Emeritus hoogleraar Ernst Hirsch Ballin over de Gaza-oorlog: ‘Als je de hoop op vrede verliest, hebben de mensen die haat zaaien gewonnen’

Luchtaanvallen, gijzelingen en duizenden doden aan beide kanten. Het Israëlisch-Palestijns conflict kwam de afgelopen weken tot een historisch dieptepunt. Van vrede lijkt voorlopig geen sprake te zijn. Hoe heeft dit zo kunnen escaleren en hoe moet het nu verder met Israël en Palestina?

Nog voor de oorlog met Hamas uitbrak, verkeerde Israël al in een crisissituatie. De plannen van de regering-Netanyahu om de macht van het Hooggerechtshof te beperken, zorgden voor diepe interne verdeeldheid. De Gaza-oorlog lijkt daar verandering in te brengen. De geweldsuitbarsting van Hamas op 7 oktober kwam voor Israël totaal onverwacht. Nog nooit werden er zoveel Israëlische burgers – waaronder veel kinderen – en soldaten op één dag vermoord of ontvoerd.

Als reactie op de wrede aanval sloeg Israël hard terug waardoor er intussen ook aan Palestijnse kant duizenden slachtoffers vallen. Autoriteiten in Gaza melden dat sinds het begin van de oorlog er ruim 8.000 Palestijnen zijn omgekomen, onder wie duizenden kinderen. Voor Israël zorgt de oorlog met Hamas ervoor dat de interne verdeeldheid waar het land het afgelopen jaar mee te maken had, voorlopig naar de achtergrond verdwijnt.

Emeritus universiteitshoogleraar en oud-minister van Justitie Ernst Hirsch Ballin voelt zich geraakt door de oorlog. Hoewel vrede tussen Israël en Palestina verder weg lijkt dan ooit tevoren, houdt hij de overtuiging vast dat Israëlische Joden, Palestijnse moslims en Palestijnse christenen elkaar op een dag moeten weten te vinden: ‘Als je de hoop daarop laat varen, kun je niet meer leven. Het is hartverscheurend om mensen te zien lijden, aan alle kanten.’

In welk opzicht voelt u zich persoonlijk betrokken bij dit conflict?

‘De stichting van de staat Israël heeft een geschiedenis die op een bepaalde manier raakt aan mijn eigen familiegeschiedenis. Al sinds de negentiende eeuw streefde men naar een nationaal tehuis voor het Joodse volk. In de jaren dertig van de vorige eeuw was er bijna geen land in Europa dat Joodse vluchtelingen uit nazi-Duitsland wilde opnemen. Ook in Nederland werd veel Joodse mensen de deur gewezen.

‘Mijn vader behoorde tot de weinige Joodse vluchtelingen die in Nederland asiel kregen, nadat hij de winter van 1938-1939 in het concentratiekamp Buchenwald had overleefd. Het dierbaarste nichtje van mijn vader kon met haar gezin – als een van de weinigen uit onze familie – asiel krijgen in het Britse Mandaatgebied Palestina.

‘Het was niet zo dat Joden destijds makkelijk asiel konden aanvragen in het Mandaatgebied. In de jaren dertig van de vorige eeuw was er een sterke groei van de Joodse bevolking. De Britten wilden de spanningen met de Palestijnen die er woonden temperen door de immigratie te beperken. Het nichtje van mijn vader heeft de Tweede Wereldoorlog overleefd in het Britse Mandaatgebied Palestina en haar dochter en kleinkinderen wonen nog steeds in Israël.

‘Naast het feit dat ik familie in het conflictgebied heb wonen, raakt de oorlog mij ook op een andere manier. Ik ben betrokken bij een katholieke organisatie die al jaren de slinkende groep christenen in Palestina ondersteunt. Hun scholen en ziekenhuizen staan ook voor andere Palestijnen open, en dat verzacht een klein beetje het leed van de voortdurende bezetting. Dat leed wordt door kolonisten voortdurend verergerd.’

Wat moeten we weten over dit conflict?

‘Ik denk dat het belangrijk is om twee onderwerpen scherp voor ogen te houden, zonder ze op een onjuiste manier met elkaar in verband te brengen. Allereerst zijn de gruwelijke terroristische aanvallen en misdrijven die Hamas heeft begaan op 7 oktober niet te rechtvaardigen. Het is een frontale aanval op de menselijke waardigheid. Een ieder die dat veroordeelt, moet een punt aan het einde van die zin zetten en daar niet nog iets anders aan willen toevoegen.

‘Dat betekent niet dat je over andere onderwerpen plotseling moet zwijgen. Al jaren geleden wees een schrijver – die zich met Israël verbonden voelt – erop dat Israël niet tegelijkertijd Joods kan zijn, democratisch kan zijn én het gehele historische land Palestina kan omvatten. Twee van de drie is denkbaar, maar alle drie niet. Als Israël Joods én democratisch is, kan het niet het gehele historische land Palestina omvatten. Want als het wel heel Palestina omvat, kan het niet ‘slechts’ Joods zijn.

‘Vrede tussen Israël en Palestina is verder weg dan ooit tevoren’

‘Als het wel Joods is én geheel Palestina wil omvatten, kan het niet democratisch blijven. Dat zagen we de afgelopen tijd bij het zesde kabinet-Netanyahu. Daarin zitten twee extremistische partijen die van het gehele historische land Palestina een Joodse staat willen maken, en die de Israëlische democratie ondermijnen. Dat leidde tot de omstreden voorstellen die de rechtsstaat aantasten.

‘In het verleden waren Israëlische politici zoals Yitzhak Rabin, Yossi Beilin en Shimon Peres bereid om het land te delen met de Palestijnen. Maar Rabin werd vermoord door een Joodse extremist, Peres verloor daarna de verkiezingen en Beilin heeft intussen de politiek verlaten. Ook aan Palestijnse zijde hebben de mensen die samen aan vrede en een tweestatenoplossing werkten, hun impact verloren.’

Voor de Gaza-oorlog was Israël vooral gericht op de juridische hervormingen die het land tot op het bot verdeelden. Was de regering-Netanyahu te druk met binnenlandse politiek om de aanval van Hamas aan te zien komen?

‘Het tunnelnetwerk onder de Gazastrook en de hoeveelheid raketten tonen aan dat Hamas deze aanval al lange tijd zorgvuldig heeft voorbereid. Ook wanneer er geen zesde kabinet-Netanyahu met deelneming van uiterst rechtse partijen was gekomen, had Hamas zoiets geprobeerd.

‘Wel heeft de vorming van dit kabinet het land het afgelopen jaar in een diepe verdeeldheid gestort. De Israëlische minister van Defensie, Yoav Gallant, riep in maart al op om de ‘juridische hervormingen’ te laten rusten. Hij vermoedde dat de binnenlandse verdeeldheid tot verzwakking van de verdediging zou leiden.

‘We mogen de toekomst niet aan extremisten overlaten’

‘En niet minder schadelijk – zowel intern als extern – was én is de fixatie op de steeds maar verdere uitbreiding van de Israëlische nederzettingen in de Palestijnse gebieden, waarmee het leed voortduurt dat de Palestijnse bevolking al decennialang van de bezetting ondervindt.

‘Hamas ontkent het bestaansrecht van Israël en de extremistische partijen in Israël ontkennen de rechten van het Palestijnse volk. En na de gruwelijke aanvallen van Hamas is vrede tussen Israël en Palestina verder weg dan ooit tevoren. Dit is een ongekend drama, vooral voor alle Israëli’s en Palestijnen voor wie vrede de hoogste prioriteit heeft.’

Is vrede tussen Israël en Palestina überhaupt nog mogelijk?

‘De aanname dat ‘de Israëli’s’ en ‘de Palestijnen’ het onmogelijk met elkaar eens kunnen worden, is een vervalsing. Ik vind het belangrijk om dit expliciet te zeggen. Die vervalsing wakkert alleen maar meer vijandschap en haat aan. Helaas gebeurt dat zelfs in Nederland waar naast moslimhaat ook antisemitisme weer de kop opsteekt.

‘Zo zie je dat extremisten over en weer groepsgerichte haat oproepen en dat dit ook steeds heftiger wordt. Onterecht, want het zijn niet ‘de Israëli’s’ die aldoor doorgaan met illegale nederzettingen en het zijn ook niet ‘de Palestijnen’ die verantwoordelijk zijn voor wat Hamas heeft aangericht.

‘Het is een eis van humanitair recht om zoveel mogelijk te vermijden dat er in Gaza nog meer burgerslachtoffers vallen. Maar dat is ook nodig als we ooit los willen komen uit deze draaikolk van haat en geweld. Hamas heeft met zijn gruweldaden op 7 oktober zijn eerste succes behaald. Als er nu dingen gebeuren die de groepsgerichte haat – ook in andere landen – nog verder aanwakkeren, behalen ze hun tweede succes. En dat kan nog veel erger worden als dit op een veenbrand van oorlogen uitloopt.’

Wat is de uitweg uit dit conflict?

‘Hoe moeilijk we het ons nu ook kunnen voorstellen, uiteindelijk is er maar één uitweg uit dit conflict: een tweestatenoplossing én een economische verbinding daarvan, zoals Shimon Peres die nastreefde. Er moeten nieuwe grenzen getrokken worden. Ook zal er een nieuwe benadering moeten komen voor de heilige plekken van joden, moslims én christenen, zonder dat één groep zich het alleenrecht toe-eigent.

‘We mogen de toekomst niet aan extremisten overlaten. Er zal een moment moeten komen waarop Palestijnen en Israëli’s dat zullen opeisen, omwille van hun toekomst en die van hun kinderen. En als verantwoordelijke leiders op een dag de moed vatten om daarnaar te handelen, dan kunnen Israëli’s en Palestijnen plannen maken om in vrede met elkaar te leven en samen te werken.

‘Dat er mensen zijn die dit – zelfs nu – blijven nastreven, geeft hoop. Als je de hoop laat varen, kun je niet meer leven. Dan hebben de mensen gewonnen die haat zaaien en mensonterend leed aanrichten. De geschiedenis leert ons dat vrede mogelijk is: Fransen en Duitsers hebben elkaar na een eeuw van drie vernietigende oorlogen gevonden in de opbouw van de Europese Unie. Duitsers en Joden hebben elkaar zelfs na de Shoah (de systematische Jodenvervolging en genocide, red.) uiteindelijk ook weer gevonden.’

_Advertentie.