De kracht van de proteststem: hoe de BoerBurgerBeweging de Provinciale Statenverkiezingen won

Winst op het platteland én in de stad. Nog geen jaar geleden was de BoerBurgerBeweging de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen. Sociologiestudent Boris Schussler wilde weten waarom de plattelandspartij ook zegevierde in de stad. In zijn masterscriptie onderzocht hij de stemmotieven van de BBB-kiezers.

Waar komt de inspiratie voor jouw masterscriptie vandaan?

‘Ik wist direct dat ik mijn afstudeerscriptie wilde schrijven over de politiek. Ik ben veel met Nederlandse politiek bezig. Zo luister ik iedere week naar de podcast De Stemming van politiek journalisten Joost Vullings en Xander van der Wulp.

‘Dat heb ik van huis uit meegekregen. Aan de keukentafel werd er veel over politiek gepraat. Als er bijvoorbeeld verkiezingen waren, werd ik aangemoedigd om te gaan stemmen en goed na te denken op welke partij of politicus ik mijn stem zou uitbrengen. Ook met mijn vrienden praat ik veel over politiek.

‘In eerste instantie wilde ik voor mijn scriptieonderzoek schrijven over populisme en wilde ik onderzoeken waarom politici zoals Geert Wilders van de PVV zo populair zijn onder kiezers. Maar op het moment dat mijn scriptietraject van start ging, vond er een politieke aardverschuiving plaats. Bij de Provinciale Statenverkiezingen op 15 maart 2023 kwam BBB als grote winnaar uit de bus. Toen ben ik van onderwerp veranderd en besloot ik uit te zoeken waarom de BBB op dat moment zo populair was.’

Wat heb je precies onderzocht?

‘De BBB profileerde zich in de aanloop naar de verkiezingen als een boerenpartij die opkomt voor de belangen van de bevolking op het platteland. Volgens partijleider Caroline van der Plas worden de belangen van de plattelandsbevolking – in tegenstelling tot de belangen van mensen uit de Randstad – niet behartigd.

‘Met deze informatie in het achterhoofd is het logisch dat mensen van het platteland stemden op de BBB. Maar ook in de steden ontving de partij de meeste stemmen. Ik was nieuwsgierig naar het verschil tussen de BBB-stemmer van het platteland en de stad. Je zou namelijk een verschil in het stemmotief verwachten.’

Wat is de uitkomst van je onderzoek?

‘Hoewel ik verwachtte dat er een verschil in het stemmotief zou zijn, bleek dat niet zo te zijn. Een jaar geleden was stikstof een verhit onderwerp. Massaal blokkeerden boeren de snelwegen en gingen ze naar Den Haag. Zij waren het niet eens met de aangekondigde maatregelen om de stikstofuitstoot terug te dringen en voelden zich in de steek gelaten door de overheid. Ook Caroline van der Plas had kritiek op het stikstofbeleid. Ze kwam vaak in het nieuws en schoof regelmatig aan bij talkshows.

‘Dit heeft ertoe geleid dat veel mensen het over Caroline van der Plas en de BBB hadden: op de voetbalclub, bij de bakker en aan de keukentafel. Ze viel op door haar ‘normale’ voorkomen, een burger die de politiek in Den Haag opschudde. De BBB-stemmers die ik voor mijn onderzoek heb gesproken, gaven aan dat hun stem op de BoerBurgerBeweging vooral een ‘proteststem’ was.

‘De een was boos op het stikstofbeleid, de ander vanwege de toeslagenaffaire en weer iemand anders vanwege de gascrisis in Groningen. In de ogen van de kiezer hebben deze crises één ding met elkaar gemeen: ze werden allemaal veroorzaakt door het kabinet Rutte. Dat Mark Rutte voor geen enkele crisis verantwoordelijkheid heeft genomen, schoot bij kiezers in het verkeerde keelgat. Voor zowel mensen op het platteland als mensen in de stad was Caroline van der Plas op dat moment een frisse wind en een tegengeluid.’

Echt loyaal blijken deze kiezers toch niet te zijn. Bij de recente Tweede Kamerverkiezingen was niet de BBB maar de PVV de grootste partij. Hoe zou je dat kunnen verklaren?

‘Ik had te weinig tijd om de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen mee te nemen in mijn onderzoek. Ik kan daar dus niet met zekerheid een uitspraak over doen, maar ik heb wel een vermoeden waarom kiezers massaal overstapten naar de PVV. Allereerst kondigden verschillende partijleiders voor de verkiezingen hun vertrek aan. Denk bijvoorbeeld aan Mark Rutte van de VVD, Sigrid Kaag van D66 en Wopke Hoekstra van het CDA. Tussen al die nieuwe gezichten was Geert Wilders voor veel kiezers een bekend en vertrouwd gezicht.

‘Daarnaast werd er in de media veelvuldig gezegd dat Wilders ‘gematigd’ was. Mogelijk gaf dit kiezers het gevoel dat het nu wél gerechtvaardigd was om op hem te stemmen. Tot slot was er in de aanloop naar de verkiezingen veel aandacht voor de asielcrisis, een onderwerp dat met name de PVV de afgelopen jaren naar zich heeft toegetrokken.

‘In de tijd van de verzuiling (1880 – 1960, red.) hoorde je echt bij een bepaalde club mensen waarmee je bijvoorbeeld samen naar de kerk, de voetbalclub of het café ging. Min of meer bepaalde die club ook op wie je stemde en bleef je trouw aan die partij. Tegenwoordig is dat wel anders en switchen kiezers gemakkelijk van partij. Hierdoor kunnen partijen makkelijk stemmen winnen of verliezen. Het ligt er maar net aan waar kiezers zich op dat moment druk over maken, of op welke onderwerpen er in de aanloop naar de verkiezingen de nadruk wordt gelegd.’

_Advertentie.