Weten dat je mogelijk jong sterft heeft invloed op je toekomstige financiële situatie

Stel je krijgt te horen dat je een genetische afwijking hebt, met daardoor een grote kans op een vroegtijdige dood. Welke invloed heeft die kennis op iemands toekomstige financiële situatie? Een aanmerkelijk grote, blijkt uit promotieonderzoek van econoom Dániel Kárpáti.

Hoe reageren mensen op veranderingen in hun toekomst? Het is een fundamenteel economisch vraagstuk dat aan bod komt in het proefschrift van TiSEM-promovendus Dániel Kárpáti. Of in dit geval: welke financiële keuzes maak je als je weet dat je een relatief lang dan wel kort leven zal hebben?

Het is volgens Kárpáti ook een zeer actuele vraag, aangezien onze levensverwachting in de afgelopen vijftig jaar met zo’n acht jaar is toegenomen. Een positieve ontwikkeling die serieuze consequenties heeft. De vergrijzende bevolking legt immers een groter beslag op sociale voorzieningen zoals het pensioen- en zorgstelsel.

Kárpáti: ‘Onze levensverwachting neemt vooralsnog toe en economen willen daarom graag begrijpen hoe mensen hierop kunnen reageren. Betekent langer leven ook dat we meer gaan sparen voor ons pensioen? Want als dat niet het geval is, moet je misschien wat paternalistischer tegen mensen zijn. Bijvoorbeeld door manieren te bedenken om ze meer te laten sparen.’

Van de drie essays uit zijn promotieonderzoek over ‘financiën en gezondheid’, ligt het onderzoek naar genetische testuitslagen en de invloed daarvan op latere financiële beslissingen, hem het meest na aan het hart. ‘Dat onderzoek staat dichterbij omdat het mijn individuele werk is. Ook vind ik het vernieuwend onderzoek.’ Sinds kort werkt de van oorsprong Hongaarse onderzoeker als universitair docent bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Een natuurlijk experiment

Maar hoe onderzoek je hoe iemand reageert op een lange dan wel korte levensverwachting? Experimenteren met de levensloop van mensen is niet erg ethisch en dus geen optie. Je kunt volgens Kárpáti kijken naar dingen die al zijn gebeurd. Zogenaamde ‘natuurlijke experimenten’, die onafhankelijk van jou plaatsvinden, maar wel kunnen helpen je vraag te beantwoorden.

‘De testuitslag vertelt mensen of ze een langer of korter leven tegemoet gaan dan ze hadden verwacht’

Het natuurlijke experiment in Kárpáti’s promotieonderzoek bestaat uit een groep van ongeveer negenhonderd personen die ruim twintig jaar geleden genetische tests ondergingen om erachter te komen of zij lijden aan het Lynch syndroom (LS). Mensen met het Lynch syndroom hebben een veel grotere kans op het krijgen van verschillende soorten kanker, waaronder met name darmkanker. Zonder regelmatige screenings kan LS iemands levensverwachting met tientallen jaren verkorten.

Kárpáti bestudeerde mensen die bij de geboorte een risico van vijftig procent lopen om LS te hebben geërfd en die een genetische test ondergaan om erachter te komen of dat inderdaad zo is.

‘Een hele slechte loterij,’ zo omschrijft de onderzoeker die situatie. ‘De testuitslag vertelt mensen of ze een langer dan wel korter leven tegemoet gaan dan ze hadden verwacht.’ Na die uitslag ontstaan er twee groepen die de onderzoeker goed met elkaar kan vergelijken. ‘Het gaat om mensen die voordat ze worden getest een vergelijkbaar inkomen, vermogen en gezinsstructuur hebben. Na de testuitslag kan ik volgen wat er gebeurt met de groep die slecht dan wel goed nieuws krijgt. Welke financiële keuzes maken zij, sparen ze minder of juist meer?’

