Élodie Malanda: ‘Ik mocht nooit de prinses zijn want ik had kort afrohaar’

Literatuurwetenschapper Élodie Malanda barstte in tranen uit toen ze zichzelf voor het eerst herkende in een boekpersonage: ‘Het kleine meisje in mij was altijd al op zoek naar dit boek.’

Welk boek heeft een onuitwisbare indruk op jou gemaakt?

‘Het kinderboek Happy to Be Nappy van bell hooks met illustraties van Chris Raschka heeft op mij een onuitwisbare indruk gemaakt. Het is een gedicht waarin verschillende afrohaarstijlen gevierd worden. Nappy is een term die mensen gebruiken om afrohaar aan te duiden.

‘Als ik terugdenk aan mijn kindertijd in de jaren negentig in Luxemburg, zie ik mezelf vooral als een meisje dat ontzettend veel boeken las. Je zou haast kunnen zeggen dat ik boeken consumeerde want ik las er soms wel zeven tot tien per week. In die tijd waren er nauwelijks boeken met hoofdpersonages van kleur. Hoewel ik dat nooit ‘bewust gemist’ heb, barstte ik in tranen uit toen ik – jaren later – tegen dit boek aanliep.

Waarom maakte juist dit boek zo’n indruk op jou?

‘Ik was 23 jaar oud, woonde in Parijs en vond het boek in een museumwinkel. Toen ik het boek voor het eerst in mijn handen had, realiseerde ik me dat het ‘kleine meisje’ in mij al die tijd op zoek was naar dit boek. Als meisje van kleur, wist mijn witte moeder zich geen raad met mijn haar. Meestal knipte ze het gewoon kort. Hierdoor dachten mensen vaak dat ik een jongetje was.

‘Een jeugdherinnering die ik nooit zal vergeten, gaat ook over mijn haar. Op de kleuterschool zat ik in de klas met twee meisjes die lang, stijl haar hadden. De meisjes hielden wedstrijdjes op het schoolplein wiens haar het langste was wanneer ze rondjes draaiden. Ik was niet eens jaloers op hen want ik wist dat ik nooit kon behoren tot de groep ‘mooie meisjes met wapperende haren.’

‘Een andere jeugdherinnering die nog altijd diepe indruk op mij maakt, gaat ook over mijn haar. Mijn jeugdvriendin en ik verkleedden onszelf regelmatig als sprookjesfiguren. Met mijn korte afrohaar leek ik niet op prinsessen uit de boeken die we lazen. Daarom mocht ik van haar nooit de prinses zijn en moest ik uiteindelijk altijd de bediende spelen.’

Is er iets veranderd in jouw leven door het lezen van dit boek?

‘Als literatuurwetenschapper weet ik dat – wanneer we spreken over goede literatuur –  iedere lezer zich zou moeten kunnen identificeren met hoofdpersonages. Wanneer je literatuur reduceert tot huidskleur, haartextuur of bepaalde ervaringen, reduceer je ook de kracht van literatuur.

‘Toch blijft het een ingewikkeld onderwerp, want ik weet uit eigen ervaring hoe belangrijk het is om jezelf te herkennen in de uiterlijke kenmerken van een personage. Bij ieder ander hoofdpersonage uit een boek dacht ik: ‘dat zou ik kunnen zijn’ of ‘ik herken me in dit personage’, maar bij Happy to Be Nappy dacht ik: ‘dit ben ik!’

‘Vanaf het moment dat ik Happy to Be Nappy vond, kocht ik alle prentenboeken waarin een hoofdpersonage van kleur voorkomt. Ik kocht ze voor de kleine Elodie, voor de volwassen Elodie en voor mijn toekomstige kinderen. Tien jaar geleden waren dat er nog niet zoveel. Tegenwoordig zijn dat er veel meer en staat mijn boekenkast ermee vol.’

Is er een passage, zin of illustratie uit het boek die je met ons zou willen delen?

‘Er is een illustratie in het boek die mij enorm aanspreekt. Daarop zijn kinderen te zien waarvan het haar gestileerd wordt. De reden dat juist deze illustratie mij zo aanspreekt is omdat het stylen van het haar voor veel meiden en vrouwen van kleur een belangrijk ritueel is en dat de mogelijkheden van het stylen van afrohaar oneindig zijn. Je ziet verschillende tinten huidskleuren, haartexturen en kapsels. De illustratie viert afro-haarstijlen als kunstwerken en plaatst de diversiteit van ‘blackness’ op een voetstuk.

‘Maar er is nog een andere reden waarom ik het zo’n aansprekende illustratie vind. De illustrator is er buitengewoon goed in geslaagd om de kinderen te verweven met de moeders die achter hen staan. Je ziet letterlijk de connectie tussen moeder en kind omdat de lijnen in elkaar overlopen.’

Wie zou dit boek volgens jou moeten lezen en waarom?

‘Ik denk dat er veel mensen  zijn – zowel mensen van kleur als witte mensen –  die Happy to Be Nappy kunnen waarderen. Het boek bevat prachtige, speelse illustraties. Daarnaast is het taalgebruik erg mooi. Maar ik kan me voorstellen dat dit boek specifiek interessant is voor mensen met afrohaar.

‘Overigens geldt dat niet voor alle boeken waarin personages van kleur voorkomen. Zoals ik eerder ook al zei, moet een goed boek iedereen aanspreken. Dat is de kracht van literatuur. De huidskleur van een personage moet voor de lezer niet uitmaken. Toch vind ik het goed dat er in de literatuur steeds meer aandacht is voor diversiteit en inclusiviteit. Hierdoor kunnen veel meer lezers – dus ook kleine meisjes van kleur – zich écht herkennen in personages uit de boeken die ze lezen. Simpelweg omdat ze er hetzelfde uitzien.’

Élodie Malanda is universitair docent Kinderliteratuur aan Tilburg University.

_Advertentie.