Wim van de Donk: ‘De perverse prikkel is het echte probleem, niet de internationalisering’

Wim van de Donk: ‘De perverse prikkel is het echte probleem, niet de internationalisering’

Minder internationals aan de universiteit? Na de verkiezingen zal blijken hoe hard Den Haag hierop gaat sturen. Volgens rector magnificus en collegevoorzitter Wim van de Donk is het internationale karakter juist essentieel voor universiteiten. ‘Gooi het bekostigingsmodel op de schop, daar zit de pijn.’

Rector magnificus Wim van de Donk. Beeld: Maurice van den Bosch

Of hij nog een goed boek heeft gelezen tijdens de zomervakantie? Als Wim van de Donk iemand bewondert, is het wel de Nederlandse humanist Desiderius Erasmus. Met veel plezier las hij de biografie die Sandra Langereis over hem schreef. Van de Donk: ‘Erasmus maakte lange en verre reizen door Europa om kennis op te doen en uit te wisselen.’

Waarmee hij maar wil zeggen: goed onderzoek en goed onderwijs zijn altijd gebaat geweest bij internationale verbindingen. Universiteiten kunnen niet zonder. Meerstemmigheid, polyfonie: dat kenmerkt de academische wereld. ‘De universiteit is een plek waar uiteenlopende visies, disciplines en culturen elkaar ontmoeten. Die openheid en vrijheid zijn onmisbaar. Alleen zo ontstaan de ideeën van morgen.’

Daarom ook is Van de Donk verheugd dat hij is toegetreden tot het bestuur van de European University Association (EUA). Deze organisatie vertegenwoordigt meer dan 850 universiteiten en stimuleert kennisuitwisseling over de grenzen heen. Ook laat de EUA haar stem in Brussel horen om zo invloed uit te oefenen op Europees beleid over hoger onderwijs, onderzoek en innovatie.

‘Een mooie uitkijkpost voor de toekomst en om de belangen van Europa en internationalisering voor onderwijs en onderzoek te behartigen,’ aldus Van de Donk.

Niet bang zijn voor Den Haag

En in die toekomst staat nogal wat te gebeuren. Na de landelijke verkiezingen in november zal blijken in welke mate de plannen van onderwijsminister Dijkgraaf, om de toestroom van buitenlandse studenten in te dammen, voet aan de grond krijgen. Een ontwikkeling die Van de Donk uiteraard nauwgezet volgt, maar niet met angst.

‘Het gaat om een goede balans en daar willen wij graag over meepraten en nadenken. Natuurlijk is Europa belangrijk, dat spreekt voor zich, maar je mag de band met de eigen regio niet verliezen. Ook lokale studenten die niet de zeven vinkjes aantikken moeten zich welkom voelen op onze universiteit. En de samenwerking met jonge ondernemers en de clustering van universiteiten in regionale ecosystemen leidt tot sterkere economieën.’

Over één ding is Van de Donk stellig: de toestroom van buitenlandse studenten willen inperken om de groei van universiteiten te controleren, dat is niets meer dan symptoombestrijding. ‘Het echte probleem is het huidige bekostigingsmodel, dat vergiftigt de verhoudingen.’

Perverse prikkel

Die bekostiging van universiteiten vanuit de overheid, hoe zit dat ook alweer? Universiteiten ontvangen een stabiele geldstroom en een variabele geldstroom van de overheid. Deze tweede stroom is voor een groot deel afhankelijk van het aantal studenten per universiteit, maar ook het aantal promoties telt bijvoorbeeld mee. En dat zorgt voor een rat race tussen de universiteiten onderling.

Je kunt als universiteit niet stil blijven staan, want als andere universiteiten groeien in aantallen en jij niet, wordt je marktaandeel kleiner en ontvang je ondanks extra werk geen extra middelen. Het beschikbare budget groeit immers niet evenredig mee. Groei wordt zo de drijvende motor, met alle gevolgen van dien: toenemende werkdruk, huisvestingsproblematiek, een slechte student-docentratio.

