Esmah Lahlah: ‘Wanneer het vertrouwen rafelt, rafelt de rechtsstaat’

Hoe vergroten we het vertrouwen in de rechtsstaat? Die vraag stond centraal tijdens een bijzondere bijeenkomst in het Hartslagcafé van Studium Generale. Emeritus hoogleraar Ernst Hirsch Ballin en wethouder Esmah Lahlah spraken erover.

De rechtsstaat blijkt in tijden van crises, zoals de klimaatcrisis, de toeslagenaffaire, de woningcrisis en de Oekraïne-oorlog steeds niet in staat om op tijd op voortekenen in te spelen. Dat is zorgelijk, want een kleine verandering kan een groot effect hebben, stelt emeritus hoogleraar Ernst Hirsch Ballin:  

‘Het wapperen van de vleugels van één vlinder in de Amazone kan al tot grote dingen leiden, zoals een windstorm in Texas. Dit ‘vlindereffect’ bestaat ook in de politiek en samenleving. Zwakke signalen van een verstoord evenwicht zijn voorboden van crises.’

Wederzijds vertrouwen

Wie bijvoorbeeld verkiezingsprogramma’s uit 2012 nog eens kritisch onder de loep neemt, ziet volgens Hirsch Ballin al een voorbode van de toeslagenaffaire: ‘Het verkiezingsprogramma van de grootste partij was een pleidooi om ‘kei hard’ op te treden tegen alles wat op fraude leek.’

Daarbij werden burgers per definitie gewantrouwd: ‘Wie niet horen wil, moest maar voelen en wie zijn eigen broek niet kon ophouden, moest zelf maar op de blaren zitten. Deze ideologie had verstrekkende gevolgen: door een geringe fout verloren mensen soms hun hele uitkering.’

‘Vertrouwen is naar zijn aard wederkerig en bestemd om duurzaam te zijn. Dit kan en mag je niet reduceren één richting’, betoogt Hirsch Ballin. Dat wel doen, blijft vaak niet zonder gevolgen.

Het wantrouwen van de overheid in haar burgers, zorgde ervoor dat veel burgers ook het vertrouwen in de overheid verloren. Een uiterst zorgelijke ontwikkeling volgens de emeritus hoogleraar en voormalig Minister van Veiligheid en Justitie.

Solidariteit

De overheid kan over burgers heen walsen en het vertrouwen in de samenleving uithollen. Niet alleen nu, maar ook in de toekomst. Het is volgens Hirsch Ballin belangrijk om goed in beeld te krijgen van wie de belangen beschermd moeten worden. Is dat de meerderheid, of de minderheid? ‘Zijn dat slechts degenen die op dit moment in de politiek hun stem kunnen laten klinken? Of zijn dat ook mensen die nog niet voor hun belangen kunnen opkomen of mogelijk zelfs nog niet geboren zijn?’

Voor Hirsch Ballin is solidariteit tussen mensen, met volgende generaties en met de natuur als geheel onmisbaar. Daarom pleit hij voor een democratisch ethos dat over verschillende (politieke) partijen heen stijgt: ‘Iedereen die écht betrokken is bij de democratie en die daarnaast de waarborging van mensenrechten hoog in het vaandel heeft staan, moet leren om solidair te zijn.’ Zo zijn problemen als de toeslagenaffaire in de toekomst wellicht nog te voorkomen.

Op een andere manier politiek bedrijven

Ook wethouder en voormalig universitair docent aan Tilburg University, Esmah Lahlah, ziet dat het vertrouwen in het functioneren van de democratische rechtsstaat onder druk staat, terwijl dat juist zo essentieel is: ‘Wanneer het vertrouwen rafelt, rafelt de rechtsstaat. Een voorwaarde van een goed functionerende rechtsstaat is dat mensen een zekere openheid en welwillendheid tonen naar de ander.’

Ook Lahlah richt haar blik op de toekomst. Daar hadden politici volgens haar de afgelopen jaren te weinig oog voor: ‘Doordat politici te veel gericht waren op het verleden en het heden, vingen zij geen signalen op waaruit bleek dat dingen verkeerd gingen.’

Ze pleit voor een andere manier van politiek bedrijven: ‘Het onbehagen in de samenleving vraagt om een politieke blik die consequent op de toekomst is gericht. Zo moeten politici niet alleen in campagnetijd de straat op gaan, maar continu met burgers in dialoog blijven’, legt ze uit.

Zoals Hirsch Ballin al opmerkte dat vertrouwen van twee kanten moeten komen, zo wijst Lahlah er op dat burgers ook een rol te spelen hebben. Om het vertrouwen in de democratische rechtsstaat daadwerkelijk te vergoten, is volgens haar ook actief en waakzaam burgerschap vereist: ‘De overheid heeft het actieve vertrouwen van de burger nodig. Maar de burger moet ook bereid zijn om de overheid kritisch te bevragen.’

_Advertentie.