Opvallende verschillen

Kárpáti ontdekte dat er in de jaren die volgden inderdaad een verschil ontstaat tussen de twee groepen, een behoorlijk groot verschil. Het financieel vermogen (spaartegoeden en beleggingen) van de groep met een langere levensverwachting bleek na tien jaar ongeveer veertig procent hoger te liggen dan het vermogen van de mensen die LS bleken te hebben.

‘Omdat gemiddelden vaak bepaald worden door heel rijke mensen, is het lastig om dit in een concreet bedrag te gieten,’ vertelt Kárpáti. ‘Maar je zou kunnen zeggen dat het verschil op ongeveer zestigduizend euro ligt. Een zeer groot bedrag dus.’

Dit aanmerkelijke financiële verschil ontstaat volgens de onderzoeker omdat de mensen die goed nieuws krijgen wat meer gaan sparen en de mensen met de negatieve uitkomst juist een stuk minder.

Uit zijn onderzoek blijkt ook dat dit grotere spaarbedrag waarschijnlijk komt doordat de eerste groep meer gaat werken in de jaren na de testuitslag en de tweede juist minder. De mensen met LS investeren bovendien ‘conservatiever’. Ze riskeren hun geld minder snel op de aandelenmarkt, waardoor ze ook minder kans hebben op een grote vermogensgroei.

Een verschil dat misschien niet zo groot is, maar wel van grote persoonlijke en financiële invloed kan zijn, is dat mensen met Lynch syndroom vaker partnerloos blijven. ‘Het is tien jaar na de uitslag ongeveer drie procent minder waarschijnlijk dat zij een partner hebben. Ook hebben mensen die voor de uitslag nog geen kinderen hadden en die jonger zijn dan 45 jaar, vijftien procent minder kans dat ze die erna alsnog krijgen.’

De rationele mens

De onderzoeksuitkomsten van Kárpáti schetsen een interessant, maar ook confronterend beeld van hoe mogelijke dragers van het Lynch syndroom op financieel vlak reageren op een testuitslag. Maar ze zeggen volgens Dániel Kárpáti ook iets over hoe mensen in het algemeen reageren op informatie over hun toekomst.

En die uitkomst is optimistischer: ‘Economen bekijken mensen vaak als rationele wezens, die beslissingen nemen op basis van alle beschikbare informatie en daarbij ook naar de toekomst kijken. Natuurlijk weten we ook dat dit niet altijd het geval is. We negeren graag negatieve informatie en zijn soms juist erg op het heden gericht. Uit mijn onderzoek blijkt echter dat mensen inderdaad vooruitkijken, een bewijs voor economen dat hun gedragsmodellen niet zo verkeerd zijn.’

‘Uit mijn onderzoek blijkt dat mensen inderdaad vooruitkijken’

Betekent dit ook dat mensen, met een langere levensverwachting in hun achterhoofd, bereid zijn meer verantwoordelijkheid te nemen voor hun toekomstige oudedagsvoorziening? Kárpáti: ‘Uit mijn onderzoeksresultaten blijkt dat mensen hun vermogensopbouw vergroten als ze verwachten langer te leven, en dat doen ze door meer te werken. Als ik terugga naar het pensioenvoorbeeld, en dat is een beetje speculatie van mijn kant, lijkt het erop dat mensen actief reageren op een stijgende levensverwachting. Misschien kunnen we ze dus wat meer de vrije hand geven in deze kwestie.’

De onderzoeker wijst echter ook meteen op een mogelijke zwakke plek in zijn redenatie: ‘In mijn onderzoek gaat het over mensen die plotseling meer over hun levensverwachting te weten komen. Zij ervaren een soort informatieschok, terwijl de toegenomen maatschappelijke levensverwachting heel geleidelijk gaat. Kortom: het kan nog steeds zo zijn dat mensen deze verandering gewoon negeren.’

Benieuwd naar de gedetailleerde onderzoeksresultaten en/of de beide andere onderzoeken van Dániel Kárpáti? Lees zijn proefschrift Essays in Finance & Health.

_Advertentie.