Forensisch expert of kwakzalver: hoe herkent de rechter een échte deskundige?

De Rosmalense flatmoord en de kofferbakmoord. De expertise van forensisch echtpaar Eikelenboom blijkt niet altijd te kloppen. Meerdere malen werden mensen onterecht veroordeeld op basis van hun rapporten. Voormalig filosofiestudent Amke van Toor onderzocht hoe een rechter een échte expert kan herkennen.

Waar gaat je scriptie over?

‘Vorig jaar kwamen twee zaken aan het licht waarbij de bevindingen van forensische experts Richard Eikelenboom en zijn vrouw Selma Eikelenboom-Schieveld door een hogere rechter onderuit werden gehaald. In een van deze zaken, de Rosmalense flatmoord, heeft een man zelfs veertien jaar onterecht vastgezeten omdat hij zijn vriendin om het leven zou hebben gebracht.  

‘Hij werd door de rechter veroordeeld op basis van getuigenissen van Eikelenboom en Eikelenboom-Schieveld. Achteraf bleek er niets te kloppen van deze getuigenissen. Zo hielden zij in de analyse van hun bloedspoorpatronen geen rekening met de hond die op het plaats delict rondliep. Mogelijkerwijs heeft deze hond bloedsporen verspreid.

‘Ook leidde Eikelenboom-Schieveld uit de vorm van de snee in de hals van het slachtoffer af dat iemand anders haar had verwond. Onterecht, blijkt uit nieuw onderzoek. De snijrichting is namelijk helemaal niet vast te stellen.

‘Omdat de rechter dacht dat zij experts waren, is hij meegegaan in de getuigenissen van het echtpaar. In mijn scriptie onderzoek ik hoe een rechter – die een leek is als het gaat om forensisch onderzoek – kan herkennen of iemand daadwerkelijk een expert is.’

Hoe heb je dat onderzocht?

‘Ik heb gebruikgemaakt van een tekst van de Amerikaanse filosoof Alvin Goldman. In zijn werk Experts: Which Ones Should You Trust? noemt hij een aantal redenen op basis waarvan je als leek een expert kan herkennen. Een daarvan is een ondersteunde verklaring van een andere expert. Belangrijk is dat er een bepaalde onafhankelijkheid bestaat tussen beide experts. 

‘Zo kan de rechter een tweede expert naar het rapport van de eerste expert laten kijken. Deze geeft aan zich wel of niet te kunnen vinden in de bevindingen. In de Rosmalense flatmoord is dit bijvoorbeeld misgegaan. Eikelenboom en Eikelenboom-Schieveld werden beiden opgeroepen als onafhankelijke experts. Maar écht onafhankelijk waren ze niet, want ze hadden een relatie. Dat hebben ze niet verteld. Hier kwam de rechtbank later per toeval achter.

‘Een andere manier om volgens Goldman een expert te herkennen, is de accreditatie van een andere expert. Dat betekent dat deze expert bevestigt dat je goed bent opgeleid of voor een gerenommeerd bedrijf of organisatie werkt. Als je bijvoorbeeld voor het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) werkt, mag de rechter er wel vanuit gaan dat je verstand van zaken hebt.

‘Toch is ook dat niet waterdicht. Zo hebben Eikelenboom en Eikelenboom-Schieveld allebei voor het NFI gewerkt. Eikelenboom-Schieveld is arts en deed bij het NFI forensisch medisch onderzoek. Eikelenboom was op zijn beurt sporenonderzoeker: als hij bijvoorbeeld een kledingstuk onderzocht, stelde hij de sporen die erop zaten veilig. Maar hij deed geen DNA-onderzoek en kan dus niet vaststellen welk DNA bij welke persoon hoort.

‘Later kreeg het echtpaar nogal wat ruzie met collega’s binnen het NFI en hebben ze hun eigen praktijk opgericht: Independent Forensic Services (IFS). Daar bieden ze ook bloedsporenexpertise aan, terwijl ze daar helemaal niet voor zijn opgeleid! Het feit dat ze ooit bij het NFI hebben gewerkt, zegt dus niet alles.’

Wat is de uitkomst van je onderzoek?

‘Uit mijn onderzoek blijkt dat een rechter wel een aantal mogelijkheden heeft om een expert te herkennen. Zo kan een rechter zich beroepen op een forensisch adviseur. Dat is eigenlijk een soort van ‘vertaler’ tussen de expert en de rechter. Zo’n adviseur heeft zelf ook forensische wetenschappen gestudeerd, heeft voldoende accreditaties, snapt het rapport van een forensisch expert en kan aan een rechter uitleggen wat er in zo’n rapport staat.

‘Daarnaast kan de rechter ook kijken of de expert ingeschreven staat in het Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD). Dat register waarborgt en bevordert een constante kwaliteit van de inbreng van deskundigen in de rechtsgang. Experts die getuigen in de rechtszaal zijn niet verplicht om zich hier in te schrijven. Experts die dat wel gedaan hebben, zijn bij toelating tot het register getest door andere experts en juristen.

‘Ook is er bij toelating gekeken of experts weten in welke mate hun getuigenis de rechtsgang kan beïnvloeden en of de rapporten die een expert eerder opstelde, correct zijn en hun doel behalen in de rechtszaal. Tot slot zijn experts die ingeschreven staan verplicht om zich te houden aan bepaalde gedragsregels. Belangenverstrengeling en mogelijke beïnvloeding van derden moeten experts bijvoorbeeld melden in hun rapport.’

Zijn er aan de hand van jouw onderzoek nog adviezen die je kunt geven?

‘Het NRGD is het enige register voor forensische experts. Er vindt controle plaats door buitenlandse experts. Dat regelt het NRGD zelf en daardoor is er een kans dat er bepaalde ‘vooroordelen’ ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan wetenschappelijke biases, methodegebruik of bepaalde zienswijzen.

‘Als ik een advies mag geven, dan zou ik het register adviseren om extra controles uit te laten voeren door een groep experts die onafhankelijk is van het NRGD. In de praktijk betekent dit dat juridische en forensische sectoren dit zelf moeten regelen. Een andere – naar mijn mening minder waarschijnlijke mogelijkheid – is dat de overheid deze verantwoordelijkheid neemt.

‘Ook zou ik rechters in Amerika adviseren om nog eens te kijken naar de zaak JonBenét Ramsey, de moord op een zesjarig meisje. Het is een onopgeloste zaak die Amerika al tientallen jaren in zijn greep houdt. Er is nooit iemand veroordeeld voor de dood van het meisje. De zaak strandde op een stukje DNA dat op haar kleding werd gevonden.

‘Het echtpaar Eikelenboom heeft in deze zaak DNA-onderzoek gedaan. Of Richard Eikelenboom dit stukje DNA heeft onderzocht, is niet bekend. Wel weten we dat hij een stukje DNA heeft onderzocht dat volgens hem erop wijst dat de ouders onschuldig zijn. Het lijkt me verstandig om met de kennis van nu duidelijkheid te krijgen over hun DNA-onderzoek.’

_Advertentie.