Wat zal ik geven? Hooggespannen verwachtingen onder de kerstboom

Gezellig samenzijn met kerst is het ideaal. Maar allerlei zaken kunnen zorgen voor stress onder de kerstboom: lastige familieleden, het kerstmenu en soms ook de sociale druk van de verplichte gezelligheid. Daar komt bij dat we steeds vaker cadeautjes geven, maar wat is een leuk cadeau?

Vrijwel alle culturen kennen gebruiken in de vorm van het geven van cadeaus. En vaak zijn die tradities omgeven met allerlei ongeschreven regels. Cadeautjes geven of krijgen zou vooral leuk en gezellig moeten zijn, maar het kan de nodige stress of chagrijn opleveren, zowel bij de gever als bij de ontvanger.

‘Maak het niet te ingewikkeld,’ zegt universitair docent en communicatiewetenschapper Monique Pollmann. Zij deed samen met collega Debby Damen onderzoek naar het geven en krijgen van cadeaus. Daarbij vroegen ze ruim tweehonderd respondenten naar hun ervaringen. Vooral het krijgen van geschenken waar mensen om gevraagd hadden werd hoger gewaardeerd.

Pollmann concentreert zich in haar empirische onderzoek op de sociaalpsychologische motieven. ‘Mensen vinden het fijn om het gevoel te hebben begrepen te worden. Een slecht cadeau kan dit gevoel ondermijnen,’ blijkt uit eerder onderzoek. Pollmann en haar collega’s vonden dat sommige mensen beter zijn in het kiezen van cadeaus dan anderen, waarbij vrouwen beter scoorden dan mannen.

Het wow-effect

We zijn vaak geneigd op zoek te gaan naar oorspronkelijke cadeaus die juist niet op iemands lijstje staan: ‘En dat creatieve aspect van het zoeken naar een origineel cadeau moet je loslaten,’ zegt Pollmann, ‘want dat gaat over jezelf, dat gaat niet over de ander. De gever kiest vaak cadeaus uit om het moment van het geven, het wow-effect bij het uitpakken, en is minder bezig met de praktische toepassing,’ vat ze de bestaande literatuur samen. ‘De ontvanger vraagt zich veel eerder af wat je uiteindelijk met een cadeau kunt doen.’

Een presentje is dus niet altijd een schot in de roos, maar dat is geen reden om boos of teleurgesteld te zijn, denkt Pollmann: ‘Mensen geven altijd cadeaus met de beste bedoelingen. Ze willen een ander blij maken, dat is altijd het hoogste doel. Dus wees niet boos, maar bedenk dan dat die ander zijn of haar best heeft gedaan.’

Stress onder de boom

Het is al jaren een trend in Nederland om in plaats van met de traditionele pakjesavond rond Sinterklaas, cadeaus te geven onder de kerstboom. Ook het maken van surprises, wat typisch hoort bij een ouderwetse Sinterklaasviering, wordt om praktische redenen nogal eens verplaatst naar de kerstdagen. En bij surprises is het juist de bedoeling om iemand te verrassen met een origineel cadeau.

Bij een surprise mág je soms niet vragen wat iemand wil en dan wordt het vaak lastig om een passende attentie te kopen. Dat kan de nodige stress opleveren bij degene die het cadeau moet uitzoeken: blijf ik binnen het budget, past het bij degene wiens lootje ik trok, en wat weet ik eigenlijk van die persoon?

‘Ik zou in dat geval proberen om tips te krijgen van iemand die dichter bij de ontvanger staat dan jijzelf. En wat ook kan helpen is erover nadenken wat je zelf fijn zou vinden,’ denkt Pollmann. ‘De voorkeuren van je vrienden zijn heel goed te voorspellen door gewoon uit te gaan van je eigen voorkeuren, dat hebben eerdere onderzoekers laten zien. Blijf dus vooral dicht bij jezelf.’

Wederkerigheid

Omgekeerd kan ook het krijgen van cadeaus stress opleveren. Als je een heel leuk cadeau krijgt, bekruipt je wel eens het gevoel om iets terug te móeten geven. In de sitcom The Big Bang Theory krijgt de wereldvreemde hoofdpersoon Sheldon een cadeautje van buurvrouw Penny en hij reageert geschokt: ‘De basis van het geven van geschenken is wederkerigheid. Je hebt me geen geschenk gegeven, je hebt me een verplichting gegeven.’

Natuurlijk is dit een absurde reactie, maar het legt wel de sociale conventies bloot waarmee het geven van cadeaus en giften is omgeven en die onder andere zijn beschreven in het werk van de Franse antropoloog Marcel Mauss. Hij liet zien dat het geven van cadeaus veel meer is dan een simpele overdracht: de daad van het geven creëert een sociale band tussen gever en ontvanger die in veel culturen gepaard gaat met identiteit, status en sociale mobiliteit en zelfs met magische en spirituele rituelen.

‘Cadeaus kunnen relaties (her)definiëren,’ erkent ook Pollmann. Maar het is lastig om deze conventies met experimentele data te ondersteunen: je kunt moeilijk een testomgeving opzetten waarbij een proefpersoon een simpel cadeau krijgt en de ander een cadeau waar veel tijd en energie in is gaan zitten, want het gaat juist om de persoonlijke relatie tussen gever en ontvanger.

Tips voor de feestdagen

Voor de feestdagen heeft Pollman nog wel een paar praktische tips: geef mensen wat ze vragen, geef iets nuttigs en, als je het echt leuk en persoonlijk wilt maken, geef dan een belevenis: ‘Samen iets doen en herinneringen creëren is het allerbeste. Onderzoek laat zien dat mensen blijer worden van belevenissen en het aandenken aan een leuke tijd samen,’ benadrukt Pollmann, ‘omdat je daarmee de onderlinge band kan verstevigen.’

_Advertentie.