Open Access: bijna alle tijdschriftartikelen zijn vrij beschikbaar. Nu de boeken nog

De universiteitsbibliotheek conserveert niet alleen boeken en tijdschriften, maar publiceert en verspreidt wetenschappelijk werk ook op een zo open mogelijke manier. Met een eigen uitgeverij én een fonds verschijnen nu ook open access boeken van Tilburgse wetenschappers.

Er is ruim twintig jaar verstreken sinds ‘open access’ op de agenda kwam te staan met het Budapest Open Access Initiative (2002) en de Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities (2003). Wetenschappelijke kennis, tenslotte gefinancierd op basis van publieke middelen, moet vrij beschikbaar zijn voor het publiek!

Alles open access

Deze doelstelling bleek even vanzelfsprekend als bewerkelijk. Het duurde tien jaar voordat de Nederlandse politiek zich ermee ging bemoeien om de pas erin te krijgen. Eind 2013 kreeg staatssecretaris Sander Dekker de handen op elkaar om een harde deadline af te spreken met de universiteiten: nog tien jaar en dan publiceren we 100 procent open.

We zijn intussen op de kop af tien jaar verder en met enige goede wil kunnen we zeggen dat het doel in zicht is gekomen, wanneer je althans kijkt naar de tijdschriftartikelen. Mede door inspanningen van de universiteitsbibliotheken, kwamen sommige universiteiten tot bijna 100 procent open access van wetenschappelijke (peer reviewed) artikelen. In Tilburg is het percentage nu 86 procent – ook zeker niet verkeerd! Wie de artikelen van Tilburgse onderzoekers wil vinden, kan hiervoor terecht in onze Research Portal.

De boeken

De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat met name wetenschappelijke open access boeken nog achterblijven. Dat heeft te maken met de nationale focus op artikelen: allerlei strategieën werden ontplooid om vooral artikelen open aan te bieden. Bijvoorbeeld door landelijke deals te sluiten met de grote wetenschappelijke uitgevers of door auteurs actief aan te moedigen gebruik te maken van het Nederlandse auteursrecht dat stelt dat ‘kort wetenschappelijk werk’ altijd vrij mag worden gedeeld.

Voor boeken is er echter geen bepaling in de Nederlandse wet. En boeken ‘vrijkopen’ zou een grote kostenpost betekenen voor de universiteitsbibliotheken, aangezien uitgevers zeer hoge ‘Book Processing Charges’ (BPC’s) rekenen voor open access publiceren.

De bibliotheek als uitgever

Het is vooral een probleem voor wetenschappelijke domeinen waar de publicatiecultuur meer gericht is op het publiceren van boeken, zoals de mens- en cultuurwetenschappen. Vooral ook om de humaniora tegemoet te komen en ook hier open access te stimuleren, zien we dat verschillende universiteitsbibliotheken zich als uitgever manifesteren.

Deze ‘library publishers’ bieden wetenschappers de service boeken en tekstboeken onder een open licentie te maken en uit te geven zonder winstoogmerk. Digitale technieken en platforms (denk aan DOI, Manifold, Edusources, JSTOR) maken de boeken interactief, wereldwijd vindbaar en on-demand bestelbaar als fysiek gedrukt exemplaar.

De Radboud Universiteit, TU Delft, Universiteit Groningen en Universiteit Maastricht hebben ‘library publishing’ activiteiten binnen de bibliotheek, en in Tilburg experimenteren we eveneens met publiceren onder de vlag van Open Press Tilburg University. De Nederlandse ‘New University Presses’ hebben zich verenigd onder de NUP, de kring waarbinnen kennis, kunde en ervaring worden gedeeld.

Boeken voor Tilburgse wetenschappers 

Steeds meer wetenschappers weten de library publishers te vinden en ze komen niet zelden uit de humaniora en andere boek-publicerende wetenschapsgebieden. Voormalig burgemeester Herman Kaiser publiceerde bijvoorbeeld In Ordinata Concordia, het resultaat van zijn onderzoek als promovendus bij promotoren Paul van Geest en Sylvester Eijffinger.

Het boek handelt over het subsidiariteitsbeginsel bij Augustinus en de (nog steeds actuele) vraag naar de meest ideale ordening om instituties te laten functioneren in relatie tot burgers en maatschappelijke vraagstukken.

Ook vanuit de hoek van de theologie verscheen onlangs het boek Waar kunst religie kust, verschenen als onderdeel van de reeks Figura Divina, met hoofdstukken door onder meer de Tilburgse theoloog Frank Bosman en filosoof Ruud Welten.

De Open Press maakt boeken voor Tilburgse wetenschappers zonder kosten voor de auteur. Daarnaast is er het Open Access Boekenfonds, voor auteurs die open access willen publiceren bij commerciële wetenschappelijke uitgevers. De bibliotheek kan voor een deel bijdragen in de kosten voor open publiceren. Met deze twee initiatieven – library publishing én het boekenfonds- hoopt de bibliotheek er ook te kunnen zijn voor wetenschappers die boeken schrijven.

_Advertentie.