Suzanne van der Beek: ‘Waarom moeten wij mensen de natuur temmen en ordenen?’
De speelsheid binnen het kinderboekengenre levert vaak nieuwe inzichten op, vindt Suzanne van der Beek. Zo zorgde haar favoriete boek ervoor dat ze anders over klimaatverandering ging denken. ‘Voor mensen die met klimaatverandering in hun maag zitten is dit boek als een frisse wind.’
Welk boek heeft een onuitwisbare indruk op jou gemaakt?
‘Het kinderboek De Wilde Robot (2016) van Peter Brown in de vertaling van Annelies Jorna. Het boek behandelt een thema waar ik zelf veel mee bezig ben, namelijk klimaatverandering. Het gaat over de gevolgen van klimaatverandering en de rol die de mens daarin speelt. De Wilde Robot bood mij een andere blik op de wijze waarop de mens de natuur vernietigt.’
Kun je iets meer vertellen over het verhaal?
‘Het verhaal gaat over een robot die na een schipbreuk van een vrachtschip aanspoelt op een onbewoond eiland. Althans, onbewoond door mensen, maar vol met ander leven. De robot vindt een weg in de natuur, en wordt er onderdeel van. Dergelijke verhalen lees je natuurlijk wel vaker, denk aan Robinson Crusoe (1719) van Daniel Defoe, maar die verhalen zijn allemaal vanuit een menselijk perspectief geschreven. De mens wil zo’n eiland en de natuur temmen om het naar menselijke normen in te richten.
Zomerserie
Soms slaat een boek in als een komeet. Lees je iets wat je nooit eerder hebt gelezen. En blijf je vol verwondering en verbazing achter. Voor deze zomerserie vroeg Univers verschillende (ex)medewerkers van Tilburg University naar het boek dat hun wereld veranderde.
‘In dit boek komen geen mensen voor. Ook geen menselijke emoties, en de robot wordt nergens vermenselijkt. Als de robot iets voelt, dan is dat omdat deze zo geprogrammeerd is. Bijvoorbeeld als de robot op één ei na alle eieren in een ganzennest breekt. Dan voelt ze daar verantwoordelijkheid voor, maar enkel omdat ze zo geprogrammeerd is.’
Is er door het lezen van dit boek iets veranderd in jouw leven?
‘Het geeft mij ademruimte, want ik realiseer me nu dat we op een andere manier verder kunnen denken over de natuur en het klimaat. Bijvoorbeeld door het eiland niet als onbewoond te zien, maar juist als een ontzettend bewoond eiland vol met leven. Waarom moeten wij mensen de natuur temmen en ordenen? Waarom claimen wij altijd grondgebied? Die behoefte voelen we ook al in de ruimte, onder andere door vlaggen op planeten neer te zetten.
‘In boeken voor volwassenen is het veel lastiger om dit soort experimenten te bedenken en te beschrijven. Het fijne aan kinderboeken vind ik dat ze minder vastzitten aan regels. De speelsheid binnen het kinderboekengenre levert daardoor vaak veel nieuwe inzichten op. Die ruimte is er in boeken voor volwassenen niet.’
Wie zou dit boek volgens jou moeten lezen?
‘Iemand als Elon Musk, bijvoorbeeld? En mensen die net als ik met klimaatverandering in hun maag zitten en vooral geneigd zijn om doemscenario’s zien. Dan is dit boek als een frisse wind.’
Wat is de mooiste passage of zin uit het boek en waarom?
‘De boekcover. Peter Brown maakte ook de illustraties voor het boek. Op bijna iedere tweede pagina staat er een. Tekst en beeld gaan in dit boek hand in hand en versterken elkaar. Brown heeft de robot in veel van zijn illustraties centraal staan. Je ziet een figuur, zonder gezicht, maar wel met twee ogen. Dat werkt vervreemdend. Omdat de robot binnen een natuurlijke context is geplaatst, wordt die vervreemding nog duidelijker. Op de cover zie je dat ook goed: een deels menselijke figuur, die tegelijkertijd ontdaan is van menselijkheid. Dat geeft een afstotend en ongemakkelijk gevoel. Je wordt hierdoor als lezer op de proef gesteld. Want hoe sympathiek is de robot nu eigenlijk? Het is voor de lezer een oefening in empathie.’
Suzanne van der Beek (1988) is universitair docent cultuurwetenschappen en coördinator bij de master Jeugdliteratuur
