobiele telefoons en diensten als Spotify is muziek altijd en overal beschikbaar voor ons. Mensen waarbij je troost zoekt, zoals vrienden, naasten of een geliefde, zijn dat door omstandigheden misschien niet altijd.
‘Anders dan bij een troostend gesprek met een vriend of vriendin, weet je bij muziek bovendien precies wat er gaat komen, dat voelt heel vertrouwd. Misschien wacht je zelfs op één bepaald woord of een zin. Een vriend kan in een gesprek plotseling iets zeggen dat je niet verwacht, of wellicht moeilijk vindt. Daarom kan muziek luisteren prettiger zijn.’
De muziek die we bij uitvaarten gebruiken is meestal ook troostend. Wat kenmerkt uitvaartmuziek nog meer?
‘Uitvaartliedjes zijn vaak plechtig, sereen en teder en klinken droeviger en minder energiek, maar zijn niet extreem dramatisch. Bovendien zijn uitvaartliedjes vaker akoestisch, daardoor kun je je beter focussen op de tekst.
‘In het onderzoek is gekeken naar emotiewoorden in de teksten. Heel verrassend is dat er meer positieve dan negatieve woorden in deze liedjes zitten. De negatieve emotiewoorden drukken wel vaker verdriet uit, zoals wachten, verlies, donker, koud en eenzaam.
‘Uitvaartmuziek bevat heel vaak de woorden jij en jou. Ook blijkt er toekomstgerichtheid in de teksten te zitten. Bij I Will Always Love You, bijvoorbeeld. Hier zit een verlenging van de relatie in. Continuing bonds, noemen ze dat in de rouwtheorie. Je wil daarmee eigenlijk zeggen: het is over, maar het blijft toch. Het is een soort houvast.
‘Als laatste kenmerk heb je de herinnering. Mensen hebben het altijd over de soundtrack van hun leven. Dat is muziek die gekenmerkt is door bepaalde gebeurtenissen. Met muziek maak je constant nieuwe herinneringen aan, daar kun je ook weer troost uit putten.’
In de top tien uitvaartliedjes van Monuta staat één niet-Nederlandse artiest, in die van Dela staan er twee. Wat zegt dat over ons?
‘Nederlandse teksten lijken droeviger dan Engelstalige. Vermoedelijk omdat emoties harder aankomen in je eigen taal. Maar ook omdat je meer bekend bent met je eigen taal en je jezelf er beter in kunt uitdrukken dan in het Engels. Maar goed, uiteindelijk wonen we in Nederland. Dus als Danny Vera hier een hit met Roller Coaster heeft, dan hoor je dat nummer ook werkelijk overal. Hetzelfde geldt voor Mag ik dan bij jou? Het is muziek die je kent.
‘André Rieu scoort eveneens hoog in de uitvaartlijsten. Hij heeft zó veel muziek opgenomen en is zo bekend, dat je al gauw bij hem uitkomt. Soms is uitvaartmuziek streekgebonden, omdat je in een bepaalde regio bent opgegroeid. Het culturele aspect is dus ook erg belangrijk.’
Bij welk nummer houd jij het zelf niet droog?
‘Ik huil niet zo snel, maar I’m Going Home uit The Rocky Horror Picture Show (1975) en het stuk Beata Viscera van Perotin vind ik echt prachtig.’
Advertentie.