Rector magnificus Wim van de Donk. Beeld: Maurice van den Bosch

‘Pak daarom de perverse prikkel tot groei aan,’ zegt Van de Donk. ‘Dan verander je echt structureel. Het willen inperken van de hoeveelheid internationals, het miskennen van het internationale karakter van universiteiten, getuigt niet van een goed doordachte langetermijnvisie.’

Zachte grenzen

Van de Donk pleit voor ‘zachte grenzen’. Hij verwijst naar de civic university, een concept van emeritus hoogleraar Regional Development Studies John Goddard. Door de eigen grenzen zachter te maken, zowel extern als intern, kan een universiteit beter multi- en interdisciplinair samenwerken. Ook met partijen van buiten.

Van de Donk vergelijkt de universiteit graag met een zeehaven, zoals in zijn Willem Witteveen-lezing uit 2023. Een zeehaven is internationaal en regionaal verbonden, een plek waar allerlei verschillende soorten schepen aanmeren en weer vertrekken en waar voortdurend op verschillende niveaus keuzes worden gemaakt. ‘Daarom hebben we op Tilburg University nu ook de academische werkplaatsen. Hier wordt interdisciplinair en met bedrijven, overheden en andere kennisinstellingen samengewerkt op thema’s als klimaat en energietransitie of de arbeidsmarkt. Zo willen we bijdragen aan wat we ‘brede welvaart’ voor iedereen noemen.’

Betrokken leden

Blijven ontmoeten, nieuwe en onverwachte combinaties maken. Dat blijft de rode draad voor Van de Donk, ook op de campus zelf. De coronaperiode heeft de digitalisering van het onderwijs in een stroomversnelling gebracht. Maar de interacties tussen student en docent en studenten onderling, blijven volgens de rector magnificus van groot belang.

‘We willen geen Thuisbezorgd.nl-onderwijsinstelling zijn. Studenten zijn geen consumenten, ze zijn betrokken leden van onze academische gemeenschap. De studententijd is dé periode waarin ontmoetingen essentieel zijn. Daarvoor blijft een levendige en veelstemmige campus van het grootste belang.’

Blijven doorvragen

Naast de focus op mens en maatschappij is digitalisering niet meer weg te denken op Tilburg University. Het draait daarbij om de combinatie tussen digital sciences en hoogwaardige kennis van de economie, bedrijfswetenschappen en ondernemerschap, sociale- en gedragswetenschappen, recht en bestuurskunde, geesteswetenschappen en theologie.

Nieuwe technologische ontwikkelingen bieden daarbij kansen én stellen uitdagingen, maar die zijn niet alleen maar negatief.  Van de Donk moet denken aan een ‘gesprek’ dat hij had met AI-programma ChatGPT. ‘Ik wilde weten waar de term ‘ivoren toren’ vandaan kwam, een uitdrukking die vaak wordt gebruikt om het zelfingenomen isolement van intellectuelen te omschrijven.’

ChatGPT kwam onder meer met een passage uit het Bijbelse Hooglied aanzetten. En met de naam van een zekere Charles-Augustin Saint-Beuve, die het idee van de ivoren toren mee heeft uitgewerkt tot de hedendaagse verwijzing naar van de samenleving afgesloten intellectuelen.

Van de Donk: ‘Maar toen ik bleef vragen om verwijzingen en vroeg of ik het programma wel kon vertrouwen, ging ChatGPT mij ontwijken. Het programma verzocht mij om het ergens anders over te hebben, terwijl er steeds meer fouten in de antwoorden slopen.’ Uiteindelijk verzocht het programma zelfs om het gesprek te staken.

De rector magnificus moet erom lachen. ‘ChatGPT gaat de noodzaak om door te vragen alleen maar opvoeren. Zo zal ook onze dialoog met nieuwe technologie ons alleen maar kritischer maken en uitnodigen tot doordenken.’

Tijdens de Opening van het Academisch Jaar op maandag 4 september met als thema ‘The art of Digitalization’ komen de kansen en uitdagingen van digitalisering ook aan de orde. Alle medewerkers en studenten zijn hiervoor uitgenodigd.

Advertentie

Bekijk meer recent nieuws

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Blijf op de hoogte. Meld je aan voor de nieuwsbrief van Univers